Rodzaje pestycydów
Pestycydy wykorzystywane są głównie jako środki ochrony roślin uprawnych przed chorobami wywoływanymi przez grzyby oraz przed szkodnikami (np. chwastami, owadami, gryzoniami), których oddziaływanie może przyczynić się do znacznego obniżenia plonu lub całkowitego zniszczenia roślin.
Pestycydy używane są również jako środki do zapobiegania, kontrolowania lub niszczenia szkodników przechowywanej żywności (np. w magazynach, spichrzach), szkodników drzew i wyrobów drewnianych, a także jako substancje przeciwdziałające inwazji pasożytów (zewnętrznych i wewnętrznych) u zwierząt hodowlanych.
Pestycydy naturalne (biopestycydy) zawierają organizmy żywe lub substancje pochodzenia biologicznego; wykorzystywane są do zwalczania chorób, grzybów i owadów w uprawach rolniczych, sadowniczych, warzywnych i leśnych. Należą do nich m.in. fitoncydy – naturalne substancje wydzielane przez rośliny hamujące rozwój mikroorganizmów (bakterii i grzybów), np. allicyna wydzielana przez czosnek i cebulę, oraz substancje roślinne wykorzystywane przeciwko szkodnikom roślin uprawnych, np. napary z tytoniu stosowane w tępieniu mączlików i mszyc.
Buraki cukrowe po zastosowaniu herbicydu niszczącego chwastnicę jednostronną – chwastu pospolitego w uprawach roślin okopowych. Źródło: Wikimedia.org
Wyróżnia się pestycydy zwalczające:
- wirusy (wirocydy);
- bakterie (bakteriocydy);
- grzyby (fungicydy);
- glony (algicydy);
- chwasty (herbicydy);
- zbędne krzewy i drzewa (arborycydy, sylwicydy);
- nicienie (nematocydy);
- roztocza (akarycydy);
- owady (insektycydy, w tym m.in. aficydy działające na mszyce, larwicydy niszczące larwy owadów oraz owicydy niszczące jaja owadów);
- ślimaki (moluskocydy, w tym limacydy działające na ślimaki nagie);
- gryzonie (rodentycydy);
- krety (talpicydy).
- regulatory wzrostu roślin (PGR) – stymulujące lub hamujące procesy życiowe roślin, w tym środki usuwające liście (defolianty), środki usuwające nadmierną ilość kwiatów (defloranty) oraz środki wysuszające rośliny (desykanty);
- regulatory wzrostu owadów (IGR) – stymulujące lub hamujące procesy życiowe owadów, w tym antyfidanty hamujące żerowanie i składanie jaj;
- substancje odstraszające szkodniki (repelenty);
- substancje przywabiające szkodniki (atraktanty), np. feromony;
- środki do konserwacji drewna chroniące m.in. przez grzybami i owadami.
Rozpylanie pestycydów na polu uprawnym. Wikimedia.org
- chlorowane węglowodory, np. DDT (dichlorodifenylotrichloroetan), aldryna, dieldryna, lindan (γ- heksachlorocykloheksan); wykorzystywane w zwalczaniu owadów; odkładają się w łańcuchach troficznych, glebie i wodach powierzchniowych;
- organiczne fosforany, np. paration, malation; wykorzystywane w zwalczaniu szkodników w ogrodnictwie i rolnictwie; łatwo ulegają rozkładowi do substancji nietoksycznych;
- syntetyczne pyretroidy, np. aletryna; wykorzystywane w zwalczaniu owadów, mniej toksyczne od pozostałych rodzajów pestycydów;
- bardzo rzadko stosuje się ponadto silnie toksyczne substancje nieorganiczne, np. mieszaninę cynku, miedzi, rtęci i arsenu.
Znaczenie pestycydów
Korzyści wynikające z stosowania pestycydów:
- zwiększenie ilości plonów dzięki redukcji niekorzystnego oddziaływania szkodników;
- ograniczenie inwazji pasożytów wywołujących choroby wśród zwierząt hodowlanych; uzyskiwanie większej ilości produktów zwierzęcych (mleko, jaja, mięso);
- ograniczenie ilości występowania chorób zakaźnych wśród ludności (np. tępienie komarów przenoszących wirusa Zachodniego Nilu, żółtą febrę i malarię);
- ochrona produktów żywnościowych podczas przechowywania i transportu;
- zwiększenie trwałości produktów przemysłowych (drewna, papieru, materiałów tekstylnych);
- wydłużenie czasu eksploatacji dróg poprzez zwalczanie chwastów, przydrożnych krzewów i drzew;
- zapobieganie nadmiernym zakwitom glonów wywołującym eutrofizację jezior (algicydy);
- kontrola populacji gatunków inwazyjnych zagrażających gatunkom rodzimym.
Opryskiwanie pni sosnowych środkiem owadobójczym (insektycydem) zapobiegające inwazji korników. Wikimedia.org
- oddziaływanie mutagenne, kancerogenne i neurotoksyczne – mogą przyczyniać się do powstawania mutacji i nowotworów u organizmów bezpośrednio narażonych na ich działanie lub pośrednio w wyniku akumulacji pestycydów w glebie, wodzie, powietrzu i żywności;
- niszczenie organizmów pożytecznych w lasach, ogrodach i uprawach rolnych (np. owadów zapylających); 98% rozpylanych insektycydów i 95% herbicydów oddziałuje na organizmy inne niż docelowe;
- szybkie uodparnianie się szkodników na działanie danego pestycydu, co wiąże się z koniecznością stosowania innych, mocniejszych środków; wody podziemne slownik;
- akumulacja w powietrzu, glebie, wodach powierzchniowych i podziemnych, prowadząca do ich zanieczyszczenia;
- akumulacja wzdłuż łańcuchów pokarmowych organizmów żywych (proces biomagnifikacji – wzrost stężenia substancji toksycznej w organizmach zajmujących wyższe poziomy troficzne).
Pestycydy przyczyniają się do niszczenia pożytecznych owadów zapylających (np. pszczół). Źródło: Pixabay.com
Bibliografia
- “Nowa Encyklopedia Powszechna PWN”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997;
- Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee; “Biologia”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. VIII”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999;
- January Weiner; “Życie i ewolucja biosfery – podręcznik ekologii ogólnej”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008;
- Barbara Wilkaniec (red.); “Entomologia. Część 2 – entomologia szczegółowa”; Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2011;