Gąska gorzkawa (Tricholoma stans)
Wstęp
Gąska gorzkawa to nader rzadki w Polsce i na świecie, grzyb niejadalny z rodziny gąskowatych Tricholomataceae. W wielu krajach, od Wielkiej Brytanii na północy po Turcję na południu trafiła na czerwone listy gatunków rzadkich i wymierających.
Sezon
Owocniki gąski gorzkawej zawiązują się jesienią, samotnie bądź w grupach.
Występowanie
Gąska gorzkawa znana jest z Europy i Azji Mniejszej. W Polsce potwierdzono jej obecność zaledwie na kilku stanowiskach w okolicach Przasnysza w mazowieckim, ma Górze Kamieńskiej w łódzkim oraz w okolicach Ciasnego (niedaleko Białegostoku) w podlaskim.
Gąska gorzkawa wchodzi w związki mikoryzowe tylko z sosnami: sosną zwyczajną w Polsce i krajach sąsiednich, a sosną czarną na południu Europy i w Turcji.
Wygląd
Kapelusz czerwonobrązowy, jaśniejący ku skrajom, zawsze nieco mokry i lepki w dotyku, obrośnięty drobnymi włókienkami, ogólnie dość podobny do kapelusza pospolitszej u nas gąski bukowej. Na młodych owocnikach półokrągły, z czasem się rozpościera, stając lekko wypukły lub płaski z garbkiem.
Blaszki zatokowo wycięte przy trzonie, o regularnej tramie, początkowo jasne, u starszych egzemplarzy rdzawe.
Nóżka centralna, 5-8 cm wysoka, a 0,8-1,2 cm gruba, z brunatnymi włókienkami na kremowobiałym tle, pod kapeluszem jaśniejsza niż na spodzie, bez wyraźnego pierścienia.
Miąższ jędrny, białawy, o przykrej mączystej woni i gorzkim smaku.
Wysyp spor biały. Zarodniki nieamyloidalne, gładkie, pozbawione pory rostkowej, z kroplami oleistej cieczy, eliptyczne. Mierzą około 5-6 x 3,5-4,0 µm.
Właściwości
Właściwości gąski gorzkawej są słabo poznane. Jak wszystkie grzyby, także ona akumuluje w sobie znaczne ilości metali ciężkich.
Zastosowanie
Współcześnie gąska gorzkawa nie znajduje zastosowań w Europie. Zasługuje na ochronę z uwagi na swoją rzadkość.
- Doĝan H., Şanda M., Uyanöz R., Öztürk C., Çetin Ü. 2006.; "Contents of metals in some wild mushrooms."; Biological Trace Element Research 110, 1: 79-94.;
- Evans S., Henrici A., Ing B. 2006.; "Red data list of threatened British fungi."; Report by the British Mycological Society (BMS), Working With the Joint Nature Conservation Committee.;
- Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
- Kalamees K. 2010.; "Checklist of the species of the genus Tricholoma (Agaricales, Agaricomycetes) in Estonia."; Folia Cryptogamica Estonica 47: 27-36.;
- Karadelev M., Rusevska K., Markova-Ruzdik N. 2008.; "Distribution and ecology of genus type Tricholoma (Tricholomataceae) in the Republic of Macedonia."; Ekologija i zastita na zivotnata sredina 11, 1/2: 27-42.;
- Kibby G. 2010.; "The genus Tricholoma in Britain."; Field Mycology 11, 4: 113-140.;
- Knudsen H., Vesterholt J. 2008.; "Funga Nordica, agaricoid, boletoid and cyphelloid genera."; Nordsvamp, Copenhagen.;
- Laux H. 2001.; "Der große Kosmos-Pilzführer. Alle Speisepilze mit ihren giftigen Doppelgängern."; Kosmos, Stuttgart.;
- Mirek Z. (ed.) 2006.; "Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski."; W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, Kraków.;
- Şen İ., Hakan A. 2014.; "Conservation of Tricholoma species in Turkey."; Fungal Conservation 40: 40-42.;
- Tofts R., Orton P. 1998.; "The species accumulation curve for agarics and boleti from a Caledonian pinewood."; Mycologist 12, 3: 98-102.;
- Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
- Zgrablić Ž. 2012.; "Rare mycorrrhizal fungi of genus Tricholoma in Austrian pine (Pinus nigra) stands in Istria, Croatia - preliminary results. In: Rešetnik I., Bogdanović S., Alegro A. (eds.)."; International Symposium on “Evolution of Balkan Biodivrsity” (p. 42-43).;
