Rak - opis, występowanie i zdjęcia. Zwierzę rak ciekawostki

Rak ma pancerz, ma szczypce i wiele par odnóży. Żyje pośród wodnych zarośli, w zbiornikach o krystalicznie czystej wodzie. Chociaż dla wielu rak to rak, tak naprawdę Polskę zamieszkują 4 gatunki tych skorupiaków. Niby każdy zna wygląd tego zwierzęcia, niby każdy wie, że występuje w środowisku wodnym lub okołowodnym, jednak nie każdy zdaje sobie z tego sprawę jak tajemnicze i różnorodne to zwierzęta. Postaram się przekonać Was o tym jak delikatne są raki, mimo twardego pancerza. Zwierzęta, o które warto dbać, mimo niekoniecznie pozytywnego wydźwięku ich nazwy.



Fot. dreamstimeFot. dreamstime
  1. Rak jest zbudowany z…
  2. Polski rak
  3. Raków problemy w Polsce

Rak jest zbudowany z…


Chityny w bardzo dużym stopniu czyli wielocukru, który wchodzi w skład pancerza pokrywającego całe ciało raka. Podobnie jak inne zwierzęta posiadające tego typu osłonę zewnętrzną wraz z rozwojem oraz dalszym wzrostem organizmu co jakiś czas raki linieją. Zbyt mały pancerz schodzi ze skorupiaka tak jak z naszego ciała złuszczony naskórek. Później możemy spotkać w okolicach zbiorników wodnych, w których raki żyją wylinki i na podstawie ich wielkości oraz kształtu określić w jakim wieku był dany osobnik, a także do jakiego gatunku należy. W oskórku znajdują się specjalne komórki barwnikowe – chromatofory. W zależności od warunków środowiska ubarwienie może być różne. Pod wpływem bodźców nerwowych chromatofory mogą zmieniać kształt, a tym samym barwę ciała.

Pancerz stanowi także szkielet zewnętrzny, do którego przymocowane są wewnętrzne elementy ciała. Czynnik nadający stabilność pancerzowi to cząsteczki wapnia, które skorupiak pozyskuje z pokarmu, m.in. moczarek. Skierujmy jednak swoją uwagę w stronę morfologii. Zacznijmy od przodu. Tam mamy tzw. głowotułowie składające się z rostrum (część głowowa) oraz carpaxu i są przedzielone bruzdą karkową. Kierując się bardziej ku tyłowi widzimy odwłok zakończony wachlarzem nazywanym telsonem określanym niekiedy płetwą. Zbudowany z pięciu listków. Z głowotułowia wyrastają cztery pary odnóży krocznych. Ogólna liczba kończyn wynosi 19 par, przy czym najciekawsza jest budowa pierwszej, bowiem jej głównym elementem są szczypce, stanowiące również cechę diagnostyczną przy rozpoznawaniu gatunków, o tym jednak w dalszej części. Funkcją tych odnóży jest przede wszystkim przytrzymywanie pokarmu, ale także walka z innymi osobnikami oraz ewentualna obrona przed niebezpieczeństwem.

Pozostałe odnóża są podzielone na trzy wyraźne części. Protopodit czyli część podstawowa, egzopodit gałąź zewnętrzna i endopodit stanowiący gałąź wewnętrzną. Na rostrum możemy wyróżnić listwy zaoczne. Ich zwieńczenie stanowią oczy. Te mogą funkcjonować niezależnie od siebie i rozglądać się na wszystkie strony świata bez względu na to gdzie patrzy drugie oko. Oprócz tego na rostrum znajdziemy dwie pary czułków oraz dwie pary szczęk. Tak to wszystko wygląda z zewnątrz, a w środku?

Układ krwionośny – na stronie grzbietowej leży woreczkowate serce. Od serca odchodzą naczynia krwionośne. Z nich krew płynie do zatok, a następnie z powrotem wraca do serca za pośrednictwem worka osierdziowego. Z tego wniosek, że jest to układ półotwarty. Komuś z Was może coś tutaj nie grać. Owszem, bo krew skorupiaka będąc w wolnych przestrzeniach zostaje zmieszana z limfą wypełniającą przestrzenie. Dlatego mówienie o naczyniach krwionośnych nie jest do końca właściwym określeniem, bowiem płynie przez nie twór nazywany hemolimfą, natomiast budowa histologiczna naczyń wykazuje te same cechy co naczynia krwionośne u ssaków aniżeli naczynia limfatyczne. Stąd nazwa „naczynia krwionośne” jest o wiele bardziej właściwa.

Jeśli chodzi o budowę krwinek warto zwrócić uwagę na barwnik. U ssaków jest to hemoglobina mająca w centrum pierścienia porfirynowego żelazo, natomiast u raków będzie to hemocyjanina, której podstawę tego samego pierścienia stanowi miedź. A teraz układ oddechowy. Po bokach ciała znajdują się jamy skrzelowe. W nich rozmieszczone są pierzaste skrzela. Przy pomocy epipoditów trafia do nich woda, która omywa listki skrzelowe – działają one na zasadzie swoistego sita, które wyłapuje cząsteczki tlenu. A w takim układzie co się dzieje z jedzeniem? Układ pokarmowy jak najbardziej występuje i jest drożny, tzn. posiada zarówno otwór gębowy jak i odbytowy. Raki posiadają dość duży gruczoł wątrobowo-trzustkowy, który wydziela enzymy trawienne do światła jelita, a w żołądku ściany wyścielone są chitynowymi listewkami i charakter jego pracy określany bywa przez badaczy jako żujący, tzn. dochodzi w nim do rozdrabniania pokarmu. Układ nerwowy z kolei ma charakter drabinkowy. Poszczególne zwoje układają się podobnie jak poprzeczki w drabinie, a do tego są połączone włóknami nerwowymi. Wszystko jednak zaczyna się w głowotułowi. Tam mamy do czynienia ze zwojami głowowymi. Razem z pierwszą parą zwojów tułowiowych tworzą obrączkę okołoprzełykową. Można powiedzieć, że to właśnie ta część układu nerwowego stanowi najważniejszy element układanki. Znajdują się w nich centra kojarzeniowe, czynnościowe oraz centra endokrynalne odpowiadające za wydzielanie wewnętrzne, od którego zależy wzrost, rozwój, linienie, przemiana materii czy zabarwienie. Za obrączką przełykową mamy zwoje tułowiowe w liczbie 5 par, a następnie zwoje odwłokowe. Od nich odchodzą gałązki obwodowe.
Rak szlachetny. Źródło: zdenek_macat/shutterstock
Rak szlachetny. Źródło: zdenek_macat/shutterstock

Polski rak


Obecnie na terenie naszego kraju możemy spotkać 4 gatunki raków, z czego dwa są naszymi rodzimymi rakami, natomiast pozostałe dwa to gatunki sprowadzone z Ameryki Północnej, jednak dając sobie doskonale radę w naszych, środkowoeuropejskich warunkach.
Rak szlachetny (Astacus astacus) – jeden z dwóch rodzimy gatunków raków występujących w Polsce. Jego szczypce nie zwierają się szczelnie, są masywne a od spodu ubarwione na czerwono. Szczelina występująca pomiędzy oboma elementami składowymi szczypiec wraz z wiekiem staje się coraz bardziej szersza. Boki głowotułowia są gładkie. Na bruździe karkowej można znaleźć od jednego do dwóch kolców. Jednocześnie naciskając palcami można wyczuć, że pancerz jest wyraźnie twardy. Wierzch ciała jednobarwny lub oliwkowy, najczęściej ciemnobrunatny. Zdarzają się osobniki ubarwione nieco inaczej, ale to rzadkość. Na odwłoku brak poprzecznych, rdzawych bądź czerwonych plam. Występuje głównie w rzekach oraz innych płynących ciekach wodnych, tam gdzie woda jest czysta. Uznawany przez naukowców za gatunek Dorasta do 25 cm. Obecnie gatunek ten jest narażony na wyginięcie, dlatego podejmowane są liczne próby restytucji gatunku w miejscach, gdzie występował historycznie. Tym zajęciem trudni się zespół pod kierownictwem dr Witolda Strużyńskiego ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Rak szlachetny jest zwierzęciem stosunkowo długowiecznym, ponieważ może przeżyć aż 25 lat.

Rak błotny (Astacus leptodactylus) – drugi obok raka szlachetnego rodzimy przedstawiciel rakowatych. Posiada wysmukłe szczypce, które szczelnie się zamykają. Wielu ludziom widok szczypiec tego raka przywodzi na myśl nożyce krawieckie, stąd też wzięła się inna nazwa gatunku, która przebiła się do języka potocznego – krawiec. Spodnia strona jest zabarwiona na kolor biały, kremowy bądź kości słoniowej. Głowotułowie posiada na bokach liczne małe kolce. Pancerz jest cały chropowaty, a pod naciskiem delikatnie się ugina. Ubarwienie wierzchnie ciała jest z reguły jasnobrązowe. Podobnie jak rak szlachetny dorasta do 25 cm. Występuje głównie w wodach stojących takich jak stawy, oczka wodne czy jeziora. Dożywa nawet 25 lat.

Rak sygnałowy (Pacifastacus leniusculus) – gatunek raka sprowadzony do Polski ze Stanów Zjednoczonych Ameryki. Jest uznawany za gatunek inwazyjny. Został introdukowany na początku lat 90. ub. wieku i obecnie podejrzewa się, że rak sygnałowy utrzymuje stabilną populację na Pomorzu Zachodnim w rzece Wieprzy. Szczypce zamyka nieszczelnie, pomiędzy palcami występuje szczelina, która z wiekiem jest coraz większa. W porównaniu z innymi gatunkami występującymi w naszym kraju są one zdecydowanie mniejsze, ale podobnie masywne jak te występujące u raka szlachetnego. Od spodu mają ubarwienie czerwone, a na wierzchu u nasady szczeliny umieszczona jest błękitna plama, nazywana plamą sygnałową. Stąd właśnie wzięła się polska nazwa gatunku. Głowotułowie pozbawione kolców oraz wyniosłości barwy brązowej lub ciemnobrązowej, przy czym szczypce nieco jaśniejsze od reszty ciała. Zdecydowanie mniejszy od gatunków rodzimych. Dorasta do 15 cm i przeżywa 7 – 8 lat.

Rak pręgowaty (Orconectes limosus) – najbardziej ekspansywny z gatunków sprowadzonych do Polski. Szczypce zwierające się szczelnie, małe proporcjonalnie do wielkości ciała, która wynosi u tych zwierząt 10-11 cm. Końce szczypiec mają barwę pomarańczową z czarną obwódką. Od strony brzusznej mają barwę białokremową. Głowotułów chropowaty z licznymi kolcami wzdłuż bruzdy karkowej oraz po bokach korpusu. Ubarwienie wierzchu jest niejednorodne, oliwkowo-brązowe z licznymi przebarwieniami. Tym samym na segmentach odwłoka występują wyraźne czerwone podłużne plamy. Krótkowieczny dożywający 4 – 5 lat. Blisko 90% obecnie napotkanych w Polsce raków zaliczane są do tego gatunku. Jego ekspansywność wiąże się z dość dużą rozrodczością, a także ogromną plastycznością względem przystosowania do warunków środowiska.
Rak sygnałowy, to gatunek inwazyjny w Polsce. Od spodu ma ubarwienie czerwone, a na wierzchu u nasady szczeliny umieszczona jest błękitna plama, nazywana plamą sygnałową.. Źródło: Marek R. Swadzba/shutterstock

Raków problemy w Polsce


Przez wiele lat raki były pozyskiwane w celach gospodarczych. Mięso raka stanowi dla wielu ludzi przysmak. Niektórzy przyrównują smak mięsa tego zwierzęcia do smaku mięsa drobiowego, z tym że jest ono według nich o wiele bardziej delikatne. Jeszcze w XIX wieku na ówczesnych ziemiach polskich ludzie utrzymywali się ze zbierania raków. Później jednak wystąpił pewien problem. Zaczęła rozprzestrzeniać się tzw. dżuma raków, która została zawleczona do Europy ze Stanów Zjednoczonych. Wszystko to zaczęło się wtedy, gdy przywieziono do Europy gatunki amerykańskie takie jak rak sygnałowy oraz rak pręgowaty. Oba te gatunki są bezobjawowymi nosicielami tej choroby, które same zaś są na nią odporne. Zwłaszcza rak pręgowaty. Ten oprócz nosicielstwa pierwotniaków należących do lęgniowców, potrafi żyć w nawet najbardziej zanieczyszczonych ciekach wodnych w przeciwieństwie do raka szlachetnego potrzebującego dobrze natlenionej wody.
Dżuma rozprzestrzeniała się w ogromnym tempie atakując kolejne europejskie kraje. Ówcześnie żyjący naukowcy chcąc ratować sytuacje w związku z obserwacjami coraz liczniejszych śnięć rodzimych gatunków raków sugerowali, że trzeba introdukować raki z Ameryki, które według nich były odporne na dżumę. Nie pomyślano jednak, że taki zabieg może doprowadzić do patowej sytuacji. Rak pręgowaty zaczął wypierać zarówno raka szlachetnego jak i raka błotnego będąc bardziej eurybiotycznym zwierzęciem. Poza zbieractwem oraz dżumą raczą na te skorupiaki czyhają inne niebezpieczeństwa. Zwłaszcza w okresie wylinki. Wtedy są osłabione, bardziej wolne i ospałe. To dobra okazja dla drapieżników takich jak szczupaki, okonie czy wydry, dla których raki stanowią ogromną część diety. Dlatego też zwierzęta te prowadzą głównie nocny tryb życia, dzień przeczekując w jamkach, norkach oraz innych przestrzeniach, w których mogą się schować. W momencie pojmania, rak wykazuje dość dużą ruchliwość, wygina się na wszystkie strony wymachując przy tym szczypcami i próbując uszczypnąć przeciwnika. O ile raki rodzime nie posiadają aż tak dużej zdolności do wyginania się, o tyle rak sygnałowy chwycony za głowotułów potrafi uszczypnąć, natomiast rak pręgowaty zwija się w kulkę biernie przeczekując zagrożenie. Jednak w sytuacji kiedy zagrożenie zostaje dostrzeżone dość wcześnie, rak pod wodą jakby odskakuje dość zwinnym ruchem zwijając telson pod głowotułów i płynie tyłem do przodu.
Ekologia.pl (Kacper Kowalczyk)
Ocena (3.9) Oceń: