Pierścienice (Annelida) – bezkręgowe, których ciała zbudowane są z licznych pierścieni, zwanych metamerami. Należą do zwierząt pierwoustych – w toku
rozwoju embrionalnego nie wytwarza się u nich wtórny otwór gębowy. Właściwym otworem gębowym pozostaje pragęba, czy otwór prowadzący do jamy gastruli. Ciało pierścienic jest obłe,
robakowate.
Pierścienice rozprzestrzenione są na całym .
Żyją w
glebie,
ściółce leśnej, a także w wodach
morskich i śródlądowych. W
środowisku wodnym bytują w
osadach na dnie
zbiorników. W
Polsce żyje około 300
gatunków pierścienic z 17 tys. opisanych.
Budowa i funkcjonowania ciała pierścienic:- ciało wydłużone, składające się z licznych segmentów;
- głowa oddzielona od tułowia;
- część tułowiowa ciała spłaszczona;
- zewnętrzna część ciała to wór skórno-mięśniowy;
- zdolność do regeneracji utraconych fragmentów ciała;
- obecność zamkniętego układu krwionośnego;
- sprawny układ wydalniczy, zbudowany z nefrydiów;
- wymiana gazowa zachodzi przez całą powierzchnię ciała – brak układu oddechowego;
- prosty układ pokarmowy mający formę przewodu łączącego otwór gębowy z odbytowym;
- układ nerwowy w postaci brzusznego łańcuszka nerwowego;
- rozrodczość: rozdzielnopłciowe lub obojnackie; rozwój złożony lub prosty (w zależności od gromady).
Układ krwionośny pierścienic ma postać zamkniętą. W
naczyniach krwionośnych krąży hemolimfa, która w zależności od
składu przybiera różne
barwy (np. zieloną lub czerwoną, bywa też bezbarwna) W jego skład wchodzą dwa elementy – są to podłużne naczynia – grzbietowe i brzuszne. Przez naczynie grzbietowe, o właściwościach kurczliwych, hemolimfa przepływa do przodu, z kolei przez naczynie brzuszne hemolimfa jest kierowana do tyłu. U większości gatunków pierścienic nie wyodrębniono
serca.
Krew jest doprowadzana do całego ciała przez poprzeczne oraz okrężne naczynia, które łączą ze sobą naczynie grzbietowe i brzuszne.
Układ wydalniczy pierścienic zwany jest metanefrydialnym. Nefrydia to elementy budowy wewnętrznej ciała
charakterystyczne dla bezkręgowców, zwłaszcza zaś dla pierścienic. Są to parzyste
narządy mające za zadanie odprowadzać na zewnątrz
organizmu wszystkie zbędne
produkty przemiany materii.
Tryb życia pierścienicCzęść gatunków pierścienic to
formy wolnożyjące, inne uprawiają
pasożytnictwo, a jeszcze inne współbiesiadnictwo (
komensalizm). Mogą być
drapieżne lub
odżywiać się wyłącznie martwą materią
organiczną. Niektóre gatunki to
filtratory, czyli organizmy odżywiające się drobinami organicznymi odfiltrowanymi z
wody.
Podział pierścienicPierścienice tradycyjnie dzieli się na wieloszczety, skąposzczety,
pijawki i krążkokształtne.
Wieloszczety – gromada silnie zróżnicowana pod kątem
morfologii. Mogą mierzyć od 1 mm do 10 cm. Na każdym segmencie ich ciała z wyjątkiem części głowowej i odcinka odbytowego występują boczne wyrostki zwane parapodiami. Parapodia wyposażone są z kolei w pęczki szczecinek zbudowanych z
chityny. Szczecinki ułatwiają wieloszczetom poruszanie i wydostawanie na powierzchnię. Wieloszczety żyją przeważnie w wodach morskich i stanowią
pokarm dla wielu zwierząt wodnych. Większość prowadzi drapieżny tryb życia. Jak dotąd odnotowano istnienie około 18 tys. gatunków. Przedstawiciel: nereida.
Skąposzczety – zasiedlają przede wszystkim glebę, a także wody słodkie, rzadziej morskie. W przeciwieństwie do wieloszczetów, skąposzczety nie mają parapodiów lub są one bardzo słabo wykształcone. Mimo to na segmentach czasem obecne są szczecinki. Mają słabo wyodrębnioną głowę. Gatunkiem typowym jest dżdżownica ziemna.
Pijawki – są to przede wszystkim zwierzęta wodne, wód zarówno słodkich, jak i morskich.
Cechują się stałą liczbą segmentów ciała (34 segmenty). Pijawki posiadają
przyssawki, które umożliwiają im przyczepienie się do
podłoża lub do powierzchni ciała
żywiciela. Są
pasożytami lub drapieżnikami. Przedstawicielem jest
pijawka lekarska. Leczenie przy pomocy pijawek to hirudoterapia. Jest to
metoda znana od czasów starożytnych. Współcześnie wykorzystuje się do tego celu wyłącznie
osobniki wyhodowane w
sterylnych warunkach.
Krążkokształtne – osobniki o tarczowatym, spłaszczonym i miękkim ciele, uznawane za gromadę pierścienic lub silnie zmodyfikowany
rodzaj wieloszczetów. Ich pozycja w
systematyce jest niejasna. Wielu naukowców optuje za wyłączeniem ich z pierścienic, m.in. ze względu na brak segmentacji ciała.
Znaczenie pierścienic dla środowiskaPierścienice w znaczący sposób przyczyniają się do
mineralizacji substancji organicznych. Ponieważ odżywiają się martwą materią organiczną, zwiększają żyzność gleb i osadów dennych w zbiornikach wodnych. Gatunki bytujące w wodnych stanowią pokarm dla i innych gatunków. Niemniej pierścienice bywają też
pasożytami i nosicielami
chorób.