Świetlik łąkowy – właściwości, działanie i zastosowanie świetlika łąkowego

Świetlik łąkowy to roślina z pozoru bardzo pospolita, którą łatwo znaleźć na polskich łąkach i pastwiskach. W ludowym nazewnictwie świetlik łąkowy występuje także jako ptasie oczka lub złodziej mleczny, ale dla większości z nas jest znana jako świetlik lekarski. Nazwa łacińska (Euphrasia rostkoviana, syn. Euphrasia officinalis) pochodzi od greckiego słowa oznaczającego radość. Świetlik łąkowy nie jest jednak zielem o działaniu euforycznym, ale naturalnym środkiem, który od wieków przywraca ludziom dobre widzenie – a z tego ciężko się nie cieszyć!



Świetlik łąkowy - kwiaty, fot. shutterstockŚwietlik łąkowy - kwiaty, fot. shutterstock
  1. Tradycyjne zastosowanie świetlika łąkowego
  2. Świetlik łąkowy – charakterystyka botaniczna
  3. Jak zbierać świetlik łąkowy?
  4. Współczesna medycyna o świetliku łąkowym
  5. Efekty uboczne stosowania świetlika łąkowego
  6. Inne zastosowania świetlika łąkowego?
Świetlik łąkowy jako roślina lecznicza jest znany i stosowany w Europie już od stuleci. Pierwsze wzmianki o jego wykorzystaniu pochodzą z XIV w. W czasach Elżbiety I, w Anglii, ze świetlika produkowano wręcz piwa i wina, zachwalając je jako lekarstwo na wszelkie dolegliwości. Istnieje nawet literacka anegdota autorstwa słynnego angielskiego poety, Johna Miltona, wedle której sam archanioł Michał przyniósł Adamowi ziele świetlika łąkowego, aby ulżyć mu w jego dolegliwościach oczu!

Tradycyjne zastosowanie świetlika łąkowego

Pomimo tej ogólności sformułowań świetlik od zarania swej kariery jest przede wszystkim łączony ze zdrowiem oczu. W poszczególnych językach nazwa rośliny albo odwołuje się do samych oczu (np. w jęz. angielski „eyebright”), albo do świetlistości czy jasności (np. w jęz. włoskim „luminella”). Źródła historyczne wskazują, że odwary z suszonego ziela świetliku łąkowego polecano faktycznie przy bardzo szerokim spektrum dolegliwości – od zapalenia spojówek, przez alergiczne łzawienie, a skończywszy na katarakcie. Poza tym herbatę ze świetlika pito również przy problemach z żołądkiem i górnymi drogami oddechowymi, przy kłopotach z pamięcią, a także w przypadku żółtaczki. W XVI w. suszony świetlik łączono z tytoniem i palono w fajkach jako lekarstwo na kaszel.

Świetlik łąkowy – charakterystyka botaniczna

Świetlik łąkowy jest rośliną jednoroczną, należącą do rodziny zarazowatych – jego kuzynką jest dobrze znana z letnich łąk naparstnica. Charakterystyczną cechą gatunku Euphrasia rostkoviana jest pół-pasożytniczy tryb życia, który znacznie utrudnia uprawę w ogródku. Świetlik potrzebuje bowiem traw wokół siebie, aby czerpać z ich korzeni substancje odżywcze – stąd też specyficzne obszary występowania w stanie naturalnym.

Rośliny dorastają zwykle do wysokości ok. 30 cm i odznaczają się sztywną, prostą łodygą, wokół której gęsto rozrastają się soczyście zielone, włochate liście – jajowate w kształcie, ale bardzo mocno ząbkowane, przez co wyglądają jako karbowana bibuła. Na szczycie łodygi latem rozwijają się białe kwiaty z wyraźnymi fioletowymi żyłkami i żółtym wnętrzem. Sama korona jest bardzo ciekawa, z wyraźnie wysuniętą częścią dolną. Co ciekawe, zdaniem wielu kwiat świetlika łąkowego przypomina przekrwione oko i stąd prawdopodobnie bierze się historia jego medycznego zastosowania. Jesienią zapylone przez owady kwiaty przekształcają się w torebki nasienne, przy czym jedna roślina może zrodzić nawet do tysiąca nasion!
Suszone ziele świetlika, fot. shutterstock

Jak zbierać świetlik łąkowy?

Świetlik łąkowy można zbierać samodzielnie, o ile mamy pewność, że dany obszar nie był opryskiwany chemicznie. Rośliny zbiera się latem lub na początku jesieni, gdy są w pełnym kwiecie, ucinając łodyżkę kilka centymetrów nad ziemią. Należy przy tym wybierać porę, gdy jest sucho. Zebrane łodyżki wraz z liśćmi i kwiatami suszy się w podwyższonej temperaturze, w dobrze przewiewnym pomieszczeniu. Po wyschnięciu ziele można pociąć w drobne kawałki i przechowywać w szklanych słoikach.

Naturalnie samodzielnie trudno jest przygotować krople do oczu, które spełniałyby normy higieniczne, zwłaszcza w kontekście trwałości. Dlatego w warunkach domowych świetlik łąkowy wykorzystuje się głównie do naparów, które następnie służą do przemywania brzegów spojówek i kompresów na zamknięte powieki. W tym celu należy susz zalać wrzątkiem i pozostawić na 10 minut. Tak przygotowany napar po stosownym ostudzeniu trzeba zużyć w ciągu jednego dnia.
Potencjalne zastosowanie preparatów ze świetlikiem; opracowanie własne

Współczesna medycyna o świetliku łąkowym

Tradycyjne zastosowanie świetlika łąkowego pozostawiło trwałe ślady nie tylko w ziołolecznictwie, ale także homeoterapii. Kuleczki z wyciągiem z białych polnych kwiatów podaje się podjęzykowo przy zapaleniu spojówek. Klasyczna medycyna, częściej jednak korzysta z wyciągu ze świetlika łąkowego w formie kropli do oczu, które mają działanie przeciwzapalne i ściągające. Najczęściej zaleca się dawkowanie po jednej kropli do worka spojówkowego trzy razy dziennie, przez okres nawet kilku tygodni.

O dziwo jednak, mało jest jeszcze studiów naukowych weryfikujących skuteczność świetlika łąkowego w okulistyce. W jednym z nielicznych eksperymentów u pacjentów z zapaleniem spojówek, częściowo przebiegającym współcześnie z kataraktą, po 14 dniach stosowania kropli pięć razy dziennie 82% pacjentów zanotowało całkowite wyzdrowienie, podczas gdy u 17% nastąpiła wyraźna poprawa. Są to więc dane bardzo optymistyczne.

W badaniach laboratoryjnych z kolei, do których wykorzystano komórki ludzkiej rogówki, wykazano, że terapia wyciągiem ze świetlika łąkowegoobniża wyraźnie poziom markerów zapalnych.

Naukowcy podejrzewają, że związki aktywne obecne w wyciągu z ziela (m.in. flawonoidy, sterole, taniny) mają zdolność zwalczania zarówno bakterii, jak i wirusów oraz grzybów, stąd też bardzo szerokie spektrum potencjalnego zastosowania. Sugeruje się również, że świetlik zawiera w sobie duże dawki antyoksydantów i faktycznie może przeciwdziałać rozwojowi zaćmy, jak również skutecznie obniżać ciśnienie w gałce ocznej. Oprócz stanów zapalnych spojówek krople ze świetlikiem łąkowego poleca się przy owrzodzeniach oczu, osłabionym widzeniu wynikającym z przemęczenia lub zanieczyszczenia powietrza, jak również przy swędzeniu i pieczeniu oczu, z niewyjaśnionych nawet przyczyn. W dalszym ciągu prowadzi się testy w kontekście potencjalnego zastosowania świetlika łąkowego do leczenia jaskry wąskiego kąta po operacji laserowej. Pierwsze wyniki wskazują, że pospolite łąkowe zioło może być w tym zakresie skuteczniejsze niż krople sterydowe!
Krople ze świetlika – naturalne lekarstwo dla oczu; źródło: shutterstock

Efekty uboczne stosowania świetlika łąkowego

Dotychczasowe badania nad skutecznością wyciągu ze świetlika łąkowego w zastosowaniach okulistycznych wskazują, że jest to zioło bezpieczne, niestwarzające ryzyka nawet w przypadku przedawkowania. Nie ma również przeciwwskazań, aby spożywać je doustnie. Tym niemniej z obserwacji wynika, że w rzadkich przypadkach, u osób szczególnie wrażliwych, krople lub kompresy ze świetlika łąkowego mogą powodować opuchliznę powiek, pieczenie, zaburzenia widzenia, pojawienie się wydzieliny z oczu, a także nadwrażliwość na światło, kichanie i bóle głowy. Przy pierwszym zastosowaniu należy więc zachować rozsądną ostrożność i być wyczulonym na potencjalne efekty uboczne. Jeśli owe się pojawią, zioła nie należy używać dalej.

Szczególną ostrożność należy zachować również przygotowując kompresy na oczy lub stosując świetlik do przemywania oczu – idealnie jest wykorzystywać do tego jałową gazę lub ewentualnie czyste i świeże waciki.

Inne zastosowania świetlika łąkowego?

Zgodnie z tradycyjnymi zastosowaniami świetlik łąkowy faktycznie może mieć dobroczynny wpływ również na inne części organizmu. Doustnie, w formie naparu zielarze polecają go do leczenia zwykłego przeziębienia przebiegającego z kaszlem i katarem, przy alergiach, chrypce, grypie, bólach uszu, a nawet bólach głowy. Istnieją także sugestie, że wyciąg ze świetlika może być pomocny przy leczeniu zapalenia zatok, uczucia zatkania i podrażnienia błony śluzowej nosa – jak preparat miejscowy. Nie są to to jednak oficjalne wskazania do stosowania, potwierdzone naukowo.

Analiza składu chemicznego wskazuje, że łodygi, liście i kwiaty świetlika łąkowego bogate są w witaminy A, C, D oraz witaminy z grupy B, a ponadto zwierają pokaźne ilości żelaza, krzemionki, jodu, miedzi i cynku. Przy braku zidentyfikowanych substancji toksycznych, nie ma żadnego powodu żeby więc wątpić w ogólnie dobroczynny wpływ sympatycznych łąkowych kwiatów na zdrowie. Zanim zaś wybierzemy się do apteki kupić drogie krople do oczu, które trzeba wyrzucić po 3 tygodniach od otwarcia opakowania, warto wypróbować kompres ze świetlika łąkowego jako panaceum na problemy z oczami, a przy tym okład upiększający na skórę wokół oczu!
Ekologia.pl (Agata Pavlinec)

Bibliografia

  1. “Committee on herbal medicinal products. Assessment report on Euphrasia officinalis L.and Euphrasia rostkoviana Hayne, herba”; European Medicines Agency, 2010;
  2. “Eyebright”; Natural Medicines Comprehensive Database; 2018-11-20
  3. Jennifer Wurges; “Eyebright”; data dostępu: 2018-11-20
  4. Daniela Gruľová1, RNDr., PhD., Vincenzo De Feo2, Prof., PhD, ; “EUPHRASIA ROSTKOVIANA HAYNE - ACTIVE COMPONENTS AND BIOLOGICAL ACTIVITY FOR THE TREATMENT OF EYE DISORDERS”; data dostępu: 2018-11-20
Ocena (3.5) Oceń: