Berłóweczka czeska (Tulostoma kotlabae)

Nazywana/y także: pałeczka Kotlaby, pyzatka Kotlaby

Tagi

Grzyby niejadalne Grzyby pod ochroną

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie

Wstęp

Berłóweczka czeska to niezwykle rzadki w Polsce, niejadalny grzyb z rodziny pieczarkowatych Agaricaceae. Podlega ochronie ścisłej bez możliwości wyłączeń spod ochrony, uzasadnionych względami racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej bądź rybackiej. Jej owocnik zamiast typowego kapelusza z blaszkami lub rurkami wytwarza tzw. główkę (rodzaj owocnika zamkniętego, inaczej angiokarpicznego).

Sezon

Berłóweczka czeska od wiosny do jesieni (najczęściej wrzesień–listopad) zawiązuje wieloletnie owocniki, które można obserwować cały rok.

Występowanie

Berłóweczkę czeską obserwuje się w Europie, Azji Środkowej, od niedawna także w płn. Afryce. W środkowej Europie trzyma się tylko najcieplejszych siedlisk, zwykle suchych, łatwo nagrzewających się piasków na wapieniu lub gipsie, rzadziej piasków kwaśnych i obojętnych (jak w Biebrzańskim oraz Kampinoskim Parku Nar. albo w okolicach Wólki Węglowej).

Wygląd

Owocnik berłóweczki czeskiej składa się z trzonu oraz szczytowej główki.

Główka jest dość mała (4-13 mm średnicy), okrągła, kremowe lub jasno siwe. Składa się z kilku warstw. Najmłodsze owocniki chroni specjalna, włóknista osłonka zwana egzoperydium. U tego gatunku nierzadko inkrustują ją ziarna piasku. Z czasem zanika, pozostawiając tylko delikatny kołnierzyk na styku główki z trzonem. Po jej zaniku najbardziej zewnętrzna staje się druga, cieńsza, a bardziej pergaminowa otoczka zwana endoperydium. W środku endoperydium kryje się warstwa rodzajna, zwana glebą. Gleba składa się ze spor (zarodników) oraz tak zwanych włośni czyli nitkowatych, sprężystych strzępek płonnych. Włośnia ma ułatwiać rozsiewanie zarodników na dalsze odległości. Niegdyś wszystkie grzyby posiadające owocniki z glebą łączono w jedną grupę tzw. wnętrzniaków, obejmującą m.in. purchawki, kubki, gwiazdosze oraz sromotniki.

Otwór (perystom) główki będzie u tego gatunku rurkowaty i nieco wyniesiony, z gładkimi krawędziami, w tych samych kolorach co reszta główki.

Trzon może być wykształcony dość odmiennie u różnych owocników tej berłóweczki (pyzatki). Zwykle jest biały bądź jasno szary, rzadziej delikatnie beżowy. Będzie gładki albo pokryty słabo wyczuwalnymi włókienkami oraz łuskami. Osiąga 1-5 cm wys. przy najwyżej 1-3 mm grubości.

Gleba berłóweczki czeskiej charakteryzuje się ochrowo żółtym odcieniem.

Wysyp zarodników ochrowy (brązowo żółty). Spory odznaczają się okrągłym albo szeroko jajowatym kształtem. Ich grube ściany pokryte są niewielkimi brodawkami, tworzącymi razem całe, acz niezbyt długie grzebienie. Mierzą zazwyczaj 5,5 μm średnicy.

Berłóweczkę czeską najłatwiej pomylić z berłóweczką rudawą (T. melanocyclum) i zimową (T. brumale). Różni się od nich jaśniejszym kapeluszem oraz brakiem ciemnego koloru przy ujściu zarodników.

Właściwości

Berłóweczka czeska jest niejadalna, o dość trwałych, trudno rozkładających się owocnikach.

Zastosowanie

Brak zastosowań berłóweczki czeskiej z racji ścisłej ochrony, ogromnej rzadkości oraz braku walorów jadalnych lub leczniczych.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Bibliografia

Tomaszewska A., Łuszczyński J., Łuszczyńska B., Jaworska J. 2012.; "The contribution and importance of rare macrofungi in selected plots of endangered xerothermic grasslands in the Nida Basin."; Acta Agrobotanica, 65(2): 147-154.;
Tomaszewska A., Łuszczyński J., Lechowicz L., Chrapek M. 2015.; "Selected rare and protected macrofungi (Agaricomycetes) as bioindicators of communities of xerothermic vegetation in the Nida Basin."; Acta Mycologica, 50(1): 1-12.;
Chmiel M. 2006.; "Checklist of Polish Larger Ascomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów workowych Polski."; Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków.;
Gerhart E. 1985.; "Pilze: Röhrlinge, Porlinge, Bauchpilze, Schlauchpilze und andere."; Spektrum der Natur BLV Intersivführer. Band 2. BLV Verlagsgesellschaft, München-Wien- Zürich.;
Gminder A. 2011.; "Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej?"; Wyd. Weltbild, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1985.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
El Kholfy S., Nmichi A., Ouabbou A., Ajana M., Belahbib N., Touhami A. O., Douira A. 2017.; "Study of two fungal species of Tulostoma genus encountered for the first time in Morocco: Tulostoma melanocyclum Bres. and Tulostoma kotlabae Pouzar."; Int. J. Environ. Agric. Biotechnol., 2(1): 2456-1878.;
Kujawa A., Wrzosek M., Domian G., Kedra K., Szkodzik J., Rudawska M., Lawrynowicz M. 2012.; "Preliminary studies of fungi in the Biebrza National Park (NE Poland). II. Macromycetes."; Acta Mycologica, 47(2): 235-264.;
Kujawa A., Ruszkiewicz-Michalska M., Kałucka I. 2020. (red.); "Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne."; Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN, Poznań.;
Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.). 2006.; "Czerwona lista roślin i grzybów w Polsce."; Inst. Bot. Im. W. Szafera. PAN, Kraków.;
Rudnicka-Jezierska W. 1991.; "Flora Polska. Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodermatales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiatkowe (Podaxales)."; PWN, Warszawa.;
Szczepkowski A., Kujawa A., Gierczyk B., Ślusarczyk T. 2015.; "Kampinoski Park Narodowy - ostoja różnorodności gatunkowej grzybów wielkoowocnikowych w Polsce."; Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, 17(3): 32-44.;
Tomaszewska A., Łuszczyński J., Luszczyńska, B., Jaworska J. 2011.; "Taxonomic notes on the Polish Tulostoma species."; Acta Mycologica, 46(2): 179-186.;