Historycy uważają, że len może być najstarszą z tkanin wytwarzanych przez człowieka. Co ciekawe, mimo upływu tysięcy lat i szalonego tempa rozwoju technologii włókienniczych, lniane tkaniny pozostają jednymi z najbardziej cenionych na świecie, a wręcz cieszą się statusem prestiżowych i eleganckich. Dlaczego jeszcze warto nosić len?
Len – roślina, włókno i tkanina. Źródło: shutterstock Historia lnu
Źródła archeologiczne sugerują, że pierwsze barwione tkaniny z lnu wytwarzane były przez ludność europejską już 36 tysięcy lat temu – ich ślady znaleziono w jaskiniach położonych w dzisiejszej Armenii. Osiem tysięcy lat przed naszą erą w prehistorycznych osadach wokół szwajcarskich jezior wykorzystywano już proste krosna, zaś w kulturze Mezopotamii len został udomowiony, a pochodzące z uprawy tkaniny stały się przywilejem bogatych grup społecznych, zwłaszcza księży. Wysokiej jakości lniane materiały odkryto również w piramidach egipskich, gdzie były wykorzystywane do mumifikacji zwłok władców i arystokracji – postrzegano je bowiem jako symbol czystości i lekkości. Starożytni Egipcjanie nosili jednak len na co dzień, korzystając z jego niezwykłej lekkości i zdolności do ochrony przed słońcem i skwarem. Legendarna suknia z Tarkhan, uważa dziś za najstarsze zachowane ubranie ludzkie i datowana na okres 3400-3100 lat p.n.e., wykonana została oczywiście z lnu!
W starożytnej Grecji kwitł już cały przemysł przetwórstwa lnu, do którego angażowano specjalnie przeszkolone kobiety określane jako lineia. Z czasem popularność wyjątkowej tkaniny dotarła również na północ Europy - w IX w. do Niemiec, w XI w. do Flandrii i Irlandii. Dorzecze Renu było w okresie średniowiecza prawdziwym centrum produkcji lnu, a wkrótce wiele domostw zaczęło wytwarzać tkaniny na swoje własne potrzeby.
Co ciekawe, choć czas upływał, moda się zmieniała, a handel robił się coraz bardziej globalny, len przez kolejne stulecia nie tracił wcale na popularności, zarówno wśród arystokracji, jak i prostej ludności. Sam przemysł stał się ważnym elementem europejskiej gospodarki, zwłaszcza w XIX w., gdy Rewolucja Przemysłowa pozwoliła zmechanizować większą część pracy i znacząco zwiększyć zyski. Pod koniec XIX w. światowym liderem w produkcji lnu stała się Rosja. Dziś do grona czołowych producentów zaliczają również Chiny, USA, Kanada i Ukraina, zaś najwyższej jakości tkaniny powstają w Irlandii, Włoszech i Belgii. Także w Polsce uprawia i przetwarza się len włóknisty.
Ciekawostka:
Staroniemieckie słowo linen wywodzi się łacińskiego określenia rośliny lnu, linum, i stało się źródłem dla tak ważnego pojęcia jak linia!
Uprawa lnu
Len zwyczajny (Linum usitatissimum) to jednoroczna roślina uprawna, która w Polsce wykazuje tendencję do dziczenia. Istnieją jednak różne jego odmiany – jedne, oleiste, służą przede wszystkim celom spożywczym, czyli produkcji siemienia lnianego oraz oleju lnianego, inne, włókniste, dostarczają przede wszystkim włókna. Typowy dla klimatu umiarkowanego, len wymaga przede wszystkim wysokiej ilości opadów – minimum 600 mm w ciągu roku i 110-150 mmm w okresie wegetacyjnym. Roślina jest bowiem nienasycona, jeśli chodzi o podaż wody – spotrzebowuje i odparowuje jej ogromne ilości. Ponadto wskazana jest chłodna temperatura (maksimum 18-20 stopni C), oraz wysoka wilgotność powietrza, zwłaszcza w okresie siewu i wzrostu. Współczesne normy produkcji zalecają również gleby dobrej jakości, najlepiej żyzne, próchnicze glinki piaszczyste. Len uprawia się jednak także na pastwiskach, ugorach i wieloletnich łąkach.
Nasiona wysiewa się na wiosnę, między końcem marca a początkiem maja, a sama uprawa wymaga bardzo precyzyjnego nawożenia, w celu osiągnięcia optymalnych właściwości włókna – nawozy mineralne łączy się w tym celu z obornikiem. Dziś całe przygotowanie pola i sam wysiew prowadzony jest za pomocą specjalnych maszyn rolniczych. Wyzwaniem dla powodzenia uprawy jest regularne odchwaszczanie oraz ochrona przed chorobami pochodzenia grzybowego takimi jak fuzarioza, antraknoza, szara pleśń, polysporoza, rdza i rizoktonia. W praktyce bardzo często stosuje się więc herbicydy oraz fungicydy, chociaż ogólny trend forsowany wśród hodowców w ostatnich latach preferuje niechemiczne metody ochrony.
Po 10 dniach od wysiewu na polu pojawiają się pierwsze liścienie, po 30 zaczyna wzrastać pęd, zaś po około 50 pojawiają się pierwsze pąki kwiatowe. Po dwóch miesiącach len zakwita, a po przekwitnięciu zaczyna się dojrzewanie owoców. Zbioru dokonuje się po około 80 dniach od wysiewu.
Tradycyjne krosna do tkania lnu. Źródło: shutterstock
Jak powstaje tkanina lniana?
Produkcja lnianych włókien i tkanin nie jest łatwa, a końcowy rezultat zależy od bardzo wielu różnych czynników, m.in. warunków uprawy czy techniki zbioru. Aby uzyskać jak najdłuższe włókna len wyrywa się ręcznie lub ścina mechanicznie tuż przy samej ziemi.
Tak uzyskany plon jest suszony, a następnie mechanicznie pozbawiany nasion. Same łodygi poddaje się roszeniu, które może polegać na namaczaniu w wodzie, w specjalnych zbiornikach lub stawach, bądź chemicznej obróbce, która jest szybsza, ale nie wypływa korzystnie na jakość włókien. Celem tego etapu jest rozłożenie pektyny, która wiąże włókna ze sobą.
Dalej surowiec jest suszony i kruszony za pomocą specjalnych wałków, które oddzielają łyko od zewnętrznych włókien łodygi. W efekcie otrzymuje się lniane paździerze, które są dalej mechanicznie trzepane, aż do otrzymania lnianego włókna. To ostatnie jest czesane i rozciągane, a następnie rozdzielane na krótsze włókna stosowane do wyrobu bardziej szorstkich materiałów oraz długie włókna najwyższej jakości. Z podobnej długości włókien (od 30 do 90 cm), wytwarza się dalej przędzę, przy czym proces ten powinien przebiegać w ciepłych, wilgotnych pomieszczeniach, aby przędza była miękka i gładka.
Dalsza obróbka uzależniona jest od końcowego przeznaczenia – utkane z lnianej przędzy tkaniny bywają zazwyczaj bielone, a następnie barwione lub pokrywane nadrukiem.
Do roku 1830 cała produkcja polegała na ręcznej pracy i wymagała odpowiedniego przeszkolenia i doświadczenia. Obecnie tkaniny lniane powstają przede wszystkim w zautomatyzowanych zakładach.
Zalety lnu
Lniane tkaniny nie bez powodu cieszyły się taką popularnością w Egipcie czy Mezopotamii. Są bowiem przyjemnie chłodne w dotyku, będąc idealnym materiałem na ubrania mające chronić przed wysoką temperaturą powietrza. Ponadto odznaczają się wyjątkową lekkością, gładkością, a im więcej są prane, tym są miększe. Godna uwagi jest przy tym mnogość zastosowań, od ubrań i bielizny przez akcesoria modowe, a skończywszy na pościeli, obrusach i serwetkach, a także wiele elementach wyposażenia wnętrz.
Odzież i inne tekstylia z lnu są stosunkowo łatwe w utrzymaniu. Dość odporne na plamy i zabrudzenia, mogą być bez przeszkód prane w pralce, pralni chemicznej czy czyszczone parą. Dobrze znoszą nawet wysokie temperatury, kurcząc się minimalnie. Len łatwo absorbuje wilgoć, jest oddychający, hipoalergiczny i antystatyczny. Uważa się, że chroni nas również przed rozwojem bakterii i innych patogenów.
W strukturze lnianej tkaniny widać zazwyczaj dość wyraźne zgrubienia – małe, ale wyczuwalne palcami, rozłożone w sposób nieregularny. Dawniej ich występowanie wiązano z gorszą jakością materiału, ale dziś oceniane są zazwyczaj pozytywnie, jako dowód naturalnego pochodzenia i autentyczności.
Tabela przedstawiająca właściwości lnu; opracowanie własne
Wady lnu
Największą wadą lniany tkanin jest brak elastyczności. W codziennym użytkowania przekłada się ona na wyjątkową podatność na gniecenie, jak również powstawanie trwałych uszkodzeń w miejscach, które są stale zagięte, np. przy kołnierzykach czy mankietach koszuli. Negatywnie na kondycję materiały wpływa również ludzki pot, pleśń oraz substancje wybielające. Nie powinno się lnu suszyć w suszarkach elektrycznych, co może spowodować powstanie trwałych zagnieceń – idealnie jest prasować tkaninę na mokro, co pozwala uzyskać najwyższy stopień gładkości.
Uwaga:
„Pognieciony” len bywa zamierzonym efektem modowym – wiele ubrań z lnu powinno być po praniu suszonych na wieszakach i noszonych bez prasowania.
Ekologia.pl poleca
Różne lniane tkaniny w belach. Źródło: shutterstock
Len a ekologia
Włókno lniane samo w sobie jest idealnie biodegradowalne – po zakopaniu w ziemi rozkłada się całkowicie w przeciągu zaledwie kilku tygodni, znacznie szybciej niż bawełna. Ponadto sama uprawa może odbywać się na polach niezdatnych do uprawy produktów żywnościowych, bez użycia zbędnej chemii, a proces obróbki również bywa ekologiczny, zwłaszcza w krajach europejskich. Niestety, roszenie lnu wymaga bądź ogromnych ilości wody, która często zanieczyszczana jest w procesie, bądź też wykorzystania chemicznych substancji szkodliwych dla środowiska naturalnego – stąd coraz częściej słyszymy roszeniu enzymatycznym, które wolne jest od tych zagrożeń.
Ekologia.pl (Agata Pavlinec)
Bibliografia
- Britannica; “Linen”; data dostępu: 2021-06-21
- Love Your Clothes ; “Fabric focus: Linen”; loveyourclothes.org.uk; 2021-06-21
- Katherine Martinko ; “Which Fabrics Are Most Sustainable? ”; treehugger.com; 2021-06-21
- CFDA; “FLAX(LINEN) ”; cfda.com; 2021-06-21
- Chiara Ricchio ; “The wonders of linen, a new study reveals the secrets behind its natural sustainability”; lifegate.com; 2021-06-21
- Krzysztof Keller i in., ; “METODYKA INTEGROWANEJ OCHRONY ROŚLIN DLA UPRAWY LNU WŁÓKNISTEGO”; Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu, Poznań 2012;
