(Cephalopoda) z podgromady płaszczoobrosłych (Coleoidea) obejmujący ok. 300
kuli ziemskiej.
mórz i oceanów na całej kuli ziemskiej. Największa liczba gatunków zasiedla wody otwarte; niektóre kałamarnice zamieszkują wody przybrzeżne oraz głębiny oceaniczne. Jeden gatunek – Lolliguncula brevis występuje w płytkich, wysłodzonych wodach ujść
odrzutowym dzięki wyrzutom strumienia wody z jamy płaszczowej przez lejek.
ta może być skierowana w różne strony, co stwarza możliwość poruszania się w dowolnym kierunku – przeciwnym do kierunku strumienia wody. Ruch do przodu odbywa się dzięki delikatnemu falowaniu płetw bocznych. Niektóre gatunki, np.
(Architeuthis dux) mogą osiągać prędkość ok. 40 km/h.
Historia ewolucyjna i podział systematycznyGłowonogi z podgromady płaszczoobrosłych (Coleoidea) pojawiły się w środkowym karbonie, ok. 330 mln lat temu. Kałamarnice oddzieliły się od innych grup głowonogów w jurze, ok. 160-100 mln lat temu.
Kałamarnice (Teuthida) wraz z mątwami (Sepioida) i spirulami (Spirulida) zaliczane są do nadrzędu dziesięciornic (Decapodiformes) należącego do podgromady płaszczoobrosłych (Coleoidea) w obrębie gromady głowonogów (Cephalopoda). Rząd kałamarnic obejmuje ok. 300 gatunków zgrupowanych w 28
rodzinach tradycyjnie zaliczanych do dwóch podrzędów – Myopsina i Oegopsina. Podrzędy te w niektórych ujęciach systematycznych podnoszone są do rangi rzędów – Myopsida i Oegopsida.
WyglądKałamarnice są głowonogami o zróżnicowanych wymiarach ciała. Najmniejszymi gatunkami są przedstawiciele
rodzajów Australiteuthis, Pickfordiateuthis, Abralia oraz Abraliopsis osiągające ok. 20-30 mm długości. Do największych kałamarnic (a zarazem głowonogów) należy kałamarnica olbrzymia (Architeuthis dux) osiągająca długość 13 m oraz
kałamarnica kolosalna (Mesonychoteuthis hamiltoni) osiągająca długość 12-14 m.
Ciało kałamarnic cechuje się wysmukłym, torpedowatym i opływowym kształtem, pokryte jest gładkim
naskórkiem zawierającym liczne
gruczoły śluzowe. W warstwie tkanki łącznej znajdują się chromatofory, dzięki którym kałamarnice mają możliwość zmiany
barwy ciała oraz dopasowanie jej do barwy otoczenia.
Gatunki głębinowe posiadają narządy świetlne (fotofory) wytwarzające niebieskie, czerwone, zielone lub żółte
światło, którego funkcją jest wabienie potencjalnej zdobyczy oraz odstraszanie
drapieżników. Narządy świetlne niektórych kałamarnic (np. Watasenia scintillans, Abralia veranyi, Euprymna scolopes) wytwarzają światło o jasności i długości fali zbliżonej do światła docierającego w głębiny z powierzchniowych
warstw oceanu, dzięki czemu ich sylwetka jest niewidoczna od spodu dla drapieżców (przeciwoświetlenie, ang. counter-illumination).
Ciało kałamarnic zbudowane jest z głowy, nogi oraz worka trzewiowego. Głowa kałamarnic jest dobrze wyodrębniona, znajdują się na niej ogromne oczy oraz otwór gębowy w postaci dzioba zaopatrzonego w masywne, zrogowaciałe szczęki. Wokół otworu gębowego znajduje się 10 długich ramion, powstałych z przedniej części nogi. Na ramionach znajdują się osadzone na trzonkach kubkowate przyssawki, które mogą być otoczone wałem chitynowym bądź opatrzone chitynowymi haczykami. Dwa kurczliwe ramiona, cechujące się znacznie większą długością w porównaniu do pozostałych i pokryte
przyssawkami tylko na końcach, określane są mianem czułków. Samce posiadają jedno lub dwa ramiona przekształcone w
narządy kopulacyjne – hektokotylusy.
Worek trzewiowy okryty jest płaszczem z płetwami bocznymi połączonymi z tyłu ciała po stronie brzusznej. Chitynowa muszla jest zredukowana; ma postać cienkiej, giętkiej i silnie wydłużonej płytki obrośniętej płaszczem. Jama płaszczowa mieści otwór odbytowy, otwór płciowy, ujścia narządów wydalniczych, parę pierzastych
skrzeli oraz woreczek czernidłowy wydzielający w razie zagrożenia sepię. Jama płaszczowa połączona jest ze
środowiskiem zewnętrznym przez szczelinę dolną, przez którą wpływa woda oraz szczelinę górną (otwór lejka, powstałego z tylnej części nogi), przez którą woda wypływa na zewnątrz.
PożywienieKałamarnice są głowonogami drapieżnymi; żywią się (np.
krylem, obunogami),
małżami, strzałkami morskimi (szczecioszczękimi),
ślimakami morskimi, oraz drobnymi
organizmami planktonowymi; u części gatunków występuje
zjawisko kanibalizmu.
Zdobycz chwytana jest przy użyciu czułków, przytrzymywana jest przez pozostałe ramiona, a następnie zabijana i rozrywana za pomocą masywnych szczęk. Ślina niektórych gatunków zawiera toksyny paraliżujące ofiarę (m.in. neurotoksyny, cefalotoksyny)
Rozmnażanie i rozwójKałamarnice są rozdzielnopłciowymi.
Zapłodnienie jest wewnętrzne, samiec za pomocą hektokotylusa wprowadza spermatofor (pakiet
plemników otoczony osłonką) do jamy płaszczowej samicy bądź zbiornika położonego w pobliżu jej otworu gębowego.
Jaja składane są pojedynczo lub w pakietach zawierających po ok. 100 sztuk, osłoniętych twardniejącą, galaretowatą osłonką. Samice kałamarnic przytwierdzają złożone
jaja do
skał lub roślinności (np.
glonów) bądź pozostawiają je unoszące się w toni wodnej.
Rozwój jest prosty, nie występuje
stadium larwalne – młode
osobniki są miniaturami osobników dorosłych. Długość życia kałamarnic wynosi od roku do 3 lat; większość dorosłych kałamarnic ginie po zakończeniu
rozrodu – samce giną przeważnie tuż po kopulacji, samice po złożeniu jaj.
Bibliografia:- Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy, Czesław Jura, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
- Encyklopedia biologiczna T. IV, V, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998.
- Invertebrate Zoology. A Functional Evolutionary Approach, Richard Fox, Robert D. Barnes, Edward E. Ruppert, Cengage Learning, Inc., 2003.
- Zoologia, T. 1, cz. 2. Bezkręgowce. Wtórnojamowce (bez stawonogów), Czesław Błaszak (red. nauk.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.