Ceramidy – właściwości, działanie i zastosowanie ceramidów

Ceramidy zostały po raz pierwszy odkryte w 1884 r. w ludzkim mózgu. Dopiero później objawiono, że ceramidy są również ważną częścią skóry oraz tkanki śluzówki. Potrzeba było jednak długich lat badań, aby ludzkość nauczyła się syntetyzować te cenne cegiełki i utrwalać w postaci preparatów. Dziś kremy z ceramidami stanowią podstawę walki z upływającym czasem, a także skórnymi schorzeniami.

1. Co to są ceramidy?
2. Rola ceramidów w organizmie
3. Fascynujący związek między ceramidami a rakiem
4. Ceramidy w leczeniu problemów skórnych
5. Stosowanie ceramidów na co dzień

Skóra ludzka składa się z naskórka, skóry właściwej oraz tkanki podskórnej. Ta pierwsza, najbardziej wierzchnia część, dzieli się na dalej na warstwę rogową, warstwę ziarnistą, warstwę kolczystą oraz najgłębiej położoną warstwę podstawną. W drodze naturalnego mechanizmu syntezy ceramidy produkowane są w ludzkim naskórku i magazynowane w jego warstwie rogowej, jako główny składnik tłuszczowy. W tej postaci stanowią przede wszystkim ważną barierę ochronną, ale także biorą udział w formowaniu struktury tkankowej.

Co to są ceramidy?

Ceramidy są organicznymi związkami o charakterze lipidowym – jak dotąd odnaleziono ich w ludzkiej skórze jedenaście rodzajów. Pod względem chemicznym zaliczane są do grupy sfingolipidów, powszechnie występujących w błonie komórek nerwowych. Kompleksowe sfingolipidy metabolizowane są przy tym na prostsze, a do tych właśnie należą ceramidy. Każda cząsteczka jest w dużym uproszczeniu połączeniem sfingozyny oraz kwasów tłuszczowych – te ostatnie mogą jednak tworzyć bardzo różne kombinacje i stąd różnorodna budowa i funkcje ceramidów.

Samo słowo ceramidy łączy łacińskie określenie „cera” oznaczające wosk z amidami, czyli organicznym związkami zawierającym grupę amidową. Tych ostatnich w przyrodzie są niezliczone ilości.

Rola ceramidów w organizmie

Dawniej uważano, że ceramidy to nic innego jak naturalny film tłuszczowy pokrywający skórę i chroniący ją przed działaniem czynników zewnętrznych (słońca, wiatru, mrozu), jak również przed utratą wilgoci. Obrazowo można powiedzieć, że wraz cholesterolem i kwasami tłuszczowymi ceramidy są cementem spajającym komórki skóry. Dobitnym potwierdzeniem tej ochronnej funkcji jest fakt, że maź płodowa, czyli biała substancja pokrywająca ciało noworodka, jest w dużej mierze złożona właśnie z ceramidów.

Pogłębione badania pozwoliły jednak odkryć przysłowiowe drugie dno. Otóż ceramidy ku zaskoczeniu naukowców okazują się być ważnymi regulatorami sygnalizacji komórkowej m.in. wpływając na poziom reprodukcji, a także planowaną śmierć komórek.

Fascynujący związek między ceramidami a rakiem

Wspomniana wyżej zdolność ceramidów do wpływania na cykl życia komórek stała się cichą obietnicą dla specjalistów onkologii. Gdy bowiem zbadano skórę pacjentów leczonych promieniowaniem jonizacyjnym, fototerapią lub chemioterapeutykami mającymi na celu uśmiercenie konkretnych komórek, w tkance zidentyfikowano niezwykle wysokie ilości ceramidów. To naprowadziło naukowców na trop wiodący do określenia ceramidów jako tłuszczy hamujących rozwój guzów nowotworowych.

Badania nad potencjalnym wykorzystaniem ceramidów do walki z rakiem są wciąż w toku, ale wydaje się, że możliwość postarzania i uśmiercania komórek nowotworowych poprzez ceramidy, bez niszczenia całego organizmu, w znaczącym stopniu zrewolucjonizuje współczesną onkologię.

Ceramidy w leczeniu problemów skórnych

Na dzień dzisiejszy ceramidy pozostają wciąż jednak przede wszystkim podstawą terapii dermatologicznych. Nasze własne ceramidy zanikają wraz z upływem czasu oraz pod wpływem promieniowania słonecznego i jest ich w skórze coraz mniej, wskutek czego traci ona naturalne nawilżenie, łatwiej ulega wysuszeniu i jest wyraźnie mniej elastyczna. Co ciekawe jednak, zewnętrzna aplikacja syntetycznych ceramidów przynosi zauważalne korzyści, gdyż mają one zdolność do przenikania w głąb tkanki i po części neutralizują naturalne straty.

Jak się łatwo domyślić, ceramidy stały się centrum zainteresowania szerokiego przemysłu kosmetycznego skoncentrowanego na walce ze zmarszczkami i starzeniem skóry. I tak producenci kremów z ceramidami obiecują nam przy regularnym stosowaniu odnowę grubości skóry, jej gładkości, redukcję drobnych bruzd oraz zmarszczek.

Owe przeciwstarzeniowe właściwości wywodzą się w bezpośredniej linii od potencjału nawilżającego ceramidów. W jednym ze studiów naukowych poddano ochotników w wieku od 18 do 63 lat, przebywających w tych samych warunkach temperaturowych i wilgotnościowych, terapii różnymi preparatami, a następnie zmierzono poziom nawilżenia w ich naskórku. Już po pojedynczej aplikacji krem z ceramidami okazał się stanowczo efektywniejszy od kremu placebo oraz kremów nawilżających opartych na parafinie i glicerynie!

Poza próżnym dążeniem do wiecznej młodości, ceramidy mają jednak bardzo doniosłe znaczenie w leczeniu faktycznych schorzeń. Eksperymenty prowadzone na pacjentach cierpiących na atopowe zapalenie skóry, problem dermatologiczny wyraźnie obniżający jakość życia, wskazują, iż regularnie aplikowane preparaty z ceramidami w znaczącym stopniu ograniczają konieczność sięgania po leki sterydowe oraz antybiotyki. Zwłaszcza u dzieci z wczesną manifestacją atopii utrzymywanie prawidłowego nawilżenia skóry ma dramatyczne znaczenie dla ograniczenia nasilenia symptomów.

Stosowanie ceramidów na co dzień

Czy wobec tych fantastycznych doniesień powinniśmy rzucić się wszyscy na drogerie i zaopatrzyć w kosmetyki z ceramidami? Wielu dermatologów przekonuje, że owszem – trudno o produkty lepiej imitujące naturalne zdolności ludzkiej skóry do elastycznego odkształcania i zatrzymywania niezbędnej ilości wody niż preparaty na bazie ceramidów. Co więcej, jako neutralne lipidy nie powodują one żadnych podrażnień ani alergii i mogą teoretycznie być wykorzystywane nawet w pielęgnacji niemowląt.

Dlaczego teoretycznie? Niewielu jest bowiem producentów, którzy nie próbują poprawić marketingowego aspektu kosmetyków ograniczając się do naprawdę podstawowych składników. W efekcie kremy, sera, szampony, balsamy i mleczka z ceramidami zawierają dodatkowo konserwanty, barwniki, substancje zapachowe, a nierzadko i inne substancje aktywne – od wyciągów roślinnych po kwasy AHA. W efekcie, choć ceramidy stosować można nawet na alergiczną, zapaloną skórę, część komercyjnych kosmetyków wywoływać już może u wrażliwych osób alergie, egzemy, świąd, rumień i ogólny dyskomfort.

Należy również zdawać sobie sprawę, że samo słowo „ceramidy” na opakowaniu kremu nie jest jeszcze żadną obietnicą. Po pierwsze bowiem, spora grupa cennych ceramidów jest jeszcze komercyjnie niedostępna, a inne są dość drogie i pojawiają się tylko w wybranych preparatach. Po drugie zaś, skuteczność we wnikaniu w skórę czy włosy zależy w dużym stopniu od wielkości cząsteczek - jedynie nanotechnologia wydaje się mieć odpowiedź na ten problem.Podsumowując, warto zachować zdrowy sceptycyzm w kontekście obietnic składanych przez producentów kosmetyków. Wiele źródeł naukowych poddaje wręcz w wątpliwość skuteczne przenikanie ceramidów do wnętrza skóry. Na pewno poszczególne preparaty mogą różnić się pod względem konsystencji oraz składu ceramidów, a nie bez znaczenia pozostaje również kwestia dodatkowych substancji, nie zawsze sprzyjających skórze. Czytajmy więc etykiety, a w kosmetykach upatrujmy wspomagania, nie zaś cudu!

Bibliografia

1. Coderch L i in.; “Ceramides and skin function”; data dostępu: 2019-12-09
2. Fabrizio Spada i in.; “Skin hydration is significantly increased by a cream formulated to mimic the skin’s own natural moisturizing systems”; data dostępu: 2019-12-09
3. Tineke Berkers i in.; “Topically Applied Ceramides Interact with the Stratum Corneum Lipid Matrix in Compromised Ex Vivo Skin”; data dostępu: 2019-12-09
4. Yusuf A. Hannun, L. Ashley Cowart; “The Role of Ceramide in Cell Regulation”; Handbook of Cell Signaling, 2003;
5. Sahar A. Saddoughi, Besim Ogretmen; “The Role of Sphingolipids in Cancer Development and Therapy”; Advances in Cancer Research, 2013;