Gliceryna – otrzymywanie, właściwości i zastosowanie gliceryny

Glicerynę wynalazł w 1779 r. szwedzki chemik Karl Wilhelm Scheele, który nazwał ją „słodką zasadą tłuszczu”. Tej samej koncepcji trzymał się Francuz, Michel Chevreul, który w 1811 r. zmienił nazwę związku na gliceryna, co w języku greckim oznacza dosłownie „słodki”. Niestety, owa historia ma mniej słodkie zakończenie, bowiem na bazie tej samej „kosmetycznej” substancji Alfred Nobel wynalazł niesławną nitroglicerynę.

1. Chemiczne tajniki gliceryny
2. Kosmetyczne zastosowanie gliceryny
3. Medyczne wykorzystanie gliceryny
4. Uwaga! Gliceryna...
5. Inne wykorzystania gliceryny
6. Jak przygotować samodzielnie kosmetyk na bazie gliceryny?

Wynalazek zabójczej substancji wybuchowej poniekąd przyczynił się jednak do rozwoju produkcji samej gliceryny. Zachłanny przemysł militarny nie szczędził bowiem środków finansowych i w efekcie opracowano prostszy i bardziej praktyczny sposób pozyskiwania gliceryny z mydła.

Chemiczne tajniki gliceryny

Gliceryna, zwana również glicerolem, należy do związków organicznych, należących do grupy cukroli. Pod względem budowy jest to prosty alkohol trójwodorotlenowy – zawiera trzy grupy OH – pełen wzór brzmi: C3H5(OH)3. Jeśli przyjrzeć się formie fizycznej, to gliceryna jest tłustą, lepką cieczą o konsystencji syropu – stąd skojarzenia pierwszych chemików z nią pracujących. Jest praktycznie bezbarwna, całkowicie transparentna i doskonale miesza się z wodą – jak żadna inna substancja.

Glicerynę pozyskuje się przede wszystkim z tłuszczów, tak roślinnych, jak i zwierzęcych. W ramach prostej reakcji działania zasady na tłuszcz powstają bowiem dwa cenne związki – gliceryna i mydło. Co ciekawe, gliceryna w stanie naturalnym występuje organizmach wielu zwierząt, działając niczym płyn przeciwko zamarzaniu – jej obecność w tkankach pozwala przetrwać osobnikom w drastycznych warunkach klimatycznych. Obecność gliceryny stwierdzono także w niektórych produktach spożywczych, zwłaszcza nabiale (serze, jogurtach, mleku w proszku), przetworzonych warzywach i mięsie, płatkach owsianych i śniadaniowych oraz innych. Dodaje się ją w bardzo małych dawkach w celu zagęszczenia konsystencji, ale nie powinno to mieć żadnych skutków ubocznych dla zdrowia.

Kosmetyczne zastosowanie gliceryny

Jako substancja optymalnie higroskopijna (podatna na wchłanianie wilgoci) oraz hydrofilowa (zdolna do łączenia się z cząsteczkami wody), gliceryna stanowi spełnienie snów przemysłu kosmetycznego. Aplikowana na skórę ma ona bowiem zdolność do przyciągania i zatrzymywania wody, skutecznie nawilżając tkankę. Należy jednak zawsze korzystać z rozcieńczonej gliceryny, gdyż w staniem stężonym może ona powodować skutek wręcz odwrotny – wysuszenie naskórka i błon śluzowych poprzez wyciągnięcie z nich wilgoci. W komercyjnych kosmetykach glicerynę najczęściej łączy się z innymi emolientami, które wspierają się we wzajemnym działaniu.

Do podstawowych produktów kosmetycznych zawierających glicerynę należą kremy nawilżające do twarzy i ciała, zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. W przeciwieństwie do innych składników kosmetycznych, gliceryna jest bowiem bardzo łagodna w działaniu i bezpieczna nawet dla wrażliwej skóry niemowląt. Ponadto, dodatek gliceryny sprawdza się doskonale w produktach myjących, np. żelach do twarzy, które co do zasady mają skłonność do wysuszania naskórka – gliceryna broni przed tym efektem.

Poza tym gliceryna jest także składnikiem wielu mydeł, działając jako środek łagodzący i zatrzymujący wilgoć w skórze. Dodaje się ją także do pasty do zębów oraz innych środków higieny, które mogłyby mieć skłonność do wysychania w czasie.

Bardzo cennym surowcem jest również gliceryna w produkcji kosmetyków do włosów, zarówno szamponów, jak i odżywek. W tym kontekście również przeciwdziała ona wysuszającemu wpływowi innych związków chemicznych i pozwala zachować miękkość włosów oraz dobrą kondycję skóry głowy. Niestety, specjaliści od kosmetologii ostrzegają, że dobroczynne działanie gliceryny objawia się wyłącznie, jeśli wokół nas jest przynajmniej umiarkowanie wilgotno i woda może być pozyskiwana z powietrza. W suchych warunkach istnieje zagrożenie, że gliceryna będzie wyciągać wodę z tkanek!

Medyczne wykorzystanie gliceryny

Gliceryna uważana jest za substancję leczniczą -  wykorzystywaną w stanach nadmiernego przesuszenia i podrażnienia skóry. Poleca się ją głównie jako prewencję potencjalnego zaostrzenia zdiagnozowanych schorzeń dermatologicznych, takich jak egzema i łuszczyca, oraz często pojawiających się problemów typu pieluszkowe zapalenia skóry. Poza tym, gliceryna przynosi wspaniałe efekty w leczeniu poparzeń spowodowanych terapią onkologiczną naświetlaniami.

Aby leczenie gliceryną przyniosło pożądane efekty wymagana jest jednak regularność i konsekwencja w aplikacji – substancja powinna przez jak najdłuższy czas oddziaływać na skórę. Aplikuje się ją na umyte i lekko wilgotne ciało, omijając jednak okolice oczu, śluzówkę nozdrzy, genitalia, a także wszystkie świeże rany i skaleczenia naskórka.

Gliceryna jako taka nie powinna wywoływać żadnych skutków ubocznych, ale w rzadkich wypadkach wspomina się o lokalnym podrażnieniu objawiającym się paleniem, zaczerwienieniem lub szczypaniem – takie symptomy powinny skłonić do zaprzestania terapii.

Uwaga! Gliceryna...

Pomimo wspomnianego już wykorzystania gliceryny w przemyśle spożywczym, substancja oficjalnie uznawana jest za lekko toksyczną. Pozostawiona bez należytego zabezpieczenia, może być wypita przez dziecko i spowodować widoczne skutki uboczne – bóle głowy, wymioty i problemy żołądkowe. W bardzo dużych dawkach gliceryna może nawet trwale uszkodzić wątrobę! Przy uzasadnionym podejrzeniu o konsumpcji gliceryny, należy więc bezzwłocznie skontaktować się z pogotowiem ratunkowym.

Inne wykorzystania gliceryny

Poza higieną osobistą i działaniem leczniczym, gliceryna ma jeszcze setki innych zastosowań – mówi się wręcz o ponad tysiącu! Do najciekawszych zalicza się produkcja pianek uretanowych, wzbogacanie produktów spożywczych m.in. w roli słodzika i konserwantu, produkcja wkładów do e-papierosów, płynów do szyb przeciwdziałających zamarzaniu czy ograniczanie wibracji silników, pomp i kompresorów przemysłowych.

Jak przygotować samodzielnie kosmetyk na bazie gliceryny?

Moda na własnoręczne wytwarzanie kosmetyków ma swoje głębokie uzasadnienie – jest to często tańszy, bardziej ekologiczny i bezpieczniejszy sposób dbania o zdrowie i urodę. Domowej roboty preparaty nie zawierają bowiem substancji niepożądanych, takich jak parabeny, sztuczne perfumy czy substancje konserwujące; nie przyczyniają się do produkcji kolejnych plastikowych opakowań i pozwalają samodzielnie kreować ulubione konsystencje i kompozycje zapachowe – na bazie naturalnych olejków eterycznych.
Glicerynę można kupić więc w płynnej postaci w sklepach ekologicznych i na jej bazie stworzyć własny kosmetyk.

Lotion nawilżający z gliceryną

Składniki:

• ½ szklanki wody destylowanej lub źródlanej (świeżo otwartej)
• 1 łyżeczka gliceryny
• 1 łyżeczka oleju z awokado
• pestek brzoskwini lub sezamu tłoczonego na zimno
• 5 kropli wybranego olejku eterycznego (sprawdzonego na skórze pod kątem alergii)

Przygotowanie:
W małej miseczce łączymy wodę i glicerynę i dokładnie mieszamy. Dolewamy olej i ponownie mieszamy intensywnie. Na koniec dodajemy wybrany olejek – lawendowy polecany jest do skóry normalnej, różany do przesuszonej, a cytrusowe do tłustej i mieszanej.

Poza tym glicerynę w czystej formie poleca się dodawać w małych dawkach do gotowych toników do twarzy, zwłaszcza naturalnych – w typie wody różanej, oraz do maseczek domowej roboty, np. w połączeniu z białkiem kurzym i miodem czy jogurtem i płatkami owsianymi. Niektóre źródła polecają również nakładanie gliceryny w połączeniu z woskiem pszczelim i masłem shea lub olejem kokosowym bezpośrednio na bardzo wysuszone partie skóry.Pielęgnacja oparta na glicerynie może mieć nie tylko wpływ nawilżający i łagodzący, ale pośrednio również przeciwzmarszczkowy, delikatnie złuszczający, a przede wszystkim ochronny!

Bibliografia