Zioła (Herbis)
- rośliny zielarskie, jedno-, dwu- lub wieloletnie, rosnące dziko lub pochodzące z upraw. Ich
właściwości wykorzystuje się w trzech dziedzinach: w kulinariach, jako rośliny przyprawowe; w
aromaterapii jako rośliny olejkodajne oraz w
ziołolecznictwie, jako rośliny wspomagające leczenie
chorób i dolegliwości. Poza jedno- i dwuletnimi
roślinami zielnymi, grupa ta obejmuje również
krzewy,
drzewa i
byliny, a często zalicza się do niej także . Uprawą i
hodowlą ziół zajmuje się dział ogrodnictwa zwany zielarstwem, natomiast dział medycyny i farmakologii wykorzystujący surowce ziołowe do produkcji
leków oraz w profilaktyce i terapii chorób to ziołolecznictwo.
Zioła wykorzystywane są głównie ze względu na bogatą zawartość
składników bioaktywnych, które występują w nich w unikatowych kombinacjach.
Substancje te wykazują właściwości przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne, bakteriobójcze, grzybobójcze, antyutleniające, regenerujące, nawilżające, uspokajające, antyseptyczne, terapeutyczne, antystresowe, żółciopędne i wiele innych. Mowa tu o
śluzach i
fitoncydach,
garbnikach, saponinach,
alkaloidach, glukokininach, glikozydach,
tłuszczach roślinnych, związkach aromatycznych,
olejkach eterycznych i
terpenach. Związki te kumulują się w różnych częściach roślin – w
kwiatach,
owocach,
korze,
nasionach,
pędach,
korzeniach,
łodygach,
żywicach i
drewnie. Ich
stężenie w roślinie zależne jest również od fazy
rozwoju. Przykładowo, przyprawy ścina się niedługo przed kwitnieniem, gdyż znajduje się w nich wtedy największe stężenie substancji odpowiadających za
aromat i intensywność
smaku.
W ziołolecznictwie, zwanym inaczej
fitoterapią,
ekstrakty pozyskiwane z różnych części roślin stosowane są do produkcji
naturalnych lub przetworzonych leków ziołowych o różnorakim działaniu. Przeważnie produkty ziołowe tego typu dostępne są bez recepty, ich stosowanie zaleca się jednak omówić ze specjalistą. Choć fitoterapia wspiera jedynie leczenie konwencjonalne oraz uskutecznia profilaktykę, trzeba pamiętać, że zioła mają sprawdzone i udokumentowanie działanie na wielu polach. Wykorzystywane bez odpowiedniej mogą zaszkodzić lub nie zadziałać w wystarczającym stopniu.
Rośliny najczęściej pozyskiwane w celach farmaceutycznych to między innymi:
rumianek,
koper włoski,
dziurawiec,
pokrzywa,
mięta,
mniszek lekarski, krwawnik pospolity,
prawoślaz,
szałwia, naparstnica,
melisa,
mniszek,
dzika róża,
aloes,
żeń-szeń,
ostropest.
Rośliny zielne przyprawowe to
pieprz czarny,
bazylia,
tymianek,
majeranek,
kminek,
oregano,
fenkuł i wiele innych. Rośliny są najczęściej wykorzystywane w kulinariach, jednak wszystkie posiadają potencjał prozdrowotny, dlatego stosuje się je również w ziołolecznictwie.
Aromaterapia z kolei wykorzystuje bogate właściwości zawartych w roślinach olejków eterycznych. W aromaterapii należy wykorzystywać jedynie naturalne olejki, pozyskiwane z roślin zielnych, drzew i krzewów. Są to np.
olejek z drzewa herbacianego,
różany,
cytrynowy,
rozmarynowy,
z paczuli itd. Olejki syntetyczne dostępne w zwykłych sklepach nie mają właściwości terapeutycznych, a jedynie
zapachowe.