Ochrona środowiska - aspekty, cele i sposoby ochrony środowiska. Degradacja środowiska

Ochrona środowiska to hasło modne, ale nie zawsze dogłębnie rozumiane. Ogólna definicja mówi, że jest to zbiór idei, środków i działań, które mają zachować środowisko naturalne w najlepszej możliwej kondycji. Chodzi więc zarówno o zapobieganie i przeciwdziałanie skutkom zanieczyszczeń, jak i próby przywracania pierwotnej równowagi biologicznej. Mimo naukowej terminologii nie jest to jednak koncepcja oderwana od życia pojedynczego człowieka – ochrona środowiska obejmuje zarówno globalne inicjatywy, jak i nasze codzienne działania.



fot. shutterstockfot. shutterstock
  1. Dlaczego potrzebujemy chronić środowisko?
  2. Historia ochrony środowiska
  3. Ochrona środowiska: nauka i praktyka
  4. Cele ochrony środowiska
  5. Największe współczesne wyzwania dla ochrony środowiska

Dlaczego potrzebujemy chronić środowisko?


Rewolucja industrialna zapoczątkowana w XIX wieku doprowadziła do intensywnego rozwoju przemysłu, który zaowocował ogromnym postępem cywilizacyjnym. Proces ten przyniósł wiele dobrego, od poprawy warunków życia i zdrowia po zaawansowanie technologiczne. Niestety, spowodował również znaczący wzrost populacji, intensywne wyczerpywanie zasobów naturalnych, a także postępujące wciąż przekształcanie środowiska naturalnego. Fabryki, masowe rolnictwo, powiększające się miasta i transport stały się źródłem stale rosnącego zanieczyszczenia, które niszczy ekosystemy, prowadzi do wymierania gatunków flory i fauny, ale także szkodzi zdrowiu człowieka.

Na szczęście w ostatniej dekadzie obserwujemy intensywny świadomości ekologicznej wśród społeczeństwa. Ludzie aktywnie myślą o negatywnych skutkach swojej działalności i coraz częściej próbują je ograniczać. Na poziomie biznesu można zaobserwować inwestowanie coraz większych sum w nowe, przyjazne środowisku technologie, ale także w likwidację szkód i przywracanie środowiska do właściwego stanu.  W Polsce od 1989 r. działa Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOSiGW), który współfinansuje wiele takich inwestycji, a kolejne proekologiczne projekty realizowane są w oparciu o fundusze UE.

Historia ochrony środowiska


Nic dziwnego, że idea ochrony środowiska swoimi korzeniami sięga właśnie zindustrializowanej, drugiej połowy XIX wieku. Idee reprezentowane przez pierwszych obrońców środowiska szybko znalazły poparcie w nurtach filozoficznych. Jednym z pionierów myślenia o przyrodniczej konserwacji był amerykański leśnik Gifford Pinchot, który zaczął oficjalnie wdrażać programy racjonalnego gospodarowania lasami. Za ojca ochrony środowiska uważa się jednak innego Amerykanina, Johna Muira – przyrodnika, pisarza i założyciela klubu Sierra, jak również jednego z czołowych twórców Narodowych Parków: Sekwoi oraz Yosemite w USA.

Milowym krokiem w rozwoju idei było wydanie w 1949 roku pośmiertnej książki innego leśnika i działacza przyrodniczego, Aldo Leopolda, znanej pod polski tytułem: „Zapiski z piaszczystej krainy”. Sformułowała ona jasno potrzebę poszanowania środowiska naturalnego i poruszyła miliony czytelników, stając się bazą dla rozwoju ruchów ekologicznych.

Od lat 60-tych XX wieku można już mówić o powstaniu ideologii łączącej ludzi z różnych ruchów społecznych, zainteresowanych ochroną środowiska i przyrody. Podchwyciły ją organizacje pozarządowe, a w końcu także partie polityczne. W wersji radykalnej pojawiły się też pierwsze inicjatywy eko-terrorystyczne. W 1962 r. ukazała się książka „Milcząca wiosna” autorstwa amerykańskiej biolożki Rachel Carson. Traktuje ona o wpływie środków ochrony roślin na środowisko oraz zdrowie człowieka i wywołała prawdziwą burzę. W jej efekcie powstały pierwsze agendy rządowe zajmujące się ochroną środowiska, a sam ruch stał się masowy.

Popularyzacji idei pomogły słynne skandale, w tym testy broni nuklearnej, katastrofa w Czarnobylu, kontrowersje dotyczące wydobycia uranu w Australii czy masowa wycinka lasów Amazonii. W latach 80-tych w Niemczech powstała Partia Zielonych, która stała się najbardziej wpływowym na świecie pro-ekologicznym stronnictwem politycznym. W latach 90-tych w całej Europie ludzi zaczęli aktywnie głosować na partie skupiające się na ochronie środowiska. Na poziomie międzynarodowym powstały natomiast organizacje, które stały się czołowymi aktorami globalnej ekologiiGreenpeace, Przyjaciele Ziemi (FoEI), WWF. Do lobbyingu na rzecz ochrony środowiska dołączyli również celebryci, naukowcy i ludzie biznesu.

Do najbardziej wpływowych propagatorów idei zrównoważonego rozwoju i poszanowania środowiska ostatniego stulecia można zaliczyć:
  • Roberta MacArthura, uważanego za jednego z twórców ekologii ewolucyjnej;
  • Arne Naess, norweskiego filozofa; twórcę idei „głębokiej ekologii”;
  • Garretta Jamesa Hardina, amerykańskiego ekologa i twórcę koncepcji „tragedii wspólnego pastwiska”,
  • Jamesa Lovelocka, brytyjskiego naukowca i twórcę hipotezy Gai;
  • sir Davida Attenborough, biologa, który spopularyzował wiedzę o przyrodzie i ochronie środowiska wśród milionów ludzi na całym świecie.

fot. shutterstock

Ochrona środowiska: nauka i praktyka


Nauka o ochronie środowiska (sozologia) zajmuje się nie tylko problemami ochrony środowiska w wymiarze teoretycznym, ale także praktycznym, dostarczając chociażby nowych rozwiązań technologicznych. Z jednej strony bada więc ona przyczyny i skutki zmian wywołanych działalnością człowieka; z drugiej proponuje aktywne metody zapobiegania degradacji środowiska, jak również łagodzenia skutków zaistniałych już zniszczeń i zanieczyszczeń.
W wymiarze praktycznym ochrona środowiska sprowadza się m.in. do:

Ochrona środowiska realizowana jest więc zarówno na poziomie postulatów i regulacji prawnych zmuszających inne podmioty do stosownych zachowań, jak i na poziomie fizycznych interwencji. Szczególnie ważną jej częścią jest rozwój nowych technologii, zarówno tych, które mają zastępować starsze, „brudne” praktyki, jak i zmierzających ku lepszemu wykorzystaniu zasobów czy rewaloryzacji środowiska naturalnego.

W Polsce w ramach ochrony środowiska, a ściślej przyrody, realizuje się również zakładanie parków narodowych, krajobrazowych i rezerwatów, jak również ustanawianie pomników przyrody, stref chronionych czy ochrony gatunkowej zwierząt i roślin.
Tabela przedstawiająca podstawowe działania w ramach ochrony środowiska; opracowanie własne

Cele ochrony środowiska


Wraz ze zmieniającym się dynamicznie światem, aktualizują się i cele ochrony środowiska. Współcześnie za dwie kluczowe kwestie uważa się spowolnienie zmian klimatycznych oraz zachowanie bioróżnorodności fauny i flory. Zdaniem ekologów tylko szybkie i zdecydowane kroki mogą uchronić ludzkość przed poważnym kryzysem. W związku z tym postuluje się przede wszystkim:
  • znaczącą globalną redukcję emisji dwutlenku węgla;
  • wspieranie lokalnych społeczeństw zagrożonych katastrofami ekologicznymi poprzez projekty rekultywacyjne;
  • ochronę zbiorników wodnych przez zanieczyszczeniami, ale także agresywnym rybołówstwem;
  • ponowne użycie i oczyszczanie wody;
  • poprawę gospodarki odpadami;
  • wdrożenie systemów reagowania na katastrofy ekologiczne;
  • konserwację wrażliwych i krytycznych obszarów lądowych będących siedliskiem zagrożonych gatunków.

W oświadczeniu wydanym przez Organizację Narodów Zjednoczonych w 2019 r. zadeklarowano również szczytny cel objęcia ochroną środowiskową aż 30% powierzchni planety do 2030 r., zaś do 2050 r, nawet 50% Sposób realizacji tego ambitnego planu wciąż nie jest jednak do końca ustalony.
Proces wytrzebiania lasów amazońskich. Źródło: shutterstock

Największe współczesne wyzwania dla ochrony środowiska


Niestety, mimo rosnącej od dekad świadomości ekologicznej sytuacja na Ziemi z każdym rokiem się pogarsza – liczne i bardzo potrzebne działania w zakresie ochrony środowiska mimo wielkich sukcesów wciąż są zaledwie kroplą w morzu potrzeb. O nadchodzącym nieuchronnie kryzysie przekonują alarmujące fakty podawane przez naukowców:
  • tylko 4% żyjących dziś ssaków (w ujęciu wagowym) to dzikie zwierzęta – pozostałe 96% tworzą ludzi i ich hodowle;
  • od 1970 r. populacja dzikich ssaków, ptaków, ryb, gadów i płazów zmalała o ponad 60%;
  • od 1850 r. poziom CO2 w atmosferze wzrósł o 48% - wcześniej potrzeba było aż 20 tysięcy lat do takiego wzrostu;
  • do 2050 r. z powierzchni Ziemi może zniknąć nawet 30-50% wszystkich gatunków roślin i zwierząt.
  • w ciągu kolejnych dwóch dekad średnia temperatura na Ziemi wzrośnie o 1,5 stopnia C; lipiec 2021 był oficjalnie najcieplejszym miesiącem w naszej historii;
  • polołowa światowych raf koralowych wymarła w ciągu ostatnich 30 lat;
  • dalsze zmiany klimatu, które w 2030 r. będą już prawdopodobnie nieodwracalne, grożą wyginięciem nawet 1 miliona gatunków!
  • co roku kolejnych 12 milionów hektarów ziemi pustynnieje;
  • w ostatnich latach znacząco zwiększyła się liczba intensywnych pożarów i niszczycielskich huraganów związanych ze zmianą klimatyczną; do 2050 r. nawet 200 milionów ludzi będzie musiało się przesiedlić w konsekwencji negatywnych zmian ekologicznych, głównie podtopień.
Należy się cieszyć, że dbałość o stan środowiska i poszanowanie przyrody zawitały dziś do mody i stylu życia. O Ziemię dbają już nie tylko naukowcy czy ekolodzy, ale także zwykli ludzie. Działania takie jak wymiana żarówek na energooszczędne, segregacja odpadów czy oszczędzanie wody stają się powoli chlebem powszednim. Niestety, to wciąż jednak za mało, aby uratować naszą planetę!
Ekologia.pl (Agata Pavlinec)

Bibliografia

1. „History of the environmental movement” . Britannica, https://www.britannica.com/topic/environmentalism/History-of-the-environmental-movement, 14/06/2022
2. “12 Biggest Environmental Problems Of 2022” Deena Robinson, https://earth.org/the-biggest-environmental-problems-of-our-lifetime/, 14/06/2022
3. “Energy, Climate change, Environment” European Commission, https://ec.europa.eu/eurostat/web/environment/overview, 14/06/2022
4. “GRIDA Sustainable Development Goals” UN Environmental Programme; https://www.unep.org/evaluation-office/our-evaluation-approach/sustainable-development-goals, 14/06/2022
5. “17 Environmentalists You Should Know” Mark Lallanilla, https://www.treehugger.com/environmentalists-you-should-know-1709040, 14/06/2022
6. “Our Goals for 2030” Nature.org, https://www.nature.org/en-us/what-we-do/our-priorities/, 14/06/2022
7. “26 facts that bring home the reality of climate change” Jonathan Manning, Simon Ingram; https://www.nationalgeographic.co.uk/26facts, 14/06/2022

Ocena (3.6) Oceń: