Gołąbek śliczny (Russula rosea)

Wstęp

Gołąbek śliczny to przedstawiciel rodzaju Russula, obejmującego około 300 gatunków, mocno różniących się walorami smakowymi i trującym działaniem na ludzki organizm. W Polsce gołąbka ślicznego uznaje się za grzyba niejadalnego. Są jednak kraje, gdzie grzyb bywa spożywany po wielogodzinnym moczeniu, odlewaniu wywaru i zaparzaniu, ew. po marynowaniu w occie.

Sezon

Gołąbek śliczny produkuje owocniki od lipca do października.

Występowanie

Gołąbek śliczny spotykany jest w lasach na glebach zasobnych w wapń, płytkich, świeżych lub suchych, o odczynie bliskim obojętnego, przede wszystkim w buczynach, rzadziej w lasach mieszanych, a nawet jedlinach. Nie jest wybredny względem rodzaju gleby, rosnąc na rędzinach, glebach brunatnych i rdzawych, ukształtowanych na wapieniach i dolomitach, rzadziej na fliszu, piaskowcach, gnejsach i granitach, o ile są wystarczająco alkaliczne. Jako grzyb mikoryzowy współżyje najczęściej z bukiem, rzadziej z dębami, a zupełnie sporadycznie z grabami lub innymi gatunkami drzew liściastych. Gatunek rozpowszechniony na półkuli północnej, wszędzie tam gdzie dziko bądź sadzony jest jego podstawowy partner mikoryzowy: buk. Podawany z Eurazji (głównie Europa, ale także Syberia, Daleki i Bliski Wschód), USA, północnej Afryki oraz Madery.

Wygląd

Owocniki gołąbka ślicznego mierzą od 3,5 do 8 cm wysokości i 4-12 cm średnicy kapelusza.

Kapelusz początkowo jest półkolisty, potem staje się co raz bardziej wypukły, u dojrzałych osobników wręcz płaski, a u starych wklęsły na środku. Wierzch kapelusza gładki, koloru różowocielistego, żółtocielistego albo czerwono-żółtego, tu i ówdzie z odcieniem morelowym, miedziowym albo łososiowym. Faktura skóry gołąbka ślicznego zmienia się wraz z pogodą: w dni mgliste i deszczowe jest błyszcząca i lepka, a w dni suche i ciepłe matowa. Skórę daje się oddzielić od kapelusza.

Blaszki gołąbka ślicznego są porozdzielane zmarszczkami, tępo zaokrąglone przy brzegach, gęste, początkowo barwy białawej, później kremowo żółtej. Część blaszek rozwidlona.

Trzon gołąbka ślicznego jest dość masywny oraz nieregularnie cylindryczny, najpierw jest pełny i gładki, potem watowaty oraz pomarszczony. Podstawa trzonu upstrzona plamami koloru ochry. Wierzch trzonu mączysty, biały, nierzadko delikatnie liliowo czerwono nabiegły, rzadziej cały czerwony.

Miąższ owocników tego gołąbka jest niezwykle twardy oraz ścisły, koloru białego. Surowy miąższ odznacza się całkiem miłą, owocową wonią i łagodnym smakiem. Ugotowane owocniki cuchną terpentyną.

Wysyp zarodników od śnieżnobiałego po kremowo żółty. Spory amyloidalne, odwrotnie jajowate, mierzą zazwyczaj 8-9 × 7-8 μm. Zarodniki gołąbka ślicznego okryte są małymi brodawkami i niezupełnie siateczkowate. Widać łysinkę. Rozmiary podstawek: 35-50 × 8-12 μm. Cystydy z długimi kończykami, kształtu wrzecionowatego, mierzą zwykle 50-7- × 7-8 μm.

Gołąbka ślicznego dość łatwo pomylić z wieloma innymi przedstawicielami rodzaju Russula. Od gołąbka wymiotnego i jego krewniaków z podrodzaju Emeticinae różni się twardszą konsystencją miąższu i niepalącym smakiem, tudzież skórką kapelusza trudniej usuwalną, matową i nielepką w dni suche.

Łudząco podobny do gołąbka ślicznego bywa smaczny, spotykany od czerwca do września w różnych typach lasów gołąbek złotawy R. aurata. U gołąbka ślicznego jednak cały owocnik jest znacznie twardszy, kapelusz zawsze jest cynobrowo czerwony, a zapach i woń surowego miąższu są wyraźniejsze i przyjemniejsze.

Nieco podobny do gołąbka ślicznego jest także gołąbek śledziowy R. xerampelina, który jednak cechuje się wyraźnym, rybim zapachem, a uciśnięty trzon przebarwia mu się na brązowo. Gołąbek kłujący R. punges z kolei ma pikantniejszy miąższ, a po uciśnięciu szarzeje.

Właściwości

W Polsce gołąbek śliczny uznawany jest za lekko trujący. W Niemczech traktowany jako grzyb warunkowo jadalny (po długotrwałym warzeniu i odlewaniu wody), ale niesmaczny z racji twardości i gorzkiego posmaku terpentyny, opisywanego jako smak drewnianego ołówka.

Zastosowanie

Brak zastosowania gołąbka ślicznego. Dawniej był spożywany jako pokarm głodowy w okresie wojen (zwłaszcza Wojny Trzydziestoletniej czy I wojny światowej) i klęsk żywiołowych, ale zawsze niosło to ryzyko zatrucia owocnikami niedogotowanymi i pomyłki z silniej trującymi krewniakami.