Powojniki kwiaty – sadzenie, uprawa i pielęgnacja powojników

Łacińska nazwa powojników – Clematis – wywodzi się od greckiego słowa “klema” i oznacza gałązkę winnego pnącza. Nie oddaje to roślinie jednak pełnej sprawiedliwości, bowiem powojniki należą do najszlachetniejszych i najpiękniejszych kwiatów pnących, których, ku uciesze ogrodników, rozróżniamy ponad 400 gatunków i odmian.

Powojniki należą do rodziny jaskrowatych i w ogromnej większości pochodzą z obszaru Japonii i Chin. Do Europy przywędrowały najprawdopodobniej dopiero w XVI wieku. Z czasem zdobywały sobie coraz większą estymę, a w czasach wiktoriańskich były wręcz ogrodniczym hitem.

Z racji na rozmaitość powojników botanicy od setek lat silą się na różne systematyczne podziały, dzieląc rodzaj Clematis na najróżniejsze podgrupy. Mówi się więc o powojnikach botanicznych, do których należy gatunek C. montana, zwany też powojnikiem górskim i osiągający największe rozmiary – nawet do 9-12 metrów oraz grupa powojników Atragene o dzwonkowatych kwiatach, którą reprezentuje powojnik alpejski (C. alpina). Niezależnie wyróżnia się powojniki wielkokwiatowe (Clematis x hybrida), czyli mieszańce najczęściej spotykane w naszych ogrodach, bowiem odznaczające się najpiękniejszymi i największymi kwiatami, które mogą osiągać nawet 25-30 cm średnicy. Ale miłośnicy kolorowych pnączy cenią sobie również odmiany Clematis viticella, czyli powojnika włoskiego, który dorasta do wysokości 3-4 metrów i charakteryzuje się ciemnofioletowymi dzwonkowymi kwiatami oraz Clematis vitalba, czyli powojnika pnącego, którego spotkać można w Polsce nawet poza ogrodami, z małymi, białymi kwiatami, które zmieniają się w owłosione, puszyste owocostany.

Na uwagę zasługuje także grupa powojników teksańskich (C. texensis) o uroczych tulipanowatych kwiatach, które zdobią pnącza od lipca do października. Wreszcie, warto wspomnieć także o powojnikach całolistnych (C. integriflora), które co prawda nie są wielkie, ale zachwycają drobnymi, dzwonkowatymi kwiatami, występującymi w odcieniach bieli, fioletu, niebieskiego lub różu.

Powojniki – wymagania glebowe

W przeciwieństwie do wielu innych roślin, powojnik jest dość kapryśnym gościem w ogrodzie, któremu należy szczególnie pieczołowicie dobrać stanowisko. Otóż bowiem dolna część rośliny powinna być chroniona przed słońcem, podczas gdy górna wymaga dużo bezpośredniego światła. Aby rozwiązać ten paradoks, najlepiej jest sadzić powojniki na południowo-wschodniej lub południowo-zachodniej stronie posesji, a przed nimi umieścić niskie byliny i krzewinki, które będą dawać upragniony cień.

Sama gleba powinna być żyzna, spulchniona na odpowiednią głębokość i wzbogacona kompostem. Powojniki nie lubią przy tym kwaśnego odczynu – raczej lekko zasadowy, więc dodatek wapna do podłoża jest wysoce wskazany.

Sadzenie i uprawa powojników

Powojniki sadzi się wiosną, idealnie jako dwuletnie sadzonki o rozwiniętym systemie korzeniowym. Jama powinna mieć rozmiary minimum 50 cm w każdą stronę, przy czym w gorszej glebie warto wykopać jeszcze głębszą i wypełnić substratem z kompostem. Podstawowa zasada mówi, że wierzchołek bryły korzeniowej po zasadzeniu powinien znaleźć się jakieś 5 cm niżej niż był w donicy. Poszczególne sadzonki rozmieszcza się w odstępach od 40 do 100 cm od siebie, w zależności od odmiany i jej potencjału wzrostowego.

Clematis jako pnącze potrzebuje oczywiście podpory – jej brak zaowocuje słaby wzrostem i zaprzestaniem rozwoju. Idealnie do tego celu nadają się gęste konstrukcje z cienkich materiałów – deseczek, gałązek, żyłki rybackiej czy drutu, które można kupić lub wykonać samodzielnie. Im gęstsza i szersza „sieć” tym lepiej dla rośliny. Należy jednak pamiętać, że szczebelki podpórki nie mogą być szersze w średnicy niż 1,5 cm, gdyż powojnik nie będzie miał szans się o nie zaczepić.

Poszczególne odmiany powojnika mogą również wymagać regularnego, radykalnego cięcia. Mowa zwłaszcza o gatunkach pochodzących od Clematis texensis, Clematis viticella, Clematis tangutica oraz późno kwitnących powojnikach wielkokwiatowych. Dla najlepszych rezultatów poleca się ścinanie ich w marcu tuż nad samą ziemią lub na wysokości 40-50 cm. Delikatniej podcinamy powojniki wielkokwiatowe wczesno kwitnące (ok. 150 cm nad ziemią), zaś pozostałe gatunki w ogóle nie wymagają cięcia – można go dokonywać jedynie dla celów kosmetycznych – aby usunąć martwe pędy i liście oraz uformować nieco roślinę.

Podlewanie i nawożenie powojników

Powojniki należy podlewać obficie zwłaszcza po posadzeniu – przez kilka kolejnych tygodni, aż korzenie się zadomowią na nowym stanowisku. Zaadaptowane rośliny wymagają podlewania jedynie w czasie suszy i upałów, przy czym zaleca się raczej intensywne przemoczenie bryły korzeniowej raz w tygodniu niż lekkie podlewanie co dwa dni. Zdecydowanie dobrym pomysłem jest natomiast mulczowanie gleby wokół pędów rośliny za pomocą dojrzałego kompostu, który chroni przed utratą wilgotności, a jednocześnie wzbogaca glebę o substancje odżywcze.

Clematis jest rośliną dość żarłoczną, potrzebującą sporej dozy potasu. Odpowiedni nawóz, np. przeznaczony do róż, warto podsypać na grunt na koniec zimy lub początek wiosny, zgodnie ze wskazaniami producenta. Zabieg ten powtarzamy co roku przed rozpoczęciem okresu wegetacji.

Rozmnażanie powojników

Clematis najlepiej rozmnaża się poprzez sadzonki pędowe półzdrewniałe. W tym celu należy latem odciąć z rośliny-matki kawałki pędów, w taki sposób, aby linia cięcia znajdowała się 1 cm nad węzłem lub 3 cm poniżej. Sadzonki pobieramy z środkowej i górnej części rośliny, dbając, aby na każdym widać było dobrze rozwinięte pąki pędowe. Następnie umieszczamy je w skrzyni wypełnionej mieszaniną piasku i torfu i pozostawiamy cieple (ok. 15 stopni C) oraz wysokiej wilgotności powietrza. Dobrze jest pomieszczenie regularnie wietrzyć. Po kilku tygodniach sadzonki powinny się ukorzenić, a za kolejny miesiąc można je przesadzić bezpośrednio do gruntu.

Wyższe odmiany powojników da się również rozmnażać przez odkłady, co oszczędza trochę pracy. Wybieramy więc wczesną wiosną długi, zdrowy pęd i przygniatamy go do ziemi, umocowując za pomocą wygiętego drutu i przysypując ziemią. Takie pęd będzie gotowy do usamodzielnienia na wiosnę kolejnego roku – należy go wówczas odciąć i przesadzić w pożądane miejsce.

Ochrona powojników

Różnorodność powojników przejawia się również w ich zróżnicowanej tolerancji na mróz. I tak powojniki włoskie, całolistne i pnące znoszą niskie temperatury bez większych problemów i nie potrzebują praktycznie żadnego przygotowania do zimy. Inne odmiany należy przede wszystkim obciąć według wspomnianych wyżej zasad. Ponadto odmiany takie jak powojnik kwiecisty czy powojnik górski warto zabezpieczać agrowłókniną, dokładnie obwiązując przycięte pędy kilkoma warstwami i usypując kopiec ziemi wokół korzeni.

Jeśli mimo wszystko powojnik przemarznie w czasie zimy, należy wiosną obciąć go „do zera” – istnieje dużo prawdopodobieństwo, że odrodzi się on w pełni zdrowia.

Jeśli chodzi o choroby, to poszczególne gatunki i odmiany Clematis bywają nękane przez mączniaka prawdziwego i wymagają wówczas oprysku środkiem grzybobójczym. Ponadto stosunkowo często słyszy się o pojawianiu się uwiądu powojnika, czyli grzybicznej choroby powodującej obumieranie pędów. Dotknięte części rośliny należy jak najszybciej usunąć i spalić. Klejące, pofałdowane liście mogą być z kolei oznaką pojawienia się mszycy burakowej, z którą warto walczyć chemicznym opryskiem. Innym szkodnikiem pięknych pnączy jest giętwa powojnikowa, która konsumuje całą tkankę liści, aż do nerwów. Na szczęście, ją również da się skutecznie odegnać za pomocą specjalnych preparatów w sprayu.

Powojniki w ogrodzie

Powojniki to przede wszystkim rośliny ozdabiające płoty, mury, altany i pergole. Można je sadzić pod ogrodzeniem z siatki, aby przysłonić ciekawskim widok, ale także pod betonowymi płytami zaopatrzonymi w drewniane podpórki, aby uatrakcyjnić krajobraz wokół domu.

Zdaniem ekspertów zielone płoty z powojnika działają dźwiękochłonnie, a przy tym chronią przed kurzem i spalinami. Clematis jako okaz sam w sobie zasługuje też na własną pergolę –  jako miejsce ekspozycji, a zarazem estetyczna osłona tarasu czy ulubionej ławeczki.

Powojniki pięknie pną się również po pniach drzew, będąc doskonała ozdobą wysokich soliterów. Z martwych drzew tworzy im się również często romantyczną konstrukcję, będącą cennym elementem sielskiego ogrodu. Istnieje nawet możliwość wykorzystania delikatniejszych odmian powojników jako rośliny okrywowej, pełzającej po ziemi wokół krzewinek wrzosu czy lawendy.

Powojniki jako ogrodowa dekoracja

Powojniki to przede wszystkim ogrodowa dekoracja o niezwykłej sile wzrostu i zdobności. W przeciwieństwie do bluszczu, nie jest jednak monotematyczna, ale zachwyca kolorami i kształtami kwiatów, które można komponować w przenikające się sieci pnączy. Co ciekawe, powojniki stosunkowo dobrze radzą sobie również w donicach (o ile zadbamy o ich ochronę na zimę) i tym samym mogą przyozdabiać tarasy, balkony i wejścia do domu. A kto zagłębi się w poszukiwanie najciekawszych kultywarów, znajdzie zapewne także cenione polskiego odmiany, które uprawiane są dziś na całym świecie. Fioletowy „Generał Sikorski”, jasnoróżowy „Jan Paweł II” czy ciemnoczerwona „Westerplatte” to patriotyczne okazy, które warto prezentować z dumą w przydomowym ogródku.