Pajęczaki (Archanida) –
gromada bezkręgowców zaliczana do , licząca około 30 tys.
gatunków. Ich ciała podzielone są na dwie części i wyposażone w sześć par odnóży. Stanowią podtyp
szczękoczułkowców.
Stawonogi to najliczniejszy w gatunki
typ . Oprócz pajęczaków obejmuje także , , wije i staroraki. Cechą charakterystyczną stawonogów jest segmentacja ciała. Segmenty mogą tworzyć głowę, tułów i odwłok, jak to ma miejsce u owadów; samą głowę z tułowiem (u wij), jak również głowotułów i odwłok, co jest typowe dla skorpionów i pajęczaków.
Skorpiony i pajęczaki produkują
jad.
Głowotułów i odwłok, czyli części, na które podzielone jest ciało pajęczaków, to inaczej tagmy. Z odwłokiem połączone mogą być odnóża, koziołki przędne lub
narządy kopulacyjne i
trawienne. Pajęczaki posiadają po sześć par odnóży. Dwie pierwsze pary przekształcone zostały u nich w szczękoczułki i nogogłaszczki, zaś pozostałe pary pełnią funkcję lokomocyjną. Szczękoczułki to chwytne narządy gębowe służące do pobierania pożywienia i rozrywania zdobyczy, a także do walki. Mogą się w nich mieścić ujścia
gruczołów jadowych. Nogogłaszczki tudzież szczękonóżki służą z kolei do rozdrabniania
pokarmu i połączone są z otworem gębowym. Stanowią jednocześnie narząd dotyku i służą pajęczakom do orientacji w terenie. Pełnią też funkcję magazynu
nasienia. Nogogłaszczki mogą być wyposażone w pazurki lub
szczypce.
Ciało pajęczaków pokryte jest
oskórkiem chitynowym.
Tryb życia i funkcje życiowe pajęczakówPajęczaki
żyją we wszystkich
strefach klimatycznych. Większość z nich to drapieżcy, część zalicza się do
pasożytów zewnętrznych. Zajmują przede wszystkim
środowisko lądowe, ale liczne gatunki żyją również w
wodzie. Pajęczaki prowadzą w przeważającej mierze
nocny tryb życia.
Głaszczkochody i niektóre roztocze oddychają cała powierzchnią ciała. Przedstawiciele pozostałych
rodzin oddychają tchawkami lub płucotchawkami. Tchawki doprowadzają tlen do wszystkich
tkanek ciała pajęczaków, dlatego jeśli to one pełnią funkcje oddechowe, tym samym znacznie zredukowany pozostaje
układ krwionośny. Płucotchawki oddają
tlen w komorach, dlatego wraz z nimi występuje bardziej rozbudowany układ krwionośny.
Układ
pokarmowy pajęczaków jest dość prosty – rozpoczyna się otworem gębowym, a dalej mamy przełyk,
żołądek,
jelita (przednie, środkowe i tylne) oraz odbyt. Choć pajęczaki to zasadniczo drapieżcy, niektóre gatunki odżywiają się również
roślinnością. Pokarm
roztoczy stanowią resztki
organiczne.
Pajęczaki mają rozdzielnopłciowy układ
rozrodczy i
cechują się prostymi stadiami
rozwojowymi. W przypadku roztoczy dochodzi jedynie
stadium larwalne. Narządy kopulacyjne i rozrodcze znajdują się u pajęczaków w odwłoku.
Ciekawym i wyjątkowym jednocześnie rzędem pajęczaków są roztocze. Liczą około 30 tys. gatunków i zamieszkują wszystkie strefy klimatyczne i różne środowiska. Przystosowały się zarówno do życia w niskich, jak i wysokich
temperaturach, w
warunkach suchych, jak i
wilgotnych. Występują nawet w kurzu domowym. Mogą rozprzestrzeniać
choroby, a niekiedy niszczyć zasoby (np. w magazynach). Roztocze mają głowotułów zlany z odwłokiem, na zewnątrz nie widać śladów segmentacji. Roztocze praktycznie nie posiadają wykształconego układu krwionośnego, bywa, że oddychają tchawkami, ale też całą powierzchnią ciała. Znacznie różnią się więc pod względem
morfologicznym od pozostałych pajęczaków.
Niewiele osób byłoby skłonnych zaliczyć do pajęczaków również skorpiony, tymczasem są one pierwszymi pajęczakami, które skolonizowały lądowe. Skorpiony liczą około 2 tys. gatunków i występują w
klimacie subtropikalnym oraz
tropikalnym, a także w cieplejszych rejonach stref
umiarkowanych. Najbardziej charakterystyczne i rozpoznawalne wśród pajęczaków pozostają z kolei
pająki. Stanowią one również najliczniejszy
rząd pajęczaków (ponad 40 tys. gatunków). Podobnie jak skorpiony, pająki produkują jad, co jest uznawane za jedną z ich najbardziej charakterystycznych cech. Tak naprawdę jednak niewielki procent pająków wytwarza jad niebezpieczny dla
człowieka. Niektóre pająki przystosowane są do bytowania w wodzie, jednak zdecydowana większość z nich żyje w środowisku lądowym. Ciało pająków jest mocno wyspecjalizowane. Najmniejsze pająki liczą 0,5 milimetra, z kolei największe okazy sięgają około 30 cm, trzeba jednak pamiętać, że długość tę osiągają dzięki rozstawowi odnóży (w praktyce ich ciało ma około 12 cm). Co ciekawe, samice pająków są niejednokrotnie większe od samców, a w relacji tej dochodzi też do
kanibalizmu (samica zjada samca).
Do pajęczaków zaliczamy:
- pająki,
- kosarze,
- zaleszczotki,
- kleszcze,
- mechowce,
- skorpiony,
- żukowce,
- roztocze,
- tępoodwłokowce,
- sulfogi,
- rozłupnogłowce,
- głaszczkochody,
- kapturce
- biczykoodwłokowce.