nasiona
Nasiona — Nasiona – to struktura rozrodcza roślin nasiennych. Pojedyncze nasiono posiada zarodek czyli młodą, wielokomórkową roślinę oraz tkankę odżywczą czyli materiał zapasowy. Jest także otoczona łupiną nasienną. Nasiona powstają z zapłodnionych komórek jajowych i zalążków czyli organów żeńskich roślin nasiennych.
Rośliny nasienne dzielą się na dwie grupy – nagonasienne (inaczej nagozalążkowe) oraz okrytonasienne (okrytozalążkowe). W obu grupach nasienie jest formą spoczynkową rośliny, która jest przystosowana do rozsiewania i posłuży do rozmnażania rośliny. U roślin nagonasiennych organem rozmnażania zazwyczaj są szyszki, a nasiona będą odkryte lub osadzone w łuskach szyszek. Do ich rozsiania najczęściej posłuży wiatr. U roślin okrytonasiennych natomiast organem rozmnażania będą kwiaty, a nasiona będą zamknięte w owocach. Do ich rozsiewania poza wiatrem mogą posłużyć zwierzęta.
Przedstawicielami nagozalążkowych są tylko drzewa i krzewy, a wśród okrytozalążkowych poza krzewami i drzewami występują też rośliny zielne. Dział botaniki który zajmuje się nauką o nasionach i owocach to karpologia, natomiast dział nauk rolniczych, który mówi o morfologii, anatomii oraz procesach zachodzących w nasionach to nasionoznawstwo.
Budowa nasion
Każde nasienie zawiera trzy główne elementy. Jest to zarodek, tkanka odżywcza, czyli bielmo oraz ochronna łupina nasienna. Z zarodka powstanie cała roślina. Zarodek jest zaczątkiem wszystkich najważniejszych organów. Wykształci się z niego korzeń, łodyga a także powstaną z niego liście. U roślin jednoliściennych bielmo stanowi główne źródło substancji odżywczych.
U większości dwuliściennych natomiast bielmo jest zużywane przez rozwijający się zarodek, a substancje zapasowe są następnie magazynowane w liścieniach. W takich wypadkach liścienie osiągają zdecydowanie większe rozmiary, a bielmo zmniejsza swoją objętość. Istnieją również rośliny, których nasiona już w fazie rozwoju embrionalnego zużyją niemal całkowicie zapasy bielma na rozwój liścieni. Takie nasiona nazywamy bezbielmowymi. Jeśli liścienie pozostają niewielkich rozmiarów, a bielmo zostaje tylko po części zużyte na wzrost zarodka, to mówimy o nasionach bielmowych. Nasiona bielmowe posiadają tylko niektóra drzewa liściaste, ale za to wszystkie iglaste. Natomiast przykładami drzew produkujących nasiona bezbielmowe są brzoza, dąb, buk, wierzba czy topola.
Łupina nasienna powstaje zazwyczaj z osłonek zalążka, ale w niektórych przypadkach może powstawać z pozostałości tkanki ośrodka i endospermu. Obecność łupiny ma przede wszystkim chronić przed szkodliwymi działaniami czynników zewnętrznych. Osłania między innymi przed wysychaniem, a także przed uszkodzeniami mechanicznymi. Podczas wzrostu ścianki komórek łupiny ulegają zgrubieniu, zdrewnieniu albo skorkowaceniu. Zdarza się, że komórki ulegają deformacji i tracą swoją pierwotną strukturę. Niekiedy na powierzchni łupiny pozostaje ślad po przymocowaniu zalążka do łożyska zalążni. Taki ślad nazywany jest znaczkiem. Jeśli znak jest wyjątkowo duży i otoczony plamą o innym zabarwieniu, to mówimy o plamce znaczkowej. Jest ona widoczna na przykład u kasztanowca. U takich roślin, jak topola czy wierzba nasiona są zaopatrzone w pęczek włosków służących jako aparat lotny. U śliwy z kolei łupina nasienna jest utworem wewnętrznej twardej owocni.
Pod względem zawartości substancji zapasowych można podzielić nasiona na dwie podstawowe grupy: nasiona mączyste i nasiona oleiste. Trzecią, wyróżnianą niekiedy grupą są nasiona białkowe. Charakteryzują się one porównywalną zawartością i białek i tłuszczy. Większość roślin, mniej więcej 90%, będzie produkować nasiona oleiste, których podstawowym materiałem zapasowym są tłuszcze. U nasion mączystych głównym materiałem zapasowym jest skrobia. Poza tymi składnikami wszystkie nasiona zaopatrzone są w zapasy soli mineralnych a także fitynę, która zapewnia zarodkowi jony magnezu, wapnia i potasu oraz fosforany niezbędne do jego rozwoju.
Rozsiewanie nasion
W toku ewolucji rośliny przystosowały się do rozprzestrzenianie swoich nasion na wiele różnych sposobów. Część z nich działa o własnych siłach i te nazywamy samosiewne, natomiast inne korzystają z pomocy zewnętrznej i o nich mówimy obcosiewne.
Samosiewność to inaczej autochoria i jest to proces rozsiewania przez roślinę diaspor poprzez wykorzystanie jej własnych możliwości. Jednym z takich sposobów jest barochoria czyli wykorzystanie siły grawitacji. Nasiona spadają w okolice rośliny która je rozsiewa. Innym przykładem jest blastochoria, która polega na wzroście pędów na długość (mogą być to kłącza czy rozłogi), które pozostawiają diaspory w pewnej odległości od rośliny. Kolejnym sposobem na oddalenie nasion jest ballochoria. Wykorzystuje ona mechanizm eksplozyjny uruchomiony przez zwolnienie naprężeń w owocni. Najrzadszym przykładem samosiewności jest herpochoria, która polega na wykonywaniu ruchów pełzających. Niektóre nasiona są wyposażone w ości lub włoski które pod wpływem zmian wilgotności wprowadzają diasporę w ruch.
Obcosiewność nazywana jest allochorią. Polega ona na wykorzystywaniu czynników zewnętrznych do rozprzestrzeniania nasion. Jednym z jej bardzo rozpowszechnianych sposobów jest anemochoria czyli wiatrosiewność. Nasiona wykorzystujące siłę wiatru są wyposażone w aparat lotny umożliwiający im przemieszczanie się na duże odległości. Innym przykładem jest hydrochoria czyli wodosiewność.
Spotykana raczej w środowiskach wodnych lub wodno-błotnych. Nasiona wykorzystujące tę metodę są przystosowane w swojej budowie. Posiadają grubszą łupinę nasienną lub są pokryte woskiem co zapobiega nasiąkaniu wodą a przeciw ich zatapianiu chroni miękisz powietrzny. Niektóre rośliny wykorzystują zoochorię czyli zwierzęcosiewność. Może ona polegać zarówno na przenoszeniu nasion na ciele zwierzęcia (na przykład poprzez przyczepienie do sierści), jak i wewnątrz poprzez zjedzenie przez zwierzę a następnie wydalenie. Równie ważnym przykładem obcosiewności jest antropochoria czyli rozsiewanie przez człowieka.
