Definicja pojęcia:

nawozy

Nawozysubstancje zawierające składniki pokarmowe niezbędne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin uprawnych – makroelementy (azot, fosfor, potas, wapń, magnez, siarka) oraz mikroelementy (żelazo, bor, miedź, mangan, cynk, molibden, chlor), dostarczane roślinom dzięki stosowaniu zabiegów nawożenia gleby. Nawozy wykorzystywane są w uprawie w celu zwiększenia jakości i wysokości plonów, zwiększenia zasobności gleb w składniki pokarmowe oraz poprawy właściwości fizycznych, chemicznych, fizykochemicznych i biologicznych gleby. Wyróżnia się nawozy mineralne (sztuczne) jednoskładnikowe (nawozy azotowe, fosforowe, potasowe, wapniowe) i wieloskładnikowe (nawozy azotowo-potasowe, fosforowo-potasowe, azotowo-fosforowo-potasowe) oraz nawozy organiczne (naturalne) pochodzenia roślinnego (kompost, słoma, nawozy zielone) i zwierzęcego (obornik, gnojowica, gnojówka).
  1. Nawożenie gleby
  2. Nawozy organiczne (nawozy naturalne)
  3. Nawozy mineralne (nawozy sztuczne)

Nawożenie gleby

Nawożenie gleby jest zabiegiem rolniczym polegającym na dostarczaniu roślinom uprawnym substancji pochodzenia mineralnego bądź organicznego zawierających składniki pokarmowe niezbędne dla ich prawidłowego wzrostu i rozwoju, których niedobór skutkuje pojawieniem się niepożądanych objawów chorobowych, jak m.in. zahamowanie wzrostu, chlorozy, zmiany nekrotyczne, nieprawidłowe wykształcenie organów roślinnych (liści, łodyg i korzeni) oraz zaburzenia w wytwarzaniu nasion i zawiązywaniu owoców. Substancje te, zwane nawozami, bogate są w makroelementy (makroskładniki) pobierane z gleby w większych ilościach, czyli azot (N), fosfor (P), potas (K), wapń (Ca), magnez (Mg) i siarkę (S), oraz mikroelementy (mikroskładniki) pobierane przez rośliny z gleby w ilościach śladowych, do których zaliczane jest żelazo (Fe), bor (B), miedź (Cu), mangan (Mn), cynk (Zn), molibden (Mo) oraz chlor (Cl). Nawożenie stosowane jest głównie w celu zwiększenia jakości i wysokości plonów roślin uprawnych poprzez utrzymanie bądź zwiększenie żyzności gleby (zasobności w niezbędne składniki pokarmowe) i poprawę jej właściwości fizycznych (np. struktury, pojemności wodnej), fizykochemicznych (np. zdolności sorpcyjnych), chemicznych (np. odczynu gleby) oraz biologicznych (np. składu mikroflory glebowej).

Właściwe przeprowadzenie zabiegów nawożenia gleby, czyli zastosowanie odpowiednich nawozów mineralnych bądź organicznych, zależy w głównej mierze od potrzeb nawozowych roślin, które warunkowane są głównie potrzebami pokarmowymi danej rośliny uprawnej (czyli najmniejszą ilością składników pokarmowych niezbędną do uzyskania oczekiwanej wysokości plonów) oraz jej zdolnością do pobierania składników pokarmowych z gleby. Duże znaczenie ma również charakter gleby (rodzaj, właściwości i żyzność gleby, czyli jej zasobność w składniki pokarmowe), warunki uprawy (czas siewu i sadzenia roślin, rodzaj stosowanego płodozmianu) oraz warunki klimatyczne (wielkość i rozkład opadów atmosferycznych). Większość nawozów mineralnych i organicznych stosowana jest przed rozpoczęciem siewu roślin uprawnych (nawożenie przedsiewne); niektóre stosowane są równocześnie z siewem nasion (nawożenie siewne) bądź w okresie wzrostu i rozwoju roślin (nawożenie pogłówne).
Składniki pokarmowe niezbędne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin. Źródło: shutterstock

Nawozy organiczne (nawozy naturalne)

Nawozy organiczne są nawozami naturalnymi powstającymi z rozkładających się szczątków roślinnych i zwierzęcych oraz odchodów zwierząt gospodarskich. Są nawozami cechującymi się na ogół niską zawartością składników pokarmowych (nawozy niskoprocentowe) i długim okresem działania; pobierane są z gleby przez rośliny uprawne głównie w zmineralizowanej formie powstającej w wyniku zachodzących w glebie procesów fizycznych, chemicznych oraz biologicznych. Nawozy organiczne, wykorzystywane powszechnie w rolnictwie ekologicznym do produkcji zdrowej żywności, wpływają korzystnie na strukturę i właściwości gleby poprzez poprawę glebowych stosunków wodno-powietrznych i zdolności do gromadzenia składników pokarmowych, zmniejszenie zakwaszenia oraz zwiększanie zawartości substancji organicznej (próchnicy). Nawozy organiczne obejmują nawozy pochodzenie roślinnego (kompost, słoma, nawozy zielone) oraz nawozy pochodzenia zwierzęcego (obornik, gnojowica, gnojówka).

Kompost jest nawozem organicznym pochodzenia roślinnego o dużej zawartości składników pokarmowych, wpływającym korzystnie na żyzność i stosunki wodno-powietrzne gleby oraz zawartość próchnicy. Kompost otrzymywany jest w wyniku częściowego tlenowego rozkładu przemieszanych z ziemią szczątków roślinnych i zwierzęcych (trawy, chwastów, łodyg roślin, obierek, skorupek jaj, fusów z kawy i herbaty, odchodów zwierząt) zachodzącego w pryzmie kompostowej pod wpływem mikroorganizmów glebowych. Słoma, składająca się z suchych łodyg, liści, plew, pustych łuszczyn i strąków roślin uprawnych, stanowi cenne źródło materii organicznej oraz składników mineralnych (makroelementów i mikroelementów). Rozrzucenie odpowiednio rozdrobnionej słomy wraz z zabiegiem przyorania wzbogaca glebę w próchnicę i składniki pokarmowe niezbędne dla wzrostu i rozwoju roślin. Nawożenie zielone polegające na wysiewaniu i zaorywaniu upraw roślin strączkowych (grochu polnego, soczewicy, lucerny, seradeli, łubinu żółtego) ma na celu poprawę struktury gleby, wzbogacenie jej w próchnicę oraz składniki pokarmowe (głównie azot wiązany z powietrza przez bakterie brodawkowe żyjące w symbiozie z roślinami strączkowymi).  

Obornik jest nawozem organicznym pochodzenia zwierzęcego składającym się z mieszaniny przefermentowanego moczu, odchodów zwierząt hodowlanych (głównie bydła, rzadziej koni, świń i drobiu) oraz ściółki (przeważnie słomy zbożowej). Nawóz ten bogaty jest w składniki pokarmowe z grupy makroelementów (azot, fosfor, potas, wapń, magnez); stosowany jest głównie w celu zwiększenia żyzności gleby oraz poprawy jej struktury (przepuszczalności, zdolności do gromadzenia wody); wykorzystywany jest do nawożenia roślin o długim okresie wegetacyjnym (np. buraków, ziemniaków). Gnojowica, zwana również obornikiem płynnym, jest płynną mieszaniną przefermentowanego moczu i odchodów zwierzęcych (głównie bydła) z wodą bez dodatku ściółki z niewielką domieszką resztek paszy. Gnojowica stanowi cenne źródło azotu i potasu; wykorzystywana jest do nawożenia roślin uprawnych o długim okresie wegetacyjnym i wysokich wymaganiach azotowych (np. warzyw kapustnych, ziemniaków, buraków). Gnojówka jest niskoprocentowym nawozem potasowo-azotowym składającym się z przefermentowanego moczu zwierząt hodowlanych (głównie bydła). Wykorzystywana jest głównie do nawożenia pól uprawnych i użytków zielonych (łąk, pastwisk) w celu zwiększenia żyzności gleby oraz zwiększenia zawartości materii organicznej.
Nawozy organiczne. Źródło: shutterstock

Nawozy mineralne (nawozy sztuczne)

Nawozy mineralne (nawozy sztuczne, sole mineralne) są nawozami o wysokiej zawartości składników pokarmowych (nawozy wysokoprocentowe) występującymi przeważnie w formie granulatów bądź proszków o określonym składzie chemicznym. Nawozy te produkowane są głównie z kopalin (np. fosforytów, apatytów, saletry, skał wapiennych), odpadów przemysłu hutniczego (np. popiołów, pyłów), odpadów pochodzenia zwierzęcego (głównie kości) bądź wytwarzane są na drodze syntezy chemicznej w zakładach chemicznych. Związki chemiczne wchodzące w skład nawozów sztucznych mogą być pobierane przez rośliny bezpośrednio po wprowadzeniu do gleby (nawozy szybko działające, np. azotan amonu) bądź jako produkty ich przemiany chemicznej zachodzącej w glebie (nawozy wolno działające, np. mocznik jest przyswajany przez rośliny w postaci jonu amonowego stanowiącego produkt jego rozpadu). Nawożenie mineralne uzupełnia niedobory składników pokarmowych w glebie zwiększając jej żyzność, może również wywierać korzystny wpływ na strukturę i odczyn gleby. Nadmierne stosowanie nawozów sztucznych (przenawożenie) może być przyczyną zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych oraz obniżenia żyzności gleby wskutek jej nadmiernego zakwaszenia bądź zasolenia.

Nawozy mineralne mogą pokrywać zapotrzebowanie roślin na jeden określony składnik pokarmowy (nawozy jednoskładnikowe) bądź więcej składników pokarmowych (nawozy wieloskładnikowe). Nawozy jednoskładnikowe, głównie nawozy azotowe zawierające azot (N) w postaci jonów amonowych (NH₄⁺) (saletra amonowa NH₄NO₃), jonów azotanowych (NO₃¯) (saletra sodowa NaNO₃) i grup amidowych (azotniak CaCN₂, mocznik (NH₄)₂CO), nawozy fosforowe zawierające fosfor (P) w postaci jonów fosforanowych (H₂PO₄¯, HPO₄²¯) (superfosfat Ca(H₂PO₄)₂ + CaSO₄) i nawozy potasowe zawierające potas (K) w postaci jonów potasu (K⁺) (chlorek potasu KCl, siarczan potasu K₂SO₄) wzbogacają glebę w makroelementy odpowiedzialne za prawidłowy wzrost i rozwój roślin. Nawozy wapniowe (mączka wapienna CaCO₃, wapno gaszone Ca(OH)₂, wapno palone CaO) dostarczają roślinom jonów wapnia (Ca²⁺) oraz neutralizują kwaśny odczyn gleby. Nawozy wieloskładnikowe są mieszaninami różnych nawozów mineralnych, składającymi się ze związków azotu (N), fosforu (P) oraz potasu (K); najczęściej stosowane są nawozy azotowo-potasowe (saletra potasowa KNO₃), nawozy fosforowo-potasowe (amofosfat – mieszanina wodorofosforanu amonu (NH₄)₂HPO₄ z diwodorofosforanem amonu (NH₄)H₂PO₄) oraz nawozy azotowo-fosforowo-potasowe (nitrofoska – mieszanina azotanu amonu NH₄NO₃, wodorofosforanu amonu (NH₄)₂HPO₄ oraz chlorku potasu KCl).
Nawożenie młodych sadzonek pomidora granulowanym nawozem mineralnym. Źródło: shutterstock

Bibliografia

  1. Jane B. Reece, Lisa E. Urry, Michael L. Cain, Steven A. Wasserman, Peter V. Minorsky, Robert B. Jackson; “Biologia Campbella”; Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2020. ;
  2. Norman Neill Greenwood, Alan Earnshaw, Butterworth-Heinemann; “Chemistry of the Elements (2nd ed.)”; Oxford 1997;
  3. Andrew Burrows, John Holman, Andrew Parsons, Gwen Pilling, Gareth Price; “Chemistry. Introducing inorganic, organic and physical chemistry ”; Oxford University Press, 2017.;
  4. Grażyna Łabno; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006.;
  5. Zdzisława Otałęga (red. nacz.) ; “Encyklopedia biologiczna T. V, VII”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998-1999.;
  6. K.-H. Lautenschlager, W. Schroter, A. Wanninger; “Nowoczesne kompendium chemii”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016.;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.8
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź