Celozje kwiaty – sadzenie, uprawa i pielęgnacja
Celozje to jednoroczne rośliny ogrodowe o niezwykle oryginalnym i wyrazistym wyglądzie. Ich kolorowe pióropusze zdradzają pokrewieństwo z amarantusem, którego nasiona są bardzo cenny i zdrowym produktem spożywczym. Celozje również nadają się do konsumpcji, ale przede wszystkim kwiaty te są wspaniałą ozdobą domów i ogrodów.
Należące do rodziny szarłatowatych celozje zawitały do Europy dopiero w drugiej połowie XVI w. na fali pierwszych rejsów transatlantyckich. Oryginalnie rodzaj botanicznych Celosia obejmuje bowiem ok. 50 gatunków typowych dla strefy tropikalnej i zwrotnikowej. Rośliny najprawdopodobniej zrodziły się w Afryce, ale dziś w ekstensywny i niekontrolowany sposób porastają spore połacie lądu w Indonezji, Indiach, Chinach, Meksyku i wielu innych ciepłych krajach.
Gatunkiem typowym, najczęściej uprawianym jest celozja srebrzysta (Celosia argentea), znana również jako grzebionatka właściwa czy po prostu koguci grzebień. To obrazowe określenie nawiązuje do nietypowego kwiatostanu, który faktycznie przypomina wiązkę barwnych piór o nieco jajowatym kształcie. Łacińska nazwa natomiast korzysta z nieco innego skojarzenia – starogreckie słowo „kḗleos” oznacza „płonący” i nawiązuje do ognistych barw roślinnych pióropuszy.
Celozja srebrzysta osiąga wysokość do 50 cm, ale jest nie do przeoczenia. Rozgałęziające się łodygi ozdobione są zielonymi lancetowatymi liśćmi, zaś na ich wierzchołkach rozwijają się dwupłciowe kwiatostany o pierzastym kształcie, najczęściej w kolorze szkarłatnym lub żółtym. Cechą charakterystyczną celozji i innych krewnych szarłatu jest ogromna liczna miniaturowych nasion, które powstają każdego roku w owocniach – w 30 g jest ich nawet 43 tysiące! Umożliwiają one przetrwanie tego jednorocznego gatunku, który jest ważnym źródłem pokarmowym w biednych krajach tropikalnych. W przeciwieństwie do amarantusa cenionego właśnie ze względu na zasobne w białko nasiona, największą kulinarną atrakcją celozji są kwiaty oraz liście zbierane i przetwarzane analogicznie do szpinaku. W Nigerii roślina zyskała sobie wręcz przydomek „soko yokoto”, który w wolnym tłumaczeniu oznacza „jak uczynić męża grubym i szczęśliwym”.
Celozje – wymagania glebowe
Mimo dość wyszukanego wyglądu kojarzącego się z botaniczną arystokracją, celozje są dość prostymi roślinami o ograniczonych wymaganiach. Bez problemów rosną nawet na bardzo ubogich glebach, ale warto pamiętać, że im zasobniejsze w materię organiczną będzie podłoże, tym piękniejszego można spodziewać się kwitnienia. Gleba pod uprawę celozji powinna ponadto mieć lekko kwaśny odczyn od 6,0 do 6,5 pH oraz wysoki poziom przepuszczalności. Stała, umiarkowana wilgotność jest wysoce wskazana.
Planując stanowisko dla grzebionatki warto pamiętać o jej tropikalnym pochodzeniu. Roślinie najlepiej powodzi się w miejscach ciepłych, osłoniętych od wiatru i wysoce nasłonecznionych, nawet przez ponad 8 godzin dziennie. Nie trzeba przy tym obawiać się letniego skwaru – celozje wytrzymają nawet bardzo wysokie temperatury w połączeniu z pełnym słońcem.
Sadzenie i uprawa celozji
Celozje kupuje się najczęściej w formie mniejszych, ukwieconych sadzonek. Ta forma jest zdecydowanie najkorzystniejsza, bowiem daje 100% pewności jak wyglądać będą kwiaty. Roślinę można uprawiać zarówno w domu, jako klasyczny kwiat doniczkowy, jak i w ogrodzie na zagonie. W tym drugim przypadku sadzenie jest możliwe dopiero w drugiej połowie maja, gdy minie już ryzyko porannych przymrozków. Ponadto grzebionatkę doniczkową należy przez pierwsze dwa tygodnie przechowywać we wnętrzach i regularnie wynosić na powietrze na kilka godzin dziennie celem aklimatyzacji.
Ziemia pod uprawę celozji powinna być skrupulatnie spulchniona, wzbogacona większą dawką kompostu (idealnie już jesienią rok wcześniej) i odchwaszczona. W przypadku gliniastego podłoża warto również pomyśleć o warstwie drenażu. W donicach stosujemy klasyczny substrat na warstwie perlitu.
Zaraz po posadzeniu celozję należy obficie podlać, a ziemię wokół niej najlepiej jest przykryć warstwą kory mulczującej, która zatrzyma wilgoć i zapobiegnie pojawianiu się chwastów. W miarę wzrostu wyższe odmiany o obfitych kwiatach mogą wymagać podpórek. Ponadto, każdy przekwitły kwiat należy usunąć czystymi i ostrymi nożycami, aby maksymalnie przedłużyć urodę i intensywnością kwitnienia.
Podlewanie i nawożenie celozji
Podłoże, w którym rosną celozje powinno być nieustannie wilgotne, ale nigdy nie przemoczone. Podlewanie należy więc dostosować do rodzaju gleby oraz warunków atmosferycznych. Rośliny uprawiane w doniczkach podlewamy co kilka dni zawsze uprzednio kontrolując palcem poziom wilgotności.
Celozje poradzą sobie bez nawożenia, ale ponieważ każdemu ogrodnikowi zależy na jak najbardziej bujnych kwiatach i długim okresie kwitnienia, warto jest regularnie wzbogacać glebę o składniki odżywcze. Eksperci polecają podlewanie nawozem płynnym raz na 10-14 dnia aż do końca sezonu bądź stosowanie nawozu w granulkach o powolnymi trybie działania.
Rozmnażanie celozji
Nasienna płodność celozji jest doskonałą sposobnością do przedłużenia uprawy na kolejny rok. W tym celu należy jeden kwiatostan pozostawić na roślinie tak długo, aż całkiem zeschnie, a następnie delikatnie go odciąć i wytrzepać nad arkuszem papieru. W rezultacie otrzymamy setki mikroskopijnych nasionek, które trzeba dokładnie wysuszyć i przechować przez zimę. Na przełomie lutego i marca wysiewa się je do tac wypełnionych mieszaniną kompostu do kiełkowania i perlitu i przetrzymuje w domu na parapecie lub w szklarni. Podłoże powinno być stale wilgotne, zaś idealna temperatura do kiełkowania wynosi od 22 do 25 stopni C. Ze względu na wielkość nasion trudno jest od początku zachować między nimi racjonalne rozstępy, w związku z czym gąszcz kilkucentymetrowych sadzonek należy dość radykalnie przepikować. Na początku czerwca roślinki mogą trafić do zagon, a już w maju można je przesadzić do domowych doniczek. Kwiaty pojawią się latem, ale trzeba mieć świadomość, że samodzielne rozmnażanie ogrodowych kultywarów daje zwykle dość niespodziewane efekty – potomstwo co do zasady różni się bowiem od rośliny macierzystej.
Ochrona celozji
Celozje przede wszystkim nie znoszą zimna. Ekspozycja na niskie temperatury (poniżej 5 stopni C) powoduje natychmiastową degradację rośliny i może ją łatwo zabić. Podobnie niewskazany jest cień oraz zbyt wysoka wilgotność podłoża. Ta ostatnia jest przyczyną zgnilizny korzeni, najczęstszego problemu pojawiającego się przy uprawie grzebionatek.
Ponadto zbyt dużo wody na liściach prowadzi do rozwoju chorób grzybicznych, zwłaszcza mączniaka prawdziwego oraz różnych gatunków pleśni. Oprócz białego nalotu znakiem ostrzegawczym są brązowe plamy na liściach. W takiej sytuacji należy usunąć dotknięte infekcją części rośliny, a resztę spryskać fungicydem.
Celozje w domu i ogrodzie
Celozje są wyjątkowo widowiskowymi roślinami kwitnącymi, które potrafią zdominować cały zagon i przy odpowiedniej pielęgnacji cieszą oczy przez całe lato. Zazwyczaj sadzi się je we większych skupiskach, również jak szpalery odgradzające ścieżki ogrodowe, ale coraz bardziej popularne są też wielogatunkowe kompozycje. Celozje poleca się łączyć z innymi jednorocznymi bylinami o spektakularnym kwieciu, np. begoniami, smagliczkami, fuksjami czy daliami.
Wyjątkową ozdobą stołów jadalnych są cięte kwiaty celozji, które utrzymują się w wazonie nawet trzy tygodnie, o ile będziemy regularnie wymieniać wodę. Nadają się także do suszenia, nie tracąc prawie wcale swojej wyrazistej barwy. Uprawiane w doniczkach są natomiast cenną dekoracją salonów i sypialni zaaranżowanych w modnym tropikalnym stylu.
Najciekawsze odmiany celozji
Oprócz klasycznej celozji srebrnej (Celosia argentea var. argentea) w ramach tego samego gatunku rozpoznaje się także dwie inne odmiany – pierzastą (Celosia argentea var. plumea) oraz grzebieniastą (Celosia argentea var. cristata). Niektóre źródła definiują je wręcz jako oddzielne gatunki. Celozja pierzasta jest wyraźnie niższa (ok. 30 cm), a jej kwiaty mają nieco ostrzejszy, trójkątny kształt. Pióropusze osiągają też większą różnorodność barw, łącznie z pomarańczą i różem. Celozja grzebieniasta natomiast posiada niższe karbowane kwiaty o bardziej kulistym kształcie, a jej zielone liście są często przebarwione na czerwono.
Poza tymi klasycznymi odmianami istnieją już dziesiątki dalszych mieszańców. Szczególnym uznaniem cieszy się „Flamingo Feathers” dorastający nawet 60 cm i odznaczający się bujnymi kwiatami w kolorze od różowego po ciemny fiolet. Wśród dalszych odmian znaleźć można także dwubarwne kwiaty, a nawet rośliny sięgające prawie 1 metra wysokości. Jeśli marzysz więc o ogrodzie pełnym egzotycznej bujności, pamiętaj aby co roku pozostawić na zagonach miejsce na celozje!
- „How to Grow Celosia” Sherri Ribbey, https://www.gardengatemagazine.com/articles/flowers-plants/plant-guide/how-to-grow-celosia/, 28/03/2022;
- “CRAZY, COLORFUL CELOSIA: A GROWING GUIDE” Matt Suwak, https://gardenerspath.com/plants/annuals/celosia/, 28/03/2022;
- “How to grow celosia” BBC Gardeners World Magazine, https://www.gardenersworld.com/how-to/grow-plants/how-to-grow-celosia/, 28/03/2022;
- “Celosia Plant Care Information” Reannan Raine, https://homeguides.sfgate.com/celosia-plant-care-information-35143.html, 28/03/2022;
- “How To Care For The Celosia Plant” Plant Care Today, https://plantcaretoday.com/celosia-plant-care.html, 28/03/2022;