Aksamitki kwiaty – sadzenie, uprawa i pielęgnacja
Aksamitki (łac. Tagetes) jako rodzaj botaniczny zostały opisane w 1753 r. przez samego Karola Linneusza. Pochodzące z Ameryki Północnej i Południowej kwiaty aksamitki już długo wcześniej cieszyły się jednak estymą – przez Azteków uważane były wręcz za święte. Źródłem fascynacji dawnych społeczeństwa była przede wszystkim długowieczność kwiecia, która w połączeniu z intensywną barwą aż prosiła się o religijne skojarzenia. Angielska nazwa aksamitek – „Marigold” – tłumaczona jest jako złoto Marii, bowiem i dla chrześcijan stały się one ważnym symbolem.
Aztekowie aktywnie uprawiali aksamitki wykorzystując je do magicznych rytuałów i uzdrawiania – leczono nimi między innymi czkawkę oraz rażenia piorunem! Kwiatami od razu też zainteresowali się Hiszpanie kolonizujący Amerykę Południową – tym sposobem nasiona jeszcze w XVI w. zawędrowały do Europy, a dalej do Afryki Północnej oraz Azji. Gatunek ma przy tym fantastyczną zdolność do naturalizacji, więc nie trzeba było czekać długo, aby kwiaty zadomowiły się na dobre na nowych kontynentach. Hindusi od wieków więc z ochotą przyzdabiają nimi swoje świątynie, podczas gdy w Meksyku łączy się je przede wszystkim z hucznie obchodzonym, kolorowym Świętem Zmarłych, gdy cmentarze toną w kolorowym kwieciu.
Dziś dzikie okazy powszechnie porastają brzegi stawów i rzek, podmokłe tereny, bagniska, a także niżej położone lasy liściaste. W Europie uprawiane są w ogrodach przede wszystkim jako rośliny jednoroczne, choć w cieplejszych klimatach mogą mieć charakter wieloletni. Na dzień dzisiejszy rozpoznaje się ponad 50 zweryfikowanych gatunków aksamitek, m.in. rozpierzchłe i wąskolistne, które różnią się ubarwieniem – od kremowego po pomarańczowy i czerwony oraz wzrostem. Najniższe odmiany osiągają zaledwie kilkanaście centymetrów wzrostu; te najwyższe zaś ponad 2 metry!
W Polsce aksamitki zakwitają w czerwcu lub lipcu i cieszą kolorowym kwieciem do października, a czasem nawet listopadowych i grudniowych przymrozków.
Aksamitki – wymagania glebowe
Mimo, że w stanie naturalnym aksamitki, m.in. rozpierzchłe i wąskolistne, preferują stanowiska podmokłe, w ogrodach radzą sobie jednak nawet na stosunkowo suchych rabatach. Generalnie, jest to gatunek bardzo mało wymagający, jeśli chodzi o glebę. Aby stworzyć im optymalne warunki warto przygotować rabatę z umiarkowanie żyzną ziemią, wyposażoną w warstwę drenażu na spodzie. Gleba powinna być spulchniona do ok. 15 cm głębokości.
Idealne stanowisko będzie również położone w pełnym słońcu – nie trzeba się przy tym obawiać gorącego lata, gdy aksamitki, w tym także rozpierzchłe i wąskolistne, doskonale znoszą nawet ekstremalne upały. Półcień nie jest warunkiem wykluczającym uprawę, ale może negatywnie wpływać na intensywność kwitnienia.
Sadzenie i uprawa aksamitek
Aksamitki można sadzić z sadzonek oferowanych w większości ogrodnictw w pełni wiosny, ale w przeciwieństwie do innych kwiatów bardzo łatwo jest wyhodować je również z nasion. Te ostatnie można wysiewać bezpośrednio do gruntu po ostatnich przymrozkach lub w ciepłych wnętrzach ok. 2 miesięcy przed definitywnym końcem zimy.
W tym drugim przypadku najlepiej wykorzystywać płaskie naczynia do kiełkowania wypełnione specjalnym substratem. Nasiona wysypujemy do nawilżonego podłoża, w którym wcześniej przygotujemy rowki o głębokości ok. 1 cm, oddalone od siebie o ok. 2 cm. Całość lekko przysypujemy i przykrywamy plastikową folią, aby zapewnić optymalny poziom wilgotności. Światło słoneczne nie jest przy tym potrzebne do kiełkowania – roślinki ukażą się nawet w relatywnej ciemności.
Małe rozsady mają kształt zielonych rozet i pojawiają się ok. 8 tygodni po wysiewie. Już wówczas można przesadzić je do gruntu. Siejąc aksamitki, rozpierzchłe i wąskolistne, bezpośrednio na rabacie lub przesadzając od ogrodu rozsady należy pamiętać o zachowaniu min. 10 cm odległości między poszczególnymi roślinami.
Do późniejszych obowiązków należy przede wszystkim usuwanie uschniętych kwiatów. Im częściej i sumienniej będziemy to robić, tym intensywnie rośliny będą kwitnąć. Można również przycinać nieco wierzchołki samych pędów przed kwitnieniem, aby nabrały bardziej krzewiastej formy.
Podlewanie i nawożenie aksamitek
Aksamitki podlewamy tylko i wyłącznie korzeniowo – nie należy lać wody z góry na zielone części roślin. Dobrze, jeśli gleba zdąży przyschnąć między jednym a drugim nawadnianiem. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku kwiatów uprawianych w skrzynkach i donicach – niedobór wody jest zawsze lepszy niż jej nadmiar! Naczynia powinny też koniecznie być wyposażone w warstwę drenażu.
Prawdopodobnie większość ogrodników cieszy się wielką urodą aksamitek, rozpierzchłych i wąskolistnych, bez jakiegokolwiek stosowania nawozu – w końcu są to kwiaty, którym wiele do szczęścia nie potrzeba. Profesjonalne źródła podpowiadają jednak, że aby dopieścić rabatę można w czasie kwitnienia raz lub dwa razy wzbogacić podłoże o nawóz mineralny, np. w rozpuszczalnych granulach. Rezultatem może być zwiększenie bujności kwiecia.
Rozmnażanie aksamitek
Coroczny wysiew aksamitek może być tańszy, jeśli użyjemy nasion z poprzedniego roku. W tym celu należy ostrożnie odciąć kilka świeżo zeschniętych kwiatów – płatki powinny być już zbrązowiałe, ale podstawa kwiatu może być jeszcze lekko zielona. Nad kartką papieru delikatnie oskubujemy zeschłe płatki, a następnie wyciągamy podłużne dwubarwne nasiona. Pozostawiamy je na tydzień do wyschnięcia – rozłożone na papierowym ręczniku w ciepłym, suchym miejscu. Po wysuszeniu nasiona przechowujemy przez zimę w papierowych kopertach.
Nasiona należy koniecznie wykorzystać w przyszłym sezonie. Należy też liczyć się z faktem, że jeśli dany gatunek był hybrydą, roślinki otrzymane z nasion mogą różnić się od poprzedniego pokolenia!
Ochrona aksamitek
Mróz działa na aksamitki destrukcyjnie, w tym także na rozpierzchłe i wąskolistne, więc w naszym klimacie nie trzeba kłopotać się ochroną na zimę. Co roku wiosną sadzimy nowe kwiaty.
Jeśli chodzi o inne zagrożenia, to najbardziej wrażliwe są odmiany pozbawione charakterystycznego nieprzyjemnego zapachu – na nich chętnie żerują mszyce oraz ślimaki, które należy zwalczać tradycyjnymi metodami, np. wodą z mydłem. Wystrzegajmy się również nadmiaru wilgoci w glebie i powietrzu – np. przypadkowe opryskiwane kwiatów przy podlewaniu trawnika może prowadzić do niszczących chorób grzybowych i zgnilizny.
Aksamitki w domu i ogrodzie
Aksamitki wspaniale prezentują się jako monokulturowa rabata, ale mogą być również bardzo efektywnym dopełnieniem wielogatunkowych kompozycji. Eksperci polecają łączyć je z astrami, zawilcami, szałwią, floksami czy irysami – najlepiej w różnorodnych odcieniach. Rośliny są też fantastyczną ozdobą tarasów i balkonów, gęsto wypełniając korytka, kosze i donice. Trwałość kwitnienia z nawiązką wynagradza pracę związaną z wysadzaniem.
W mowie potocznej aksamitki, rozpierzchła, wąskolistna i inne odmiany, nazywane są również „śmierdziuchami” i jest to epitet poniekąd zasłużony. Ale nieprzyjemny zapach kwiatów ma swoje dobre strony – skutecznie odstrasza wiele szkodników, w tym mszyce i nicienie. Farmerzy często więc wysadzają aksamitki w towarzystwie pomidorów, bakłażanów, papryczek czy ziemniaków, aby chronić cenne płody.
Poza tym kwiaty aksamitek wykorzystywane są do produkcji naturalnego barwnika używanego np. w makaronie, margarynie, nabiale czy olejach roślinnych. W spisie składników ekstrakt z aksamitek figuruje pod nazwą E161b.
Planując uprawę aksamitek warto zawczasu rozeznać się w ofercie rynkowej i dopasować odmianę do pożądanego celu. Do najwyższych należą aksamitki wzniesione osiągające nawet do 70 cm wysokości – doskonale prezentują się one w środku zagonu i mogą być wykorzystywane jako kwiaty cięte. Z kolei aksamitki rozpierzchłe, najbardziej popularne w polskich ogrodach, tworzą niższą i gęstszą okrywę rabat, doskonale nadając się również do uprawy w skrzynkach. Jeszcze bardziej niepozorne są aksamitki wąskolistne osiągające zaledwie 30 cm wysokości i odznaczające się drobnymi, delikatnymi kwiatami.
Sam fakt, że są to niezobowiązujące rośliny jednoroczne i to tak mało wymagające, przemawia za tym, aby spróbować różnych aranżacji z wykorzystaniem aksamitek. Tym sposobem każdego roku możemy mieć nieco inny ogród czy taras!
Aksamitki w kuchni
Co interesujące, kwiaty aksamitki, m.in. rozpierzchła i wąskolistne, nadają się do spożycia – z powodzeniem można je wykorzystać w kuchni. Jak smakują? Gorzko, z nutą cytrusów, w związku z czym przypominają grejpfruta. To z kolei powoduje, że często dodaje się je do potraw o posmaku zarówno słodkim, jak i wytrawnym – poleca się je m.in. w kompozycji ze śledziami czy jako dodatek do zup, sałatek albo sosów na bazie jogurtów. Aksamitki, ich kwiaty zwane są również śmierdziuchami, nadają się też do smażenia. Wiele osób radzi jednak odcinać dna kwiatowe ze względu na szczególnie gorzki posmak tego elementu. Ponadto stosuje się je jako dekoracje gotowych dań.
Gatunki aksamitek
Wśród występujących w liczbie ok. 50 gatunków można wymienić m.in.:
- aksamitki rozpierzchłe – naturalnie rosną na terenie Meksyku i w innych państwach Ameryki Środkowej, osiągając wysokość ok. 20–40 cm i szerokość ok. 25 cm; niektóre odmiany emitują silną woń, jednak można nabyć również osobniki bez zapachu;
- aksamitka wzniesiona – znana pod nazwami szarańcza wzniesiona i wielkokwiatowa oraz tagetes wzniesiony również rośnie w Ameryce Środkowej, ale też w Południowej; w hinduizmie rośliny należące do tego gatunku są uznawane za święte;
- niskie – łatwe w uprawie odmiany, które wyróżniają się pięknym, obfitym, białym kwiatostanem;
- wąskolistne – kwiaty jednoroczne o małych, gęstych liściach, rosnące do ok. 20–30 cm.
Aksamitki – pytania i odpowiedzi
1. Jak można wykorzystywać te rośliny?
Zależnie od celu – aksamitek kwiat może być ozdobą, dodatkiem kulinarnym i kwiatem odstraszającym groźne dla upraw wełnowce, dlatego sadzi się go w szklarniach, gdzie te szkodniki występują szczególnie często.
2. Ile kosztują odmiany należące do tego gatunku?
To roślina tania w zakupie – aksamitka, a konkretnie kwiat w formie zarówno nasion, jak i sadzonek, kosztuje kilka złotych i jest szeroko dostępna w sklepach ogrodniczych oraz sadowniczych.
Pod jakimi nazwami znane są te rośliny?
Potocznie określa się je mianem m.in. śmierdziuchów, turków, żaczków, studentek, bździuszek, byczków czy kopciuszków.
- W. Atlee Burpee & Co; "Marigold History"; burpee.com; 2019-03-08;
- The Old Farmer’s Almanac; "Growing Marigolds"; almanac.com; 2019-03-08;
- Heather Rhoades; "Growing Marigold Flowers"; gardeningknowhow.com; 2019-03-08;
- Erin Huffstetler; "How to Harvest Marigold Seeds and Save Them"; thespruce.com;
