Lotos – charakterystyka, właściwości i zastosowanie lotosu

Lotos to roślina pełna sprzeczności. Choć lotos rośnie w brudzie, zachowuje nieskazitelną czystość, gdyż powierzchnia jego kwiatów i liści pokryta jest hydrofobową warstwą o właściwościach samoczyszczących. Lotosy, pomimo swojej czystej natury, są poza tym symbolami miłości cielesnej i uchodzą za afrodyzjaki. Poznajmy pozostałe, fascynujące walory lotosu.

1. Lotos: występowanie i charakterystyka
2. Efekt lotosu
3. Lotos – cały do zjedzenia!
4. Lotos: ważne miejsce w kulturze
5. Roślina na miarę nowoczesnych technologii

Lotos: występowanie i charakterystyka

Lotosy rosną dziko w Azji, Europie i w Ameryce. W wielu rejonach świata są też uprawiane, m. in. jako rośliny ozdobne. Najbardziej kojarzą nam się z Dalekim Wschodem i mulistymi wodami Indii oraz Tajlandii (lotos jest oficjalnym symbolem narodowym Indii i Wietnamu). Lotosy to wieloletnie byliny wodne, o liściach i kwiatach wyrastających ponad powierzchnię tafli jezior i stawów. Lubują się w brudzie i mule. Kwitną nawet w kanałach.

Kwiaty lotosu przypominają lilie wodne. Ich szerokie, okazałe płatki mają kolor różowy, żółty lub biały, w zależności od gatunku. Lotos żółty rośnie w Ameryce Środkowej, na Karaibach i w Stanach Zjednoczonych. Natomiast kwiaty białawe i różowe wydaje lotos orzechodajny, gatunek charakterystyczny dla Azji. Jest on niezwykle intrygujący – posiada torebki nasienne z maleńkimi orzeszkami w środku. Owocostany te kształtem przypominają sztywną rynienkę rozszerzającą się u góry lub końcówkę konewki – tak jak ona pokryte są dziurkami. W zagłębieniu każdej spoczywa pojedyncze, jadalne nasionko. Nasionka lotosu są niezwykle odporne i długowieczne – mogą wykiełkować na długo po wysianiu. Aby nie być gołosłownym – z dna wyschniętego jeziora w północno-wschodnich Chinach zebrano nasiona, które wykiełkowały po ponad tysiącu lat! Lotos ponadto jako jedyna roślina na świecie kwitnie i owocuje w tym samym momencie.

Efekt lotosu

Na tym nie kończą się jednak efektowne właściwości lotosu. W zasadzie najciekawsze dopiero przed nami. Mówiąc o lotosie nie można nie wspomnieć o jego liściach. Okrągłe, o pokaźnej średnicy, gładkie i unoszące się wysoko nad wodą, mają właściwości hydrofobowe. Woda, na wzór kropel rtęci, spływa po nich nie pozostawiając po sobie żadnych śladów. Ponadto liście lotosu są twarde i mocne – mieszkańcy regionów obfitujących w lotosy często używają ich do przechowywania czy zawijania. Podobnie jak kwiaty i nasiona, liście także są jadalne. W medycynie ajurwedyjskiej są wykorzystywane wspomagająco przy gorączce, nadmiernej potliwości oraz krwotokach i krwawieniach. Z kolei łodyga lotosu łagodzi podrażnienia układu pokarmowego i hamuje biegunkę. Potencjał leczniczy posiada również suszony korzeń lotosu, w medycynie ludowej służący przede wszystkim w leczeniu kaszlu, astmy, choroby zatok czy zapalenia płuc. Niemniej największe znaczenie ma on w kulinariach. Świeży, gotowany lub pieczony korzeń lotosu to bardzo popularny przysmak kuchni azjatyckiej, serwowany w postaci chipsów lub jako składnik curry, gulaszów czy sałatek. Bulwa wewnątrz „ozdobiona” jest kanałami powietrznymi, które po przekrojeniu korzenia w poprzek tworzą wzór kwiatu.

Lotos – cały do zjedzenia!

Lotos jest bogactwem składników mineralnych, między innymi żelaza, magnezu, miedzi czy cynku. To pewnie ze względu na zawartość tego ostatniego uznawany jest za afrodyzjak (cynk wspiera płodność i potencję). Poza tym lotos stanowi również źródło witaminy C i witamin z grupy B oraz błonnika. Jeść można wszystkie części lotosu, zarówno kwiaty, liście, korzeń, łodygę, jak i nasiona, zwane orzeszkami lotosowymi.

Orzeszki lotosowe to maleńkie orzechy podobne w smaku do jadalnych kasztanów. Tkwią w otworkach owocostanu, przypominającym dziurkowaną końcówkę konewki. Można je jeść na surowo lub smażyć czy piec. Kwiaty lotosu to z kolei wykwintny dodatek do sałat oraz delikatnych mięs i owoców morza. Doskonale smakują z krewetkami czy subtelną tuszą królika. Bardzo często wykorzystywane są do przyrządzania potraw na parze. Mięso i warzywa przechodzą wówczas ich cudownym aromatem. Na świecie znana jest też lotosowa herbata – ekskluzywna i pachnąca. Jej „produkcja” jest prosta, ale czasochłonna – herbatę pozostawia się w kwiatach lotosu na noc, powtarzając zabieg tak długo, aż nabierze adekwatnej woni.

Lotos: ważne miejsce w kulturze

W czasach starożytnych kwiat lotosu był jednym z najważniejszych symboli miłości i miłosnych uniesień. Oznaczał jednak miłość czystą, kreacyjną, z której powstaje nowe życie. Do dziś kojarzony jest z odrodzeniem – o świcie rozkwita bowiem pełnią piękna i świeżości, na noc zaś zamyka swój kwiat i skrywa się pod taflą wody. Na zimę lotos hibernuje.

Szczególnym symbolem lotos jest dla Hindusów. To święta roślina hinduizmu i buddyzmu, niosąca ze sobą harmonię i nieśmiertelna. W hinduizmie symbolizuje przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Jego obecność to zwiastun sławy i bogactwa, a także zdrowia i długowieczności, a więc wszystkich dóbr pożądanych przez zwykłych śmiertelników. Lotos symbolizuje również piękno, co nie powinno zresztą dziwić. Dla wyznawców buddyzmu lotos jest zaś przede wszystkim wiernością, odrodzeniem oraz symbolem filozofii Tao, czyli Drogi. To źródło siły, inspiracji i potencjału twórczego.

Lotos w kosmetyce Ekstrakt z kwiatu lotosu to nierzadki składnik kosmetyków. Jest stosowany zarówno w kremach przeciwzmarszczkowych, balsamach ujędrniających, jak i w płynach do higieny intymnej. Zastosowanie w kosmetyce zawdzięcza przede wszystkim właściwościom antyoksydacyjnym, wzmacniającym i oczyszczającym. Wyciąg z lotosu w płynach do cery trądzikowej wesprze codzienną walkę z wypryskami, natomiast w odżywce do włosów wzmocni słabe kosmyki, doda im objętości i blasku. Lotos stymuluje skórę, przyspiesza jej metabolizm i produkcję nowych komórek. Roślina ta służy również do produkcji olejku eterycznego wykorzystywanego do przemyśle perfumeryjnym oraz w aromaterapii. Olejek eteryczny z kwiatów lotosu ma działanie relaksujące i uspokajające.

Roślina na miarę nowoczesnych technologii

Liście oraz kwiaty lotosu od lat dostarczają inspiracji ludziom nauki i biznesu. Charakterystyczną dla nich właściwość samooczyszczania podpatrzyli i wykorzystali do tej pory producenci m.in. elewacji, tkanin czy dachówek. Wszystko zaczęło się niespełna 20 lat temu, kiedy to Wilhelm Barthlott oraz Christoph Neinhuis pochylili się (dosłownie!) nad liśćmi lotosu i zaobserwowali ich właściwości hydrofobowe.

Odkryli wówczas, że cechę tę liście zawdzięczają specyficznej chropowatości powierzchni oraz obecności kryształków wosku o średnicy 1 nm. Od tego czasu prowadzone są badania na hydrofobowością. Pracuje się np. nad uzyskaniem nowych materiałów hydrofobowych i analizuje oddziaływania pomiędzy powierzchnią, a mającą z nią styczność cieczą. Liście i kwiaty lotosu, stworzone do życia na mokradłach, w mulistych jeziorach i obszarach bagiennych, wykształciły zdolność samooczyszczenia – spływająca po nich woda zbiera ze sobą drobne zwierzątka, brud i cząsteczki mułu, by pozostawić powierzchnię nieskazitelnie czystą.Lotos to wyjątkowo roślina, otoczona kultem w wielu krajach. Rośnie na terenach mulistych. Jej kwiaty i liście mają właściwości hydrofobowe – woda nie wsiąka w ich powierzchnię, ale spływa zabierając wszystkie zanieczyszczenia. Lotos jest w całości jadalny i ma zastosowanie w medycynie naturalnej.

Bibliografia

1. Lakshman Chandra De; “Indian Lotus - A Multipurpose Aquatic Ornamental Plant ”; Vigyan Varta 1(5): 7-9;
2. © Salvatore Battaglia 2019; “Lotus – the sacred flower”; salvatorebattaglia.com.au; 2023-05-15
3. Zhongyuan Lin, Cheng Zhang, Dingding Cao, Rebecca Njeri Damaris and Pingfang Yang; “The Latest Studies on Lotus (Nelumbo nucifera)-an Emerging Horticultural Model Plant”; Int. J. Mol. Sci. 2019,20, 3680;
4. Zhang, X.; Chen, L.; Wang, Q.; “New Lotus Flower Cultivars in China; China Forestry ”; Publishing House: Beijing, China, 2011;
5. Ming, R.; Vanburen, R.; Liu, Y.; Yang, M.; Han, Y.; Li, L.T.; Zhang, Q.; Kim, M.J.; Schatz, M.C.; Campbell, M.; “Genome of the long-living sacred lotus (Nelumbo nucifera Gaertn.). ”; Genome Biol. 2013 ,14, R41.;