Koźlarz dębowy (Leccinum quercinum)

Nazywana/y także: koźlarz babka forma dębowa, kozak dębowy, kraśniak dębowy, panek dębowy, pociech dębowy, poddębiak

Tagi

Grzyby jadalne

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Koźlarz dębowy to grzyb jadalny, ale zasługujący na ochronę przedstawiciel rodziny borowikowatych Boletaceae, w Polsce spotykany głównie w górach i na wyżynach. Na Czerwonej Liście gatunków ginących i rzadkich w naszym państwie figuruje z kategorią I – nieokreślony.

Sezon

Koźlarz dębowy zawiązuje owocniki stosunkowo długo, zależnie od wysokości nad poziomem morza oraz ekspozycji stoku, od czerwca–lipca do października–listopada.

Występowanie

Zasięg koźlarza dębowego budzi spory wśród fachowców, albowiem trudno odróżnić od wielu innych koźlarzy zbliżonych do koźlarza babki. Rośnie niemal w całej Europie, od śródziemnomorskiego południa po tajgi Finlandii, na zachodzie także w parkach i na cmentarzach. Być może grzyb ten rośnie także w obu Amerykach i na Dalekim Wschodzie. Koźlarz dębowy – jak wskazuje nazwa gatunkowa – mikoryzuje z dębami: szypułkowym i bezszypułkowym w Polsce, inwazyjnym u nas dębem czerwonym, na południu Europy także omszonym. Według niektórych autorów może współżyć także z grabem.

Liczba stanowisk oraz liczebność koźlarzy dębowych wymagają jeszcze wielu badań. Dawni mikolodzy podawali go wyłącznie z południa kraju. Przybywa jednak notowań tego koźlarza z łódzkiego (okolice Wieruszowa, Pabianic i Radomska), nawet mazowieckiego (okolice Czernic Borowych) i zachodniopomorskiego (pod Kołobrzegiem).

Wygląd

Koźlarz dębowy posiada owocniki z kapeluszami 4-20 cm średnicy, o wielorakich, co więcej zmieniających się z wiekiem odcieniach oranżów, czerwieni i bordów przechodzących w brązy.

Rurki białawe, brudno ochrowe albo brązowawe, co raz ciemniejsze z wiekiem, 15-35 mm długie.

Pory k. dębowego są okrągłe, niewielkie, u młodych owocników białawe lub jasno szarawe, u starszych śmietankowe lub jasno żółte.

Kapelusz masywny, mięsisty. U młodych egzemplarzy k. dębowego kulisty, potem półkulisty, u najstarszych poduszkowaty. Mleczka nie wytwarza. Podobnie jak u innych, blisko spokrewnionych koźlarzy (babki, różnobarwnego, pomarańczowożółtego, świerkowego, sosnowego itd.) w dotyku suchy, matowy, nierzadko pilśniowy w dni słoneczne, a nieco lepki w deszczowe i mgliste.

Nóżka centralna, jędrna, pełna w środku, rozszerzająca się u podstawy. U młodych okazów k. dębowego rozdęta, gładka, czerwono-brązowa; u starszych maczugowata bądź walcowata, łuskowata, czarniawa lub ciemnobrązowa. Po wgnieceniu lub nacięciu trzon może przebarwiać się na różne kolory od seledynu (niebiesko-zielonego) po czerwień.

Miąższ o łagodnym smaku i przyjemnej, grzybowej woni. Barwy białej, przekrojony początkowo czerwienieje, by potem przejść w fioletową szarość albo nawet czerń.

Wysyp spor brązowy albo zielonobrązowy. Zarodniki żółtawe, wrzecionowate, z wgłębieniem suprahilarnym lub bez niego, gładkie, mierzą zwykle 4,5-7 x 12,5-19 μm.

Właściwości

Koźlarz dębowy to smaczny, łatwy w transporcie grzyb jadalny.

Zastosowanie

Zastosowanie koźlarza dębowego nie odbiega od zastosowań pozostałych koźlarzy podobnych do koźlarza babki (sosnowego, świerkowego itd.). Miło smakuje mimo nierzadko okropnego czarnego wyglądu, doskonale nadaje się do suszenia, pieczenia, duszenia, marynowania w occie (może wtedy zachować oryginalne kolory), jednakowoż zasługuje jednak na ochronę z powodu rzadkości.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Koźlarz dębowy, fot. shutterstock

Bibliografia

den Bakker H. Zuccarello G., Kuyper T., Noordeloos M. 2004.; "Evolution and host specificity in the ectomycorrhizal genus Leccinum."; New Phytologist 163: 201-215.;
den Bakker H., Zuccarello G., Kuyper T., Noordeloos M. 2007.; "Phylogeographic patterns in Leccinum sect. Scabra and the status of the arctic-alpine species L. rotundifoliae."; Mycological Research 111: 663-672.;
Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1988.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Krieglsteiner G., Gminder A., Winterhoff W. 2000.; "Die Großpilze Baden-Württembergs. Band 2: Ständerpilze: Leisten-, Keulen-, Korallen- und Stoppelpilze, Bauchpilze, Röhrlings- und Täublingsartige."; Ulmer Verlag, Stuttgart,.;
Pilát A., Uszak O. 1977.; "Mały atlas grzybów."; PWRiL, Warszawa.;
Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
Šutara J. 1982.; "Nomenclatural problems concerning the generic name Krombholziella R. Maire."; Ceská Mykologie 36 (2): 77-84.;
Wojewoda W., Ławrynowicz M., 2006.; "Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;