Dieta ortodontyczna – opis i zasady. Jadłospis w diecie ortodontycznej

Aparat ortodontyczny bywa wymogiem zdrowotnym lub estetycznym. Długie lata jego noszenia niosą jednak ze sobą pewne wyzwania, tak pod kątem higieny, jak i odżywiania. Zmiana przyzwyczajeń jest więcej niż wskazana, aby cała terapia miała sens. Na czym polega dieta ortodontyczna i w jaki sposób oddziałuje ona na stan naszych zębów?

1. Kto i dlaczego potrzebuje aparatu ortodontycznego?
2. Problemy związane z terapią zgryzu
3. Pokarmy, których należy unikać podczas noszenia aparatu
4. Dieta ortodontyczna, czyli pokarmy optymalne
5. Jak dbać o zęby podczas noszenia aparatu ortodontycznego?

Piękny uśmiech jest dziś uważany nie tylko za wielki atut estetyczny, ale także prawdziwy kapitał społeczny. Nic dziwnego, że z każdym rokiem coraz więcej dorosłych decyduje się na korekcję zgryzu choćby tylko z powodów wizualnych. Ortodonci oczywiście przeważnie wciąż leczą dzieci i młodzież, u których wczesna interwencja może zapobiec poważnym problemom dentystycznym, a nawet zdrowotnym.

Kto i dlaczego potrzebuje aparatu ortodontycznego?

Z międzynarodowych studiów wynika, że więcej niż połowa dzieci do lat 18 cierpi na wadę zgryzu, która może mieć charakter łagodny, umiarkowany lub poważny. Problemem może być zarówno płaszczyzna ustawienia zębów, jak ich umiejscowienie czy przestrzenie pomiędzy. Najczęściej występujące wady zgryzu to:

• tyłozgryz polegający na cofnięciu dolnego łuku zębowego i pociągający za sobą nieczyste wymawianie zgłosek „z” oraz „s”;
• zgryz otwarty, w którym dolna i górna powierzchnia zębów nie stykają się ze sobą, co utrudnia jedzenie oraz prawidłową wymowę;
• zgryz krzyżowy przebiegający z zachodzeniem na siebie zębów górnych i dolnych.

Niestety, nieleczone wady zgryzu mogą powodować próchnicę i wypadanie zębów, choroby dziąseł, problemy ze stawem skroniowo-żuchwowym, a nawet nocny bezdech. Nierzadko są też przyczyną zaburzeń psychologicznych.

W krajach rozwiniętych regularne badania przesiewowe młodzieży pozwalają wykryć większość najważniejszych wad zgryzu. Czasami wraz z rozrostem szczęki sytuacja koryguje się sama, innym małym pacjentom zaś wystarczają aparaty ortodontyczne zakładane wyłącznie na noc. W dużej część przypadków ortodonta sugeruje jednak aparat stały, który nosi się od kilku miesięcy do kilku lat. Standardowe modele mocowane są z przodu, ale coraz popularniejsze są też aparaty językowe, przytwierdzane do wewnętrznej ściany zębów.

Problemy związane z terapią zgryzu

Noszenie stałego aparatu ortodontycznego dla wielu ludzi jest estetycznym wyzwaniem. W ostatecznym rozrachunku jednak do drucików na zębach można dość łatwo przywyknąć, podczas gdy istotniejsza okazuje się praktyczna strona noszenia.

W pierwszych dniach po założeniu aparat może powodować dolegliwości bólowe związane z nowymi naciskami w szczęce. Sytuacja ta powtarza się również po „dokręceniu” zamków na zębach, dokonywanego w ramach rutynowych kontroli. W długim okresie czasu największą trudnością okazuje się jednak utrzymanie prawidłowej higieny jamy ustnej.

Metalowe zamki klasycznych aparatów nakleja się bezpośrednio na szkliwo i łączy cienkimi drutami. W efekcie powstaje konstrukcja, która stanowi idealną pułapkę dla resztek jedzenia. Nie tylko więzną one w strukturze aparatu, ale przede wszystkim oklejają zamki, przylegając bezpośrednio do szkliwa. Czyszczenie nie jest proste, bowiem wiele przestrzeni jest trudno dostępnych. Stąd dzieciom powinni przy myciu pomagać rodzice.

Zaniedbania w higienie powodują, że bakterie rezydujące w jamie ustnej zaczynają trawić cukier uwięziony w aparacie i na zębach. Tak powstają kwasy, które prowadzą do rozwoju próchnicy i nieestetycznych przebarwień na szkliwie. U wielu użytkowników aparatów pojawiają się także poważne i bolesne zapalenia dziąseł przebiegające z ich cofaniem się i obnażaniem szyjek zębowych. Poza regularnym czyszczeniem, idealnie po każdym posiłku, zaleca się również stosowanie odpowiedniej diety, która obniży ryzyko rozwoju trudnych do usunięcia zanieczyszczeń.

Pokarmy, których należy unikać podczas noszenia aparatu

Pierwszą grupę produktów niewskazanych podczas noszenia aparatu ortodontycznego tworzą pokarmy twarde, które mogłyby zniszczyć zamki lub łączące je druty. Niestety bowiem, mimo trwałości i użycia niezwykle silnych klejów chemiczno- i światłoutwardzalnych konstrukcja na zębach może się przesunąć, złamać czy odpaść. Naprawy zaś są nie tylko drogie, ale niewykonane odpowiednio szybko stwarzają ryzyko dla powodzenia terapii.Stąd użytkownicy aparatów ortodontycznych powinni powstrzymywać się od gryzienia cukierków typu landrynki, rozgryzania skorupek orzechów czy kostek lodu, a także jedzenia kruchego pieczywa i przekąsek typu chipsy, orzechów oraz dużych kawałków twardych warzyw i owoców, np. marchwi. Pokrojone na kawałki są one znacznie mniejszym zagrożeniem. Poważnym zagrożeniem dla aparatu może być także ogryzanie kukurydzy bezpośrednio z kolby.

Ponadto niewskazane są pokarmy wyjątkowo klejące, które również mogą naruszyć konstrukcję aparatu. Tutaj na liście cenzurowanej znajdują się przede wszystkim słodycze typu toffi i krówki, twardsze żelki, cukierki z lukrecji, mocno wysuszone kiełbasy i mięso typu „jerky”, czy nawet gumy do żucia.

Dalszą problematyczną kategorią są produkty bogate w węglowodany, które ze względu na swoją konsystencję mogą łatwo osiadać w zakamarkach między zamkami i sprzyjają wspomnianemu wyżej zakwaszaniu jamy ustnej. Szczególnie niewskazane są krakersy, popcorn, pieczywo maślane, a także spora część ciast.

Wreszcie, osobom leczącym wadę zgryzu zaleca się unikanie słodzonych napojów, zarówno gazowanych jak i gorących, dosładzanych cukrem. Podwyższony poziom glukozy w ustach zawsze zwiększa ryzyko rozwoju próchnicy i stanów zapalnych dziąseł, ale użytkownicy aparatów ortodontycznych podlegają szczególnemu zagrożeniu w tym zakresie. Warto uświadomić sobie, że o ile po każdym łyku nie myjemy zębów, cukier osiada na zamkach i zębach i stymuluje kwasotwórczą działalność bakterii. Najgorsze z tego punktu widzenia jest powolne popijanie słodkich napojów w dłuższym okresie czasu.

Dieta ortodontyczna, czyli pokarmy optymalne

Najtrudniejszym okresem noszenia aparatu ortodontycznego jest bez wątpienia pierwszy tydzień po instalacji. Szczęka wówczas mocno boli, a zęby podlegają szczególnie silnym naciskom. W tym okresie łatwiej jest też o uszkodzenie konstrukcji zamków. Z tej przyczyny lekarze zalecają zwykle na początku terapii ograniczyć się do pokarmów płynnych i półpłynnych. Kremowe zupy, musy, puree, jogurty, budynie czy kasze śniadaniowe to idealny wybór. Później można stopniowo zacząć wprowadzać produkty wymagające gryzienia, mając jednak na uwadze powyższe zastrzeżenia.

W dłuższej perspektywie czasu użytkownicy aparatów ortodontycznych na pewno skorzystają wybierając pokarmy delikatniejsze i łatwiejsze do pogryzienia. Warzywa na parze, miękkie owoce, mięso bez kości, mocniej rozgotowany makaron czy kasze to idealne propozycje. Na szczególną uwagę zasługuje również nabiał (z wyjątkiem bardzo twardych serów typu parmezan), który dodatkowo wspomaga mineralizację szkliwa i chroni zęby przed działaniem niszczących kwasów.

Jak dbać o zęby podczas noszenia aparatu ortodontycznego?

Dieta ortodontyczna i prawidłowa higiena jamy ustnej to podstawa sukcesu podczas korekcji zgryzu. Specjaliści przestrzegają jednak przed zbyt agresywnym szorowaniem zębów, które paradoksalnie może przynieść więcej szkody niż pożytku. Lepiej niż standardowa szczotka sprawdzają się małe szczoteczki przeznaczone do czyszczenia przestrzeni międzyzębowych, którymi można sięgnąć nawet najbardziej uporczywych osadów. Ponadto wielu ortodontów poleca stosowanie irygatorów do wypłukiwania resztek jedzenia oraz płynów do ust z zawartością fluoru, który stanowi najskuteczniejszą ochronę przed próchnicą.

Ortodonci przestrzegają również przed wykorzystywaniem zębów poddawanych leczeniu do rozgryzania twardych przedmiotów. Nawyki typu żucie ołówka czy obgryzanie paznokci trzeba definitywnie wykorzenić. Niewskazane jest również otwieranie scyzoryka zębami lub odrywanie z ich pomocą plastikowych metek, itd. Szczególną ostrożność należy zachować podczas uprawiania sportów, zwłaszcza kontaktowych. Jeśli zachodzi realne ryzyko uderzenia w zęby piłką czy kończyną innego gracza, warto zakładać na treningi specjalne wkładki ochronne na zęby.Terapia ortodontyczna przynosi zwykle zaskakująco pozytywne efekty w kontekście wyrównania zgryzu. Niestety, zaniedbania w kontekście higieny i diety mogą je zniweczyć, pozostawiając po sobie poważne problemy w postaci próchnicy czy przebarwień. Decydując się na aparat ortodontyczny warto więc w pełni zaangażować się w leczenie, tak, aby czas i pieniądze zostały optymalnie wykorzystane. Wiele dobrych nawyków, które wdrożysz dzięki aparatowi zostaną z Tobą na zawsze i zaprocentują pięknym uśmiechem na długie lata.

Bibliografia