ocean

Ocean — Ocean – należy do największych zbiorników wodnych o charakterystycznie zaznaczonym dnie. Ocean wykazuje się aktywnym systemem prądów morskich. Poprzez kontynenty lub też podmorskie grzbiety oceany są rozdzielone między sobą. Wszystkie oceany występujące na Ziemi wspólnie tworzą tak zwany wszechocean. Obejmuje on prawie 71 % całej powierzchni planety. Łączna powierzchnia oceanów wynosi około 361 mln km², a objętość zawartej w nich wody to prawie 1,3*1018 m³.

Krótka charakterystyka poszczególnych oceanów

Obecnie, według klasyfikacji Międzynarodowej Organizacji Hydrograficznej, przyjętej również przez polską Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami RP, wyróżnia się pięć oceanów:
Spokojny (Pacyfik) – obecnie najstarszy, największy i najgłębszy ekosystem wodny na świecie, o powierzchni sięgającej 155,6 mln km². Zajmuje on praktycznie 30 % całej powierzchni kuli ziemskiej. Obecnie szacuje się, iż pojemność Oceanu Spokojnego sięga 764,836 mln km³– jest to około 46% całych zasobów wodnych zgromadzonych na planecie. Występuje tu również największe wgłębienie litosfery – jest to Rów Mariański, którego głębokość sięga ponad 10924 m w głąb dna oceanu. Średnia głębokość Oceanu Spokojnego wynosi 4280 m p.p.m. Pacyfik jest zazwyczaj dzielony na część południową i północną wzdłuż równika, poza wyspami Galapagos i Gilberta, które w całości są włączane do jego części południowej. Pacyfik posiada najdłuższą granicę południową między Morzem Rossa a arktycznym Morzem Beringa, sięgającą niemalże 15500 km długości. Granica równoleżnikowa sięga 19 800 km pomiędzy wybrzeżem Indonezji a Peru i Kolumbii.

Ocean Atlantycki – jest to ocean drugi zaraz po Pacyfiku co do wielkości, pokrywający około jednej piątej powierzchni Ziemi. Ocean ten zajmuje 82362000 km² powierzchni, natomiast wraz z przylegającymi do niego morzami, jego powierzchnia wynosi aż 106450000 km². Objętość tego oceanu sięga prawie 354700000 km³. Na Atlantyku znajduje się Rów Portorykański, który sięga aż 8605 m p.p.m. Średnia głębokość oceanu wynosi 3339 m. Ocean ten jest położony między Afryką i Europą a Ameryką Południową i Ameryką Północną oraz Antarktydą. Na północy, poprzez Ocean Arktyczny, łączy się z Oceanem Spokojnym, a na południu łączy je Cieśnina Drake`a. Od strony wschodniej południk 20 E rozdziela Ocean Atlantycki od Oceanu Indyjskiego.

Ocean Indyjski – jest trzecim pod względem wielkości oceanem występującym na Ziemi i zajmuje około 20% jej powierzchni, co stanowi około 73556000 km². Objętość Oceanu Indyjskiego sięga niemalże 292130000 km3. Na tym oceanie występuje Rów Sundajski, którego głębokość sięga 7258 m p.p.m. Średnia głębokość oceanu wynosi 3890 m. Ocean Indyjski jest stosunkowo ciepły, co jest związane z utrzymywaniem się temperatury powierzchni wody w części północnej powyżej 25 °C. Jednak w części znajdującej się w najbliższym sąsiedztwie z Antarktydą temperatura spada do około 0 °C, co przyczynia się do odnotowywania średniej temperatury oceanu wynoszącej 17 °C. Od północy graniczy on z Azją. Z zachodniej strony sąsiaduje z Półwyspem Arabskim i Afryką. Od wschodu ograniczają go Australia, Półwysep Malajski i wyspy Sundajskie. Od strony południowej oceanu położona jest Antarktyda. Południki 147 E i 20 E są jego umownymi granicami.

Ocean Południowy – zwany także Oceanem Antarktycznym czy też Południowym Oceanem Lodowatym. Jest to ocean rozciągający się od równoleżnika 60°S do wybrzeża Antarktydy. Poprzez równoleżnik ocean łączy się z oceanami: Atlantyckim, Spokojnym i Indyjskim. Powierzchnia Oceanu Południowego sięga 20,327 mln km2 co czyni go czwartym pod względem wielkości oceanem na Ziemi. W 2000 roku Ocean Południowy został oficjalnie przyjęty przez Międzynarodową Organizację Hydrograficzną i od tamtej pory oficjalnie znalazł się na mapach świata.

Ocean Arktyczny – jest to ocean, który posiada inne nazwy takie jak Ocean Północny, Morze Arktyczne i Morze Lodowate. Ocean ten jest obecnie najpłytszy i najmniejszy ze wszystkich występujących na Ziemi. Wody należące obecnie do Oceanu Arktycznego dawniej były zaliczane do Oceanu Atlantyckiego. Ten ocean znajduje się między Eurazją a Ameryką Północną. Za pomocą Cieśniny Beringa ocean ten łączy się z Oceanem Spokojnym. Ocean Arktyczny przypomina okrągły basen o powierzchni ponad 1056000 km2. Średnia głębokość oceanu Arktycznego wynosi 1225 m. W basenie Amundsena znajduje się najniższy punkt położony na głębokości 4665 m p.p.m. Zasolenie oraz temperatura jest uzależniona od pory roku. W zależności od nich następują procesy topnienia oraz transportowania gór lodowych. Największa ilość wody jest transportowana przez Prąd Norweski. Przez Cieśninę Beringa dochodzi do wymiany wody z Oceanem Spokojnym.

Falowanie i inne zjawiska oceaniczne

Na skutek ciągłego występowania wiatru nad powierzchnią oceanów powstają fale. Wiatry, zwane pasatami, powodują powstawanie prądów morskich. Prąd morski jest to duży i praktycznie niezmienny ruch wody. Do ich powstania przyczynia się przede wszystkim występowanie wiatrów oraz różnic temperatur. Ponadto mają na to wpływ ruchy obrotowe Ziemi, a także zasolenie. Średnia prędkość powierzchniowych prądów morskich może wynosić około 10 km na dobę, niektóre z nich są w stanie osiągnąć prędkość nawet do 150 km na dobę.

Takie zjawiska jak trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, przesuwanie się płyt tektonicznych mogą przyczyniać się do powstawania fal tsunami. Tsunami (tsu– port, przystań; nami– fala; pol. fala portowa)– jest to ogromna fala oceaniczna, powstała na skutek wybuchu wulkanu, trzęsienia ziemi, cielenia się lodowców, osuwania się ziemi, a nawet w rezultacie upadku meteorytu. Fala tsunami może poruszać się z prędkością nawet do 900 km/h. Początkowo fala tego typu może mieć długość do kilkuset kilometrów i nie przewyższać kilkudziesięciu centymetrów, dlatego też może być nawet niezauważona. Dopiero po dotarciu fali do strefy brzegowej ulega ona spiętrzeniu oraz zwiększeniu nawet do kilkudziesięciu metrów. Najczęstsze występowanie fal tsunami zaobserwowano w basenie Oceanu Spokojnego.

Geneza oceanów – pojawienie się wody

Zgodnie z hipotezami naukowymi, Ziemia powstała wskutek zagęszczenia wielu drobin pyłu kosmicznego w trakcie narodzin centralnej gwiazdy – Słońca. Z drobin tych uformowała się kula, krążąca po jego orbicie. Wśród pyłu znajdował się tzw. lód wodny, który dał początek wodzie morskiej. Hipoteza ta pokrywa się z obserwacjami japońskich naukowców, którzy obserwowali dojrzewającą w gwiazdozbiorze Wilka gwiazdę HD 142527. Dzięki dokładnemu śledzeniu rozpraszającego się światła, docierającego z niej do Ziemi, zauważyli ślady obecności lodu wodnego widoczne w podczerwieni. Ich zdaniem, jeśli pył zacznie powoli koncentrować się w większe grudki, to mogą z nich powstać zasoby wodne dla rodzących się planet. Mogłyby one także przemieszczać się na inne, nieodległe planety za pośrednictwem komet czy planetoid. Według nich podobny proces mógł zapoczątkować istnienie wody na Ziemi.

Epejroforeza

Jest to określenie tzw. wędrówki kontynentów. Opisuje ją teoria tektoniki płyt, zgodnie z którą (na chwilę obecną) naukowcy próbują odtworzyć proces przechodzenia zmian, jakim litosfera ulegała przez ostatnie 600 milionów lat. Wyjaśnia ona obecny stan ukształtowania rozkładu oceanów i kontynentów. Zgodnie z jej założeniami tzw. proces dryfowania kontynentów rozpoczął się ponad 2,5 miliarda lat temu, co potwierdza występowanie prastarych tworów skalnych znajdujących się na obszarze Kanady. Szacuje się, że liczą sobie one ponad 2 miliardy lat. Zgodnie z teorią o wędrówce kontynentów badacze wyróżnili kilka etapów dryfowania płyt tektonicznych w okresie od 1100 miliona lat temu po dziś dzień.

Właśnie około 1100 mln lat temu dochodzi do powstania Rodinii, ogromnego superkontynentu. Uformowała się ona w erze mezoproterozoicznej (1,3 – 0,9 mld lat temu). Prawdopodobnie istniała przez 150 milionów lat. Otaczał ją jeden, ogromny wszechocean zwany Mirowią (ros.-światowy). 750 mln lat temu Rodinia ulega rozpadowi. Pęka na trzy części, zwane Proto-Gondwaną, Laurencją i kratonem Konga. Laurencja od północy graniczyła z oceanem zwanym Panthalassa, a od Gondwany i Bałtyki oddzielona była Japetusem. Ok. 600 milionów lat temu dochodzi do ponownego zetknięcia się trzech fragmentów i formowania nowego kontynentu o nazwie Pannocja. Ponownie utworzył się ogromny ocean. 50 milionów lat później oceany Japetus i Prototetyda odtworzyły się i ponownie rozerwały kontynent. Tym razem (już w erze paleozoicznej) dochodzi do powstania Laurencji, Bałtyki, Gondwany i Syberii. Do ich ponownego połączenia dochodzi około 250 milionów lat temu. Wówczas formuje się Pangea, otoczona ogromnym oceanem Panthalassa. Powstaje także ocean Tetydy, odgrodzony od tego pierwszego masami lądu. 70 milionów tal później rozpoczyna się pękanie Pangei na dwie części. Dochodzi do powstania Gondwany (półkula południowa) i Laurazji (północna). Tę drugą od zachodu i północy otaczał ocean Pantalassa. Na południowym- wschodzie graniczyła z Paleotetydą. Laurazja i Gondwana rozpadły się około 135 milionów lat temu. Na północy powstają Eurazja i Ameryka Północna, na południu zaś Afryka, Australia, Antarktyda i Ameryka Południowa. Dopiero 100 milionów lat temu Indie odrywają się od kontynentu afrykańskiego i przemieszczają się w kierunku azjatyckiego. Oceany zyskują obecny rozkład.