Stawonogi (Arthropoda) –
typ bezkręgowych, których cecha charakterystyczna to ciało zbudowane z segmentów połączonych stawami. Stawonogi są najliczniejszą grupą zwierząt pod względem liczby
gatunków. Dotychczas opisano ich około milion, z czego największy procent stanowią (około 950 tys. gatunków). Ponadto z
roku na rok odkrywane są nowe gatunki stawonogów, zwłaszcza wśród . Pierwsze stawonogi mogły pojawić się we wczesnym kambrze – przynajmniej na ten okres wskazują najstarsze odnalezione
skamieniałości, na których odkryto ślady odnóży. Zwierzęta te pochodzą prawdopodobnie od pierwotnych form .
Ogromna
różnorodność form stawonogów oraz ich potencjał przystosowawczy sprawiają, że mogą zamieszkiwać najrozmaitsze typy
środowisk dostępnych dla zwierząt. Wiele gatunków cechuje się imponującym
potencjałem biotycznym, dzięki któremu mogą regulować swój
metabolizm w taki sposób, by przetrwać zmieniające się, trudne
warunki klimatyczne. Stawonogi żyją we wszystkich
strefach klimatycznych, zarówno na obszarach bardzo gorących, jak i ekstremalnie zimnych, na których nieustannie zalegają
śnieg i
lód.
Zasiedlają ląd,
wodę i
powietrze. Bytują na powierzchni, a także w
glebie czy w
wodach głębinowych. Część stawonogów to
pasożyty roślin i zwierząt. Duża rozrodczość stawonogów decyduje też o imponującej
liczebności poszczególnych gatunków i
populacji. Należy przy tym wziąć pod uwagę, że grupa ta jest bardzo zróżnicowana pod kątem długości
życia. Niektóre gatunki żyją zaledwie kilka dni, a inne – np.
kraby – dożywają kilkudziesięciu lat.
Cechy charakterystyczne stawonogów:
Segmentacja ciała u stawonogów ma charakter heteronomiczny. Odnóża stawonogów składają się z członów połączonych ze sobą stawami. Występują zawsze parzyście. Pierwsza para odnóży często przekształcona jest w narządy gębowe. Odnóża są ściśle związane z zespołami
segmentów i tworzą wraz z nimi wyspecjalizowane i
morfologicznie odrębne oddziały zwane tagmami. Tagmy stawonogów to najogólniej głowa, tułów i odwłok.
Oskórek stawonogów jest wysycony
substancjami wpływającymi na jego
twardość, np. solami
wapnia. Oprócz funkcji ochronnej, stanowi też powierzchnię przyczepu dla mięśni. Mięśnie stawonogów cechują się imponującą
siłą skurczów, co sprawia, że zwierzęta te poruszają się bardzo szybko i sprawnie.
Oddychanie stawonogówSposób oddychania i budowa układu oddechowego stawonogów są uzależnione od życia określonych gatunków. Stawonogi mogą oddychać poprzez tchawki, płucotchawki czy
skrzela lub prowadzić wymianę
gazową całą powierzchnią ciała.
Przedstawiciele stawonogówDo stawonogów zaliczamy między innymi owady, i, pajęczaki i . W systematyka typ ten podzielony jest kilka podtypów. Jednym z nich są trylobitokształtne, czyli podtyp wymarłych stawonogów, do których zalicza się trylobity oraz trylobitopodobne. Kolejny podtyp to
szczękoczułkowce, do których zaliczamy pajęczaki, staroraki i kikutnice. Owady i skrytoszczękie to z kolei
gromady należące do sześcionogów. Ostatnie dwa podtypy stawonogów stanowią wije i skorupiaki.
Systematyka stawonogów nie jest pozbawiona wątpliwości naukowych i kontrowersji, głównie z uwagi na ogromną różnorodność form, jakie przyjmują poszczególne gatunki w obrębie całego typu, jak i gromad. Dwiema najistotniejszymi cechami kwalifikującymi gatunek są w tym przypadku charakterystyczna budowa ciała (podział na segmenty), a także posiadanie odnóży oraz
stopień ich zróżnicowania.