Autor: Mgr inż. Natalia Mazurkiewicz, ostatnia aktualizacja: 04.04.2014

Zdrowe zęby drogą do ograniczenia emisji rtęci!

Fot. dreamstimeFot. dreamstime

Amalgamat jest najstarszym materiałem stosowanym w gabinetach dentystycznych. Plomby amalgamatowe, cenione za trwałość i wytrzymałość, składają się głównie z rtęci (50 proc.), srebra, miedzi oraz cyny. A jak wiadomo, rtęć jest toksycznym metalem ciężkim. Raz uwolniona gromadzi się w różnych elementach środowiska, w tym w organach roślin, zwierząt i ludzi, będących ogniwami łańcucha pokarmowego. Trudno określić, ilu Polaków ma w zębach wypełnienia amalgamatowe starej generacji. Wiadomo tylko, że skala problemu jest ogromna.



Rtęć jest bardzo osobliwym pierwiastkiem chemicznym. Choć jest metalem, to w temperaturze pokojowej występuje w postaci ciekłej. Ma srebrzystobiałą barwę z połyskiem metalicznym. Posiada zdolność do rozpuszczania innych metali (Zn, Cu, Mn), tworząc stopy zwane amalgamatami. Minerał zawierający rtęć to cynober (HgS), a największe złoża tego metalu występują w Hiszpanii,
w Polsce 2,2 tony rtęci zgromadzonych jest w uzębieniu społeczeństwa, a ok. 7,8 ton trafia jako odpad przy wypełnianiu ubytków bądź wymiany na nowe plomby
Włoszech, Meksyku i Rosji. Rtęć posiada szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach gospodarki człowieka, między innymi w elektrotechnice − do produkcji przekaźników i elektrod, w przyrządach pomiarowych (termometry − wycofywane z użytku, barometry, manometry, polarografy). Używana jest też jako źródło światła w zakresie nadfioletu, a także stosowana była jako środek grzybobójczy. Zarówno pary rtęci, jak i jej związki, są toksyczne dla roślin i ludzi [Ciba i in., 1996]. Wykorzystuje się ją również przy produkcji chloru i sody kaustycznej, farb, a także w przemyśle farmaceutycznym i zbrojeniowym [Orłowski, 2006].

W praktyce dentystycznej stosuje się wypełnienia ubytków w postaci amalgamatów rtęci, które powstają w wyniku reakcji chemicznej po zmieszaniu stopu srebra z rtęcią. Stop ten jest drobnym proszkiem, który składa się głównie ze srebra, cyny i miedzi, a powstały produkt zawiera około 50 proc. Hg [Leśniewska i in., 2010]. W efekcie stwierdza się, że w Polsce 2,2 tony rtęci zgromadzonych jest w uzębieniu społeczeństwa, a ok. 7,8 ton trafia (w większości do kanalizacji) jako odpad przy wypełnianiu ubytków bądź wymiany na nowe plomby [Panasiuk i in., 2009].

Leśniewska i in. [2010] przeprowadzili badania na temat migracji rtęci z plomb amalgamatowych do śliny, co stwarza niestety możliwość depozycji Hg w różnych narządach (nerki, wątroba, mózg). Doświadczenie dostarczyło ciekawych informacji. Mianowicie: rtęć jest uwalniana do śliny stale (przez cały okres trwania plomby), a najintensywniej w ciągu pierwszego tygodnia od założenia wypełnienia. Co więcej, spożywanie gorących potraw przyspiesza uwalnianie rtęci.

Niestety, rtęć przedostająca się z amalgamatów dentystycznych do środowiska naturalnego (wody, gleby i powietrza) może się transformować do różnych postaci chemicznych, takich jak metylortęć, która jest silnie toksyczna dla ludzi, ze względu na wysokie powinowactwo do tkanki nerwowej i uszkadzanie systemu nerwowego człowieka. Organiczne związki rtęci spożywane z pokarmem i przenikające przez układ pokarmowy są kumulowane w 95 proc., a nieorganiczne tylko w 7 proc., z czego większość gromadzi się w nerkach. Najbardziej narażone na metylortęć są osoby, których dieta opiera się na spożywaniu ryb, zwłaszcza pozyskiwanych ze stanowisk zanieczyszczonych [Orłowski, 2006; Chmielnicka, 2002].

W 2009 roku powstał dokument „Analiza kosztów i korzyści dla zdrowia ludzkiego i środowiska związanych z redukcją emisji rtęci w Polsce”, w którym przedstawiono interesujące wyliczenia odnośnie odpadów rtęci z amalgamatów dentystycznych. Według tego opracowania pojedyncze wypełnienie dentystyczne zawiera od  0,4 do 1,1 g rtęci. Zgodnie z praktyką dentystyczną każde wypełnienie przygotowuje się z nadwyżką, która niestety jest wyrzucana, a nadmiar plomby ścierany i polerowany (dodatkowa, niekontrolowana emisja do atmosfery) [Panasiuk i in., 2009].
Wypełnienie zęba amalgamatem Fot. Kauzio, via Wikimedia Commons


Na podstawie danych statystycznych z 2006 roku oraz zawartości Hg w plombach obliczono, że wraz ze zwłokami poddanymi kremacji w Polsce roczna emisja rtęci do powietrza z wypełnień dentystycznych wynosi 35 kg, a pozostałe 9 kg jest deponowanych w glebie. Natomiast ze zwłokami grzebanymi tradycyjnie do środowiska glebowego trafia 0,8 tony rtęci, z czego 0,16 tony może migrować do wód gruntowych. Do obliczeń przyjęto następujące założenia: 75 proc. zmarłych ludzi ma wypełnienia amalgamatowe, a średnia zawartość rtęci w ich ciałach wynosiła 3 gramy [Panasiuk i in., 2009].

Według Komisji Europejskiej amalgamaty dentystyczne powinny być powoli wycofywane z użytku i wymieniane na trwalsze, bardziej estetyczne wypełnienia, które znacznie ograniczyłyby poziom emisji tego metalu ciężkiego do środowiska [Gobert, 2007].

Najważniejsza profilaktyka

Bardzo ważnym aspektem prozdrowotnym jest profilaktyka powstawania próchnicy i edukacja, prowadząca do zmniejszenia ilości ubytków w uzębieniu, a co za tym idzie ilości zużywanych amalgamatów dentystycznych, które ze względu na niski koszt produkcji wciąż są stosowane. Regularne mycie zębów, może mieć nie tylko pozytywne efekty zdrowotne, ale również ekologiczne. Dzięki odpowiedniej higienie jamy ustnej możemy się pozbyć problemu bolących zębów i zatruwania środowiska naturalnego niebezpiecznym metalem ciężkim, jakim jest rtęć.  
Autor: mgr inż. Natalia Mazurkiewicz
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie;
Katedra Ekologii, Ochrony i Kształtowania Środowiska

  1. Chmielnicka J. 2002: Toksykologia. Pod red.: Seńczuk W., PZWL, Warszawa: 433-511.
  2. Ciba J., Trojanowska J., Zołotajkin M., 1996: Mała encyklopedia pierwiastków. Wyd. Naukowo-Techniczne, Warszawa.
  3. Gobert R., 2007: Mercury in dental use: Environmental  implications  for  the  European  Union, European Environmental Bureau, Brussels, Belgium.
  4. Leśniewska E., Szynkowska M. I., Albińska J., Paryjczak T., Sokołowski J. 2010: Badania przechodzenia rtęci z amalgamatów stomatologicznych do roztworu sztucznej śliny, Rocznik Ochrony Środowiska, 12, str.: 177-190.
  5. Orłowski C. 2006: Podstawy toksykologii. Pod red.: Piotrowki J. K., Wyd. Naukowo-Techniczne, Warszawa: 187-193.
  6. Panasiuk D., Pacyna J.M., Głodek A., Pacyna E.G., Sebesta L., Rutkowski T., 2009: Analiza kosztów i korzyści dla zdrowia ludzkiego i środowiska związanych z redukcją emisji rtęci w Polsce. Etap I. NILU Polska Sp. z o.o., na zlecenie GIOŚ, Katowice.
Ocena (3.5) Oceń: