Ochrona środowiska to hasło modne, ale nie zawsze dogłębnie rozumiane.
Ogólna definicja mówi, że jest to zbiór idei, środków i działań, które
mają zachować środowisko naturalne w najlepszej możliwej kondycji.
Chodzi więc zarówno o zapobieganie i przeciwdziałanie skutkom
zanieczyszczeń, jak i próby przywracania pierwotnej równowagi
biologicznej. Mimo naukowej terminologii nie jest to jednak koncepcja
oderwana od życia pojedynczego człowieka – ochrona środowiska obejmuje
zarówno globalne inicjatywy, jak i nasze codzienne działania.
- Dlaczego potrzebujemy chronić środowisko?
- Historia ochrony środowiska
- Ochrona środowiska: nauka i praktyka
- Cele ochrony środowiska
- Największe współczesne wyzwania dla ochrony środowiska
Dlaczego potrzebujemy chronić środowisko?
Rewolucja industrialna zapoczątkowana w XIX wieku doprowadziła do intensywnego rozwoju przemysłu, który zaowocował ogromnym postępem cywilizacyjnym. Proces ten przyniósł wiele dobrego, od poprawy warunków życia i zdrowia po zaawansowanie technologiczne. Niestety, spowodował również znaczący wzrost populacji, intensywne wyczerpywanie zasobów naturalnych, a także postępujące wciąż przekształcanie środowiska naturalnego. Fabryki, masowe rolnictwo, powiększające się miasta i transport stały się źródłem stale rosnącego zanieczyszczenia, które niszczy ekosystemy, prowadzi do wymierania gatunków flory i fauny, ale także szkodzi zdrowiu człowieka.
Na szczęście w ostatniej dekadzie obserwujemy intensywny świadomości ekologicznej wśród społeczeństwa. Ludzie aktywnie myślą o negatywnych skutkach swojej działalności i coraz częściej próbują je ograniczać. Na poziomie biznesu można zaobserwować inwestowanie coraz większych sum w nowe, przyjazne środowisku technologie, ale także w likwidację szkód i przywracanie środowiska do właściwego stanu. W Polsce od 1989 r. działa Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOSiGW), który współfinansuje wiele takich inwestycji, a kolejne proekologiczne projekty realizowane są w oparciu o fundusze UE.
Historia ochrony środowiska
Nic dziwnego, że idea ochrony środowiska swoimi korzeniami sięga właśnie zindustrializowanej, drugiej połowy XIX wieku. Idee reprezentowane przez pierwszych obrońców środowiska szybko znalazły poparcie w nurtach filozoficznych. Jednym z pionierów myślenia o przyrodniczej konserwacji był amerykański leśnik Gifford Pinchot, który zaczął oficjalnie wdrażać programy racjonalnego gospodarowania lasami. Za ojca ochrony środowiska uważa się jednak innego Amerykanina, Johna Muira – przyrodnika, pisarza i założyciela klubu Sierra, jak również jednego z czołowych twórców Narodowych Parków: Sekwoi oraz Yosemite w USA.
Milowym krokiem w rozwoju idei było wydanie w 1949 roku pośmiertnej książki innego leśnika i działacza przyrodniczego, Aldo Leopolda, znanej pod polski tytułem: „Zapiski z piaszczystej krainy”. Sformułowała ona jasno potrzebę poszanowania środowiska naturalnego i poruszyła miliony czytelników, stając się bazą dla rozwoju ruchów ekologicznych.
Od lat 60-tych XX wieku można już mówić o powstaniu ideologii łączącej ludzi z różnych ruchów społecznych, zainteresowanych ochroną środowiska i przyrody. Podchwyciły ją organizacje pozarządowe, a w końcu także partie polityczne. W wersji radykalnej pojawiły się też pierwsze inicjatywy eko-terrorystyczne. W 1962 r. ukazała się książka „Milcząca wiosna” autorstwa amerykańskiej biolożki Rachel Carson. Traktuje ona o wpływie środków ochrony roślin na środowisko oraz zdrowie człowieka i wywołała prawdziwą burzę. W jej efekcie powstały pierwsze agendy rządowe zajmujące się ochroną środowiska, a sam ruch stał się masowy.
Popularyzacji idei pomogły słynne skandale, w tym testy broni nuklearnej, katastrofa w Czarnobylu, kontrowersje dotyczące wydobycia uranu w Australii czy masowa wycinka lasów Amazonii. W latach 80-tych w Niemczech powstała Partia Zielonych, która stała się najbardziej wpływowym na świecie pro-ekologicznym stronnictwem politycznym. W latach 90-tych w całej Europie ludzi zaczęli aktywnie głosować na partie skupiające się na ochronie środowiska. Na poziomie międzynarodowym powstały natomiast organizacje, które stały się czołowymi aktorami globalnej ekologii – Greenpeace, Przyjaciele Ziemi (FoEI), WWF. Do lobbyingu na rzecz ochrony środowiska dołączyli również celebryci, naukowcy i ludzie biznesu.
Do najbardziej wpływowych propagatorów idei zrównoważonego rozwoju i poszanowania środowiska ostatniego stulecia można zaliczyć:
- Roberta MacArthura, uważanego za jednego z twórców ekologii ewolucyjnej;
- Arne Naess, norweskiego filozofa; twórcę idei „głębokiej ekologii”;
- Garretta Jamesa Hardina, amerykańskiego ekologa i twórcę koncepcji „tragedii wspólnego pastwiska”,
- Jamesa Lovelocka, brytyjskiego naukowca i twórcę hipotezy Gai;
- sir Davida Attenborough, biologa, który spopularyzował wiedzę o przyrodzie i ochronie środowiska wśród milionów ludzi na całym świecie.
Ochrona środowiska: nauka i praktyka
Nauka o ochronie środowiska (sozologia) zajmuje się nie tylko problemami ochrony środowiska w wymiarze teoretycznym, ale także praktycznym, dostarczając chociażby nowych rozwiązań technologicznych. Z jednej strony bada więc ona przyczyny i skutki zmian wywołanych działalnością człowieka; z drugiej proponuje aktywne metody zapobiegania degradacji środowiska, jak również łagodzenia skutków zaistniałych już zniszczeń i zanieczyszczeń.
- przeciwdziałania zanieczyszczeniom (np. budowa oczyszczalni ścieków, montaż filtrów, zamknięte obiegi przemysłowe);
- przywracania elementów przyrodniczych do stanu właściwego (np. renaturalizacja rzek, zalesianie, odnowa populacji gatunków, itd.);
- odpowiedzialnego kształtowania środowiska (np. nawadniania, fitomelioracji, zakładania pasów wiatrochronnych);
- zachowania różnorodności form życia, m.in. przez prawną ochronę gatunków;
- gospodarowania zasobami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju (np. promowanie zielonych energii);
- recyklingu, czyli segregowania i przetwarzania odpadów.
Ochrona środowiska realizowana jest więc zarówno na poziomie postulatów i regulacji prawnych zmuszających inne podmioty do stosownych zachowań, jak i na poziomie fizycznych interwencji. Szczególnie ważną jej częścią jest rozwój nowych technologii, zarówno tych, które mają zastępować starsze, „brudne” praktyki, jak i zmierzających ku lepszemu wykorzystaniu zasobów czy rewaloryzacji środowiska naturalnego.
W Polsce w ramach ochrony środowiska, a ściślej przyrody, realizuje się również zakładanie parków narodowych, krajobrazowych i rezerwatów, jak również ustanawianie pomników przyrody, stref chronionych czy ochrony gatunkowej zwierząt i roślin.
Cele ochrony środowiska
Wraz ze zmieniającym się dynamicznie światem, aktualizują się i cele ochrony środowiska. Współcześnie za dwie kluczowe kwestie uważa się spowolnienie zmian klimatycznych oraz zachowanie bioróżnorodności fauny i flory. Zdaniem ekologów tylko szybkie i zdecydowane kroki mogą uchronić ludzkość przed poważnym kryzysem. W związku z tym postuluje się przede wszystkim:
- znaczącą globalną redukcję emisji dwutlenku węgla;
- wspieranie lokalnych społeczeństw zagrożonych katastrofami ekologicznymi poprzez projekty rekultywacyjne;
- ochronę zbiorników wodnych przez zanieczyszczeniami, ale także agresywnym rybołówstwem;
- ponowne użycie i oczyszczanie wody;
- poprawę gospodarki odpadami;
- wdrożenie systemów reagowania na katastrofy ekologiczne;
- konserwację wrażliwych i krytycznych obszarów lądowych będących siedliskiem zagrożonych gatunków.
W oświadczeniu wydanym przez Organizację Narodów Zjednoczonych w 2019 r. zadeklarowano również szczytny cel objęcia ochroną środowiskową aż 30% powierzchni planety do 2030 r., zaś do 2050 r, nawet 50% Sposób realizacji tego ambitnego planu wciąż nie jest jednak do końca ustalony.
Największe współczesne wyzwania dla ochrony środowiska
Niestety, mimo rosnącej od dekad świadomości ekologicznej sytuacja na Ziemi z każdym rokiem się pogarsza – liczne i bardzo potrzebne działania w zakresie ochrony środowiska mimo wielkich sukcesów wciąż są zaledwie kroplą w morzu potrzeb. O nadchodzącym nieuchronnie kryzysie przekonują alarmujące fakty podawane przez naukowców:
- tylko 4% żyjących dziś ssaków (w ujęciu wagowym) to dzikie zwierzęta – pozostałe 96% tworzą ludzi i ich hodowle;
- od 1970 r. populacja dzikich ssaków, ptaków, ryb, gadów i płazów zmalała o ponad 60%;
- od 1850 r. poziom CO2 w atmosferze wzrósł o 48% - wcześniej potrzeba było aż 20 tysięcy lat do takiego wzrostu;
- do 2050 r. z powierzchni Ziemi może zniknąć nawet 30-50% wszystkich gatunków roślin i zwierząt.
- w ciągu kolejnych dwóch dekad średnia temperatura na Ziemi wzrośnie o 1,5 stopnia C; lipiec 2021 był oficjalnie najcieplejszym miesiącem w naszej historii;
- polołowa światowych raf koralowych wymarła w ciągu ostatnich 30 lat;
- dalsze zmiany klimatu, które w 2030 r. będą już prawdopodobnie nieodwracalne, grożą wyginięciem nawet 1 miliona gatunków!
- co roku kolejnych 12 milionów hektarów ziemi pustynnieje;
- w ostatnich latach znacząco zwiększyła się liczba intensywnych pożarów i niszczycielskich huraganów związanych ze zmianą klimatyczną; do 2050 r. nawet 200 milionów ludzi będzie musiało się przesiedlić w konsekwencji negatywnych zmian ekologicznych, głównie podtopień.
Bibliografia
1. „History of the environmental movement” . Britannica, https://www.britannica.com/topic/environmentalism/History-of-the-environmental-movement, 14/06/2022
2. “12 Biggest Environmental Problems Of 2022” Deena Robinson, https://earth.org/the-biggest-environmental-problems-of-our-lifetime/, 14/06/2022
3. “Energy, Climate change, Environment” European Commission, https://ec.europa.eu/eurostat/web/environment/overview, 14/06/2022
4. “GRIDA Sustainable Development Goals” UN Environmental Programme; https://www.unep.org/evaluation-office/our-evaluation-approach/sustainable-development-goals, 14/06/2022
5. “17 Environmentalists You Should Know” Mark Lallanilla, https://www.treehugger.com/environmentalists-you-should-know-1709040, 14/06/2022
6. “Our Goals for 2030” Nature.org, https://www.nature.org/en-us/what-we-do/our-priorities/, 14/06/2022
7. “26 facts that bring home the reality of climate change” Jonathan Manning, Simon Ingram; https://www.nationalgeographic.co.uk/26facts, 14/06/2022