Wełna cieszy się statusem jednej z najcieplejszych tkanin i trudno się temu dziwić – Matka Natura przewidziała ją bowiem jako ochronę pozwalającą zwierzętom utrzymywać prawidłową temperaturę ciała, mimo niesprzyjających warunków atmosferycznych. Jej wyjątkowe właściwości cenione są do dnia dzisiejszego, a najdroższa wełna na świecie pochodząca z andyjskich wikunii osiąga cenę nawet 500 dolarów na kilo nieprzetworzonych włókien!
Ręcznie tkany koc z wełny meryno. Źródło: shutterstock- Historia wełny
- Hodowla zwierząt wełnistych
- Jak powstaje tkanina wełniana?
- Zalety wełny
- Wady wełny
- Wełna a ekologia
Historia wełny
Wełna należy do najstarszych włókien tekstylnych wykorzystywanych przez człowieka. Jej historia rozpoczyna się jakieś 10 tysięcy temu w Azji Mniejszej. To właśnie pierwotny człowiek epoki kamienia zamieszkujący równinę dawnej Mezopotamii zaczął udomawiać wędrowne stada owiec, początkowo głównie ze względu na mięso. Około 6000 p.n.e. na terenie Iranu dokonywano już jednak selekcji ras wełnistych, a około dwóch tysięcy lat później zaczęto wyrabiać z nich ubrania, których ciepło w połączeniu z mobilnością stad było jednym z czynników rozprzestrzeniania się cywilizacji. 3000 lat p.n.e. owce zawitały już do Europy, gdzie zaczęły być szczególnie hołubione przez starożytnych Greków i Rzymian – stąd np. słynny mit o złotym runie. Rzymianie nieustannie doskonalili hodowlę, rozszerzając ją po najdalsze granice Imperium – aż po Hiszpanię i Anglię. Gdy w VIII w. Półwysep Iberyjski podbili Saraceni powstały regularne szlaki handlowe przewożące wełnę choćby do Północnej Afryki.W XII w. znaczącemu udoskonaleniu uległy techniki tkania z wełny, a sto lat później przetwórstwo i handel wełną stał się czynnikiem napędzających gospodarkę Holandii, Belgii czy Włoch. Surowiec pozyskiwano przy tym przede wszystkim z Wielkiej Brytanii, która z ochotą wzbogacała się na cle eksportowym wprowadzonym w 1275 r. Z czasem coraz większe dochody zaczęło przynosić barwienie wełny i produkcja wysokiej jakości tkanin.
Wielkim przełomem był oczywiście wiek XIX, kiedy to Rewolucja Przemysłowa pozwoliła na masową produkcję odzieży wełnianej, zaś w Australii zaczęła w imponującym tempie rozwijać się hodowla owiec. Dziś jest ona czołowym producentem wełny na świecie, a zaraz za nią w rankingu plasują się Chiny, Nowa Zelandia oraz Stany Zjednoczone.
Wiek XX przyniósł dwie poważne zmiany dla rynku tkanin wełnianych. Najpierw ich popularność i cena wyraźnie spadły wskutek wynalezienia syntetycznych włókien tekstylnych, ale potem, w latach 70-tych, ponownie wróciły do łask, gdy nowa technologia obróbki umożliwiła mechaniczne pranie wełny.
Hodowla zwierząt wełnistych
Surowiec do produkcji wełny pozyskiwany jest oczywiście ze skóry zwierząt – nie tylko owiec, ale także wielbłądów, kóz, lam, królików i innych gatunków. To zawarte w górnych częściach naskórka mieszki produkują podobne włosom włókna. Każda owca produkuje wełnę, ale do najbardziej cenionych należą rasy merynosów, Rambouillet, Coriedale oraz Blue Faced Leicester. Te pierwsze zasługują na szczególną uwagę – merynosy najprawdopodobniej hodowano już w XII w. w Maroko, ale dopiero w XVI-wiecznej Hiszpanii rasa została udoskonalona dzięki krzyżowaniu. Po zniesieniu zakazu ich eksportu merynosy zaczęły być hodowane i w innych częściach Europy, a następnie trafiły do Australii, stając się przysłowiowym świętym Graalem. Udoskonalone saksońskie krzyżówki są dziś zazwyczaj rozmnażane za pomocą sztucznej inseminacji i transferu embrionów. Wełna merynosów uważana jest za najlepszą owczą wełnę na świecie – jej najcenniejsze odmiany są niespotykanie miękkie dzięki niezwykle cienkim włóknom (12-14 mikronów) i optymalnej długości 9-11 cm. Merynosy hoduje się także w Polsce.Co ciekawe, jakość wełny owczej zależy nie tylko od rasy, ale i części ciała, z jakiej została pozyskana – najcenniejsza jest tak z boków i ramion, podczas gdy ta z głowy, ogona i nóg bywa zwykle szorstka i silnie zabrudzona.
Poza owcami wełnę pozyskuje się przede wszystkim dzięki hodowli:
- wielbłądów baktrianów, hodowanych przede wszystkim w Mongolii; ich wełna dzieli się na szorstki włos okrywowy i miękki podszerstek u unikalnych właściwościach termoizolacyjnych;
- kóz angorskich hodowanych przede wszystkim w USA i Afryce Południowej, z których pozyskuje się tzw. moher – wełnę cenioną za elastyczność i odporność na gniecenie, ale łatwo się mechacącą;
- kóz kaszmirskich utrzymywanych głównie w górzystych obszarach Azji; pozyskiwana z nich wełna kaszmirowa uważana za jedną z najbardziej ekskluzywnych;
- lam alpaka typowych dla Ameryki Południowej, z których pozyskuje się wełnę alpaka charakteryzującą się wytrzymałością, miękkością i hipoalergicznością;
- wołów piżmowych, głównie na Alasce i Grenlandii, dających wełnę miękką, lekką i bodajże najcieplejszą na świecie zwaną qiviut;
- królików Angora odznaczających się długą sierścią dającą delikatną włóczkę zwaną angorą.
Dodajmy, że najlepsze owce produkują rocznie do 13 kg wełny, kozy angorskie ok. 7 kg, zaś wielbłądy i alpaki ok. 2 kg.
Szal z angory. Źródło: shutterstock
Jak powstaje tkanina wełniana?
Pierwszym etapem jest oczywiście pozyskanie wełny – w przypadku owiec jest to strzyżenie, u innych zwierząt najczęściej wyczesywanie, choć np. kaszmir pozyskuje się obiema metodami, a każda daje nieco inne rezultaty. Surowiec otrzymany po strzyżeniu zawiera bardzo dużo zanieczyszczeń takich jak piasek, trawa, kurz czy wspomniany już wosk. Po czyszczeniu masa runa obniża się nawet do 50%! Umyta i osuszona wełna jest następnie czesana za pomocą specjalnych, zmechanizowanych metalowych zębów (dawniej czesanie odbywało się ręcznie za pomocą grzebieni). W efekcie włókna ulegają wygładzeniu i wyprostowaniu i w takiej postaci układa się je w równoległe wiązki, a następnie rozciąga i składa. Gotowe włókna ekspediowane są do przędzalni, gdzie są barwione, a następnie formowane w kilkupasmową przędzę, z której wytwarza się dalej odzież, koce, skarpetki, czapki, dywany, filce odzieżowe, wykładziny, itp. często łącząc ją z innymi włóknami. Z wełny wtórnej uzyskanej ze ścinków produkuje się natomiast filce techniczne.Roczna produkcja wełny w skali globalnej wynosi ok. 2 milionów ton, z czego 60% przeznaczanie jest na wyroby odzieżowe. W całościowym rynku tekstylnym jej udział wynosi jednak zaledwie 3%.
Tabela przedstawiająca właściwości wełny; opracowanie własne
Zalety wełny
Wełna towarzyszy człowiekowi już od tylu setek lat, że trudno sobie wyobrazić świat z bez niej, zwłaszcza żyjąc w klimacie chłodnym. Jak 100%-owo naturalna tkanina oferuje szereg korzyści, które bronią się nawet w dobie rosnącej popularności materiałów syntetycznych. Przede wszystkim więc daje człowiekowi doskonałą izolację przed zimnem, ale i gorącem. Potrafi bowiem aktywnie reagować na zmiany temperatury i w efekcie może być noszona w ciągu całego roku. Jest również doskonale oddychająca dzięki drobnym kieszonkom powietrza zlokalizowanymi pomiędzy poszczególnymi włóknami. Doskonale absorbuje wilgoć z ciała i jest bardzo trwała, niełatwo ulegając zabrudzeniom.Ponadto wełna jest stosunkowo lekka, odporna na gniecenie i łatwa do barwienia, co pozwala otrzymać piękne kolory i wzory na tkaninach. Idealnie dopasowuje się do ciała, a jej najlepsze gatunki są bardzo przyjemne w dotyku i stwarzają efekt ekskluzywności.
Wady wełny
Mimo, że samo włókno wełniane jest bardzo trwałe, w rzeczywistości odzież z niego wykonana poddaje się jednak niestety upływowi czasu. Nie jest ona bowiem przystosowana do częstego prania – ma tendencję do kurczenia się pod wpływem temperatury i wilgotności. W tym kontekście jest mało praktyczna zwłaszcza jako odzież codzienna – wiele wełnianych elementów garderoby wymaga wręcz chemicznego czyszczenia na sucho, które nie jest ani tanie, ani logistycznie funkcjonalne. Poza tym, jej higroskopijny charakter ułatwia pochłanianie zapachów, które w długim okresie czasu mogą stać się nieprzyjemne, wymagając… prania oczywiście!Gdyby tego było mało, wełna jest przysłowiowym lepem na mole, które potrafią wygryzać w niej zatrważających rozmiarów dziury. Wełna potrafi też być szorstka w dotyku, wręcz drapiąca, a osoby o wrażliwej skórze oraz alergicy mogą jej w ogóle nie tolerować.
Ekologia.pl poleca
Kolorowe moherowe swetry. Źródło: shutterstock
Wełna a ekologia
Jako surowiec wełna wydaje się ideałem. Przede wszystkim jest w biodegradowalna, a rozkładając się w przeciągu zaledwie 3-4 miesięcy uwalnia do gleby cenne związki odżywcze takie jak azot, siarkę czy magnez, które mogą następnie być zużytkowane przez rośliny… stanowiące paszę dla owiec! Po drugie, pozyskiwanie wełny nie wymaga zabijania zwierząt, a tak długo jak będziemy dysponować pastwiskami, będzie ona surowcem odnawialnym.Niestety, jest i druga strona medalu, która powoduje coraz większe protesty, a nawet nawoływania do bojkotu wełnianej odzieży. Krytycy zwracają bowiem uwagę, że owce, tak samo jak krowy ,uwalniają do powietrza ogromne ilości metanu, przyczyniając się do wzrostu ilości gazów cieplarnianych w atmosferze. I samo strzyżenie bywa uważane za niehumanitarny proceder, przy którym te generalnie strachliwe zwierzęta przeżywają coroczną traumę. Zgłaszane są liczne przypadku okaleczeń w procesie strzeżenia, a do opinii publicznej przedostały się już filmy z Argentyny, Chile, USA czy nawet Wielkiej Brytanii, na których widać okrucieństwo, krwawe rany, a nawet śmierć.
Ekologia.pl (Agata Pavlinec)
Bibliografia
- Boris Hodakel; “What is Wool Fabric: Properties, How its Made and Where”; data dostępu: 2021-05-10
- Sew Guide; “What is Wool {12 properties of wool fabric that makes it great}”; data dostępu: 2021-05-10
- Canadian Co-operative Wool Growers Limited; “THE HISTORY OF WOOL”; data dostępu: 2021-05-10
- International Wool Textile Organization; ““History of Wool”; data dostępu: 2021-05-10
- Ann W. Braaten; “Wool”; data dostępu: 2021-05-10
- Margaret Shakespeare; “20 Things You Didn't Know About...Wool”; data dostępu: 2021-05-10
- Elisa Alen; “The environmental impact of wool”; data dostępu: 2021-05-10
