Ochrona powietrza - aspekty, cele i sposoby ochrony powietrza. Degradacja powietrza

Ochrona powietrza należy do podstawowych priorytetów współczesnej polityki globalnej. Dla istot żywych jednym z kluczowych warunków zdrowia i egzystencji jest bowiem wysoka jakość powietrza na Ziemi. Niestety, postęp cywilizacyjny odcisnął poważne piętno na stanie atmosfery. Czy i co możemy zrobić, aby zachować jej walory? Ochrona środowiska ma być odpowiedzią na pytania, które dosłownie ciążą nam na piersi.



Model Ziemi z atmosferą wokół. Źródło: Photobank.kiev.ua/ShutterstockModel Ziemi z atmosferą wokół. Źródło: Photobank.kiev.ua/Shutterstock
  1. Wskaźnik jakości powietrza
  2. Ochrona powietrza według polskiego i międzynarodowego prawodawstwa
  3. Podstawowe źródła zanieczyszczeń powietrza
  4. Cele ochrony powietrza
  5. Praktyczne działania służące ochronie powietrza
  6. Ochrona powietrza – perspektywy
W kontekście ochrony powietrza kluczowym aspektem jest określenie jego jakości. Jakie parametry mówią o tym, że powietrze jest lepsze lub gorsze? Jak możemy śledzić zmiany zachodzące w atmosferze i stawiać sobie ambitne cele?

Wskaźnik jakości powietrza


Dla człowieka, zwierząt i roślin optymalne jest oczywiście czyste powietrze, zawierające minimum cząstek stałych i chemicznych zanieczyszczeń. W terminologii naukowej dla kwantyfikacji owych niekorzystnych stężeń przyjęto pojęcie wskaźnika jakości powietrza (AQI, z ang. Air Quality Index). Określa on poziom pięciu głównych czynników zanieczyszczających, czyli:

Dla ułatwienia AQI ma skalę liczbową. Wynik do 50 oznacza, że poziom czystości powietrza jest satysfakcjonujący i nie stwarza ono zagrożenia dla zdrowia. W przedziale 101-150 wrażliwsze osoby mogą już odczuwać negatywne skutki zdrowotne. Wskaźnik powyżej 201 oznacza poważne ryzyko dla całego społeczeństwa, zaś powyżej 301 jest stanem pogotowia, przy którym zanieczyszczenie najpewniej odbije się na zdrowiu na każdego człowieka w danym obszarze.

Uwaga: Na obszarze Polski dane o aktualnym stanie powietrza i zagrożeniach z nim związanych są publikowane przez Główny Inspektorat Środowiska na stronie internetowej: https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/home

Ochrona powietrza według polskiego i międzynarodowego prawodawstwa


Według obowiązującego Prawa ochrony środowiska z 2008 r. (z późniejszymi zmianami) ochrona powietrza polega na zapewnianiu jego najlepszej możliwej jakości poprzez zmniejszanie i utrzymanie poziomów szkodliwych substancji. Dla celów monitoringu Minister ds. klimatu określa poziomy dopuszczalne, docelowe i alarmowe oraz sposób obliczania średniego narażenia dla mieszkańców miast o populacji powyżej 100 tysięcy – to w nich bowiem problem zanieczyszczenia powietrza jest największy. Jakość powietrza określa się również dla pozostałej części województwa, zaś otrzymane wyniki służą do wyodrębnienia stref szczególnego ryzyka.

Wspomniana ustawa traktuje również o środkach, które należy podjąć w przypadku, gdy dane normy zostały przekroczone. Pierwsze działania leżą w geście organów samorządu terytorialnego. Jeśli nie przyniosą one jednak pożądanego skutku, opracowuje się krajowe programy ochrony powietrza, które wyznaczają cele i kierunki potrzebnych działań. Prawo ochrony środowiska określa jak i kiedy publikuje się informacje o stanach zagrożeń oraz jakie działania mogą być podjęte np. w celu redukcji emisji zanieczyszczeń. Warto wiedzieć, że prawodawca umożliwia sejmikowi województwa wprowadzenie zakazu lub ograniczenia eksploatacji instalacji, które spalają paliwa.

W skali Europy regulacje i wytyczne dla ochrony powietrza określa przede wszystkim Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 roku w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy, a także Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/107/WE z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, niklu, rtęci i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu. W obu tych dokumentach znajdują się dopuszczalne normy zanieczyszczeń, które nie mogą być przekraczane w danym okresie czasu. Niestety, ich poziom jest wynikiem kompromisu politycznego i niekoniecznie odzwierciedla najlepszy interes społeczeństwa. Światowa Organizacja Zdrowia proponuje więc swoje standardy, które z reguły są znacznie surowsze niż europejskie normy.
Przemysł odpowiedzialny jest za znaczną część zanieczyszczeń powietrza. Źródło: shutterstock

Podstawowe źródła zanieczyszczeń powietrza


Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza są przede wszystkim przemysł oraz transport. W wyniku przemieszczania się mas powietrza na znaczne odległości, w krótkim czasie może zostać skażony znaczny obszar, w tym regiony o wydatnych walorach przyrodniczych, oddalone od ośrodków przemysłowych. Co gorsza, lotne zanieczyszczenia łatwo przenikają do gleby i wody, np. pod postacią kwaśnych deszczy. Obok niekorzystnych zmian środowiska o zasięgu lokalnym (np. smog) czy regionalnym, skażenie powietrza ma również globalne konsekwencje o dramatycznej skali. Do najważniejszych należą dziury ozonowe oraz związane z nimi (i nie tylko) zmiany klimatyczne.
Naukowcy mówią o dwóch rodzajach substancji zanieczyszczających powietrza. Te główne emitowane są bezpośrednio do atmosfery (np. pyły, sadza, tlenki azotu), podczas gdy te pośrednie formowane są ze związków już obecnych w atmosferze. Dla przykładu, ozon przygruntowy formuje się w atmosferze pod wpływem oddziaływania światła słonecznego na tlenek azotu, czad oraz metan. Oba typy zanieczyszczeń mogą mieć pochodzenie antropogeniczne (wynikać z działalności człowieka) lub naturalne. To pierwsze zjawisko jest dziś oczywiście znacznie bardziej niepokojące i wiąże się przede wszystkim z:
  • ze spalaniem paliw kopalnych przy produkcji energii, w transporcie, przemyśle oraz gospodarstwach domowych (np. dwutlenek siarki, tlenki azotu, policykliczne węglowodory aromatyczne);
  • procesami industrialnymi i wykorzystaniem rozpuszczalników, np. w przemyśle chemicznym lub wydobywczym (np. benzen, ołów);
  • rolnictwem (metan oraz amoniak);
  • przetwarzaniem odpadów (metan).

Naturalne źródła zanieczyszczeń powietrza obejmują natomiast erupcję wulkanów, pyły niesione wiatrem, aerozol morskiej soli, pożary czy emisję związków lotnych przez rośliny. Ponieważ są częścią przyrodniczych procesów, nie mamy na nie większego wpływu w przeciwieństwie do wspomnianych wyżej zanieczyszczeń antropogenicznych. Niestety, redukcja emisji nie zawsze skutkuje automatyczną poprawą jakości powietrza. W grę wchodzą bowiem również takie czynniki jak wysokość emisji, ich chemiczne transformacje, a także wpływ światła słonecznego, pogody czy topografii terenu.

Cele ochrony powietrza


Dlaczego ochrona powietrza jest tak ważna? Z jednej strony wpływa ona bezpośrednio na nasze zdrowie i przyczynia się m.in. do rozwoju astmy, innych chorób dróg oddechowych, chorób serca, a także nowotworów płuc. Z drugiej, zmiany w strukturze gazów w atmosferze są kluczowym czynnikiem wpływającym na ocieplanie się klimatu i drastyczne zjawiska pogodowe, które co roku oddziałują negatywnie na dobrobyt setek tysięcy rodzin.

W 2013 r. Komisja Europejska ogłosiła pakiet „Czyste Powietrze”, który do 2030 r. ma polepszyć jakość powietrza w krajach Europy. Zgodnie z jego założeniami wszystkie kraje członkowskie mają ograniczyć emisję szkodliwych substancji. W skali UE planuje się redukcję o 81% emisji SO2, o 69% emisji tlenków azotu, 50% emisji nie-metanowych organicznych związków lotnych, 51% pyłów zawieszonych, 33% metanu oraz o 27% amoniaku w porównaniu z poziomami z 2005 r.

Długoterminowym celem jest osiągnięcie jakości powietrza, która nie będzie powodować negatywnych skutków dla zdrowia oraz środowiska naturalnego.
Transport rowerowy pozwala ograniczyć poziom szkodliwych emisji. Źródło: trattieritratti/Shutterstock
Transport rowerowy pozwala ograniczyć poziom szkodliwych emisji. Źródło: trattieritratti/Shutterstock

Praktyczne działania służące ochronie powietrza


Jak realizuje się strategie służące ochronie i polepszaniu jakości powietrza? Dzięki zdecydowanym korkom politycznym oraz rosnącej odpowiedzialności globalnego biznesu, lista pozytywnych zmian i inwestycji stale się wydłuża. Znajduje się na niej m.in. :
  • Instalowanie wydajnych filtrów kominowych. Nawet w przypadku starszych technologii urządzenia takie zatrzymują znaczną część zanieczyszczeń!
  • Wdrażanie nowych, czystszych technologii przemysłowych, które oznaczają niższe emisje gazów/pyłów oraz energooszczędność. Część szkodliwych substancji stosowanych w przemyśle zastępowana jest przez inne, bezpieczniejsze (np. zamienniki freonów).
  • Modyfikacja istniejących technologii i większa hermetyzacja produkcji. W praktyce oznacza to np. odsiarczanie węgla przed jego spaleniem czy dbałość o odizolowanie produkcji od środowiska.
  • Redukcja źródeł niskiej emisji pochodzącej z gospodarstw domowych poprzez zmianę systemu ogrzewania (pompy ciepła, energia słoneczna, gaz ziemny oraz izolację budynków.
  • Inwestowanie w ekologiczne środki transportu i modyfikacja już istniejących, m.in. niskoemisyjne samochody wyposażone w lepsze katalizatory, modyfikowane paliwa (np. bezołowiowe), rozbudowa transportu elektrycznego (np. szynobusy, trolejbusy). Ważna jest także promocja transportu rowerowego oraz wdrażanie nowych technologii w transporcie lotniczym.
  • Budowanie izolacyjnych pasów zieleni wokół zakładów przemysłowych. Zieleń zatrzymuje pewną ilość zanieczyszczeń gazowych, szczególnie pyłów.
Tabela przedstawiająca indywidualne działania jednostki służące ochronie powietrza; opracowanie własne

Ochrona powietrza – perspektywy


Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia w 2013 r. na całym świecie odnotowano 3,7 miliona przedwczesnych zgonów z powodu zanieczyszczenia powietrza zewnętrznego oraz 4,3 miliony z powodu zanieczyszczenia powietrza w budynkach. Ekspozycja na toksyczne wyziewy jest szczególnie wysoka w Afryce i Azji, gdzie ochrona powietrza jest mało rozwinięta. Największe współczesne wyzywania obejmują zaangażowanie krajów o najwyższych wskaźnikach zanieczyszczeń (Niger, Katar, Nigeria, Egipt, Mauretania, Bangladesz, Pakistan) w programy ekologiczne oraz zwiększenie odpowiedzialności największych industrialnych trucicieli. Niestety, populacja ludzka wciąż rośnie, a zapotrzebowanie na produkty przemysłowe czy pojazdy kopiuje ten wzrost.

W nucie optymistycznej warto jednak dodać, że w wyniku wprowadzanych od lat programów ochrony powietrza w wielu regionach i krajach osiągnięto podziwu godną redukcję emisji, a parametry zanieczyszczenia wyraźnie zmalały. Zmiana na lepsze jest więc możliwa!
Ekologia.pl (Agata Pavlinec)

Bibliografia

1. „What is Air Quality?” UCAR, https://scied.ucar.edu/learning-zone/air-quality/what-is-air-quality, 1/07/2022
2. “Air Quality Index (AQI) Basics” AirNow, https://www.airnow.gov/aqi/aqi-basics/, 1/07/2022
3. “Air Pollution” OECD, https://www.oecd.org/environment/air-pollution/, 1/07/2022
4. “Air quality in Europe 2021” EEA, https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2021, 1/07/2022
5. “Actions You Can Take to Reduce Air Pollution” EPA, https://www3.epa.gov/region1/airquality/reducepollution.html, 1/07/2022
6. “Air Pollution” Royal Geographical Society; https://21stcenturychallenges.org/air-pollution/, 1/07/2022
7. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r., poz. 1973)

Ocena (3.6) Oceń: