Wszawica u dzieci – objawy, przyczyny i leczenie
Wszy to przypadłość, która kojarzy się z biedą i zaniedbaniem. Niestety, ten stereotyp dawno przestał już być obowiązujący, gdyż problem pojawia się dość powszechnie w wielu współczesnych szkołach i przedszkolach. Wszawica u dzieci ma tendencję do bardzo szybkiego szerzenia się, spędzając sen z powiek ogromnej liczbie rodziców.
Wszawica to inaczej infestacja owłosionych części ciała lub odzieży wszą ludzką (Pediculus humanus), jej larwami i jajeczkami. Najczęściej spotykane wszy głowowe to plaga, która w szczególnym stopni nęka małe dzieci przebywające i bawiące się w większych grupach rówieśniczych. Najwyższe natężenie wszawicy obserwuje się w wieku 3-11 lat, nieco częściej u dziewczynek.
Międzynarodowe statystyki mówią nawet o 5-30% poziomie zakażeń wśród dzieci pierwszych klas szkół podstawowych. Generalnie, problem faktycznie częściej, choć niewyłącznie, pojawia się w krajach rozwijających się oraz środowiskach wiejskich i zubożałych.
Wesz ludzka jako pasożyt
Wesz ludzka to owad, o charakterystycznym długim i spłaszczonym tułowiu. Samice dorastają w skrajnych przypadkach nawet ponad 4 mm, samce są mniejsze i mieszczą się w granicach 2-3 mm. Wbrew powszechnemu mniemaniu nie mają one nic wspólnego z pchłami i nie potrafią skakać, ani tym bardziej latać. Poruszają się dość szybkim ruchem pełzającym, spędzając całe życie na owłosionej skórze ludzkiej głowy. Jako typowe pasożyty odżywiają się naszą krwią (nawet kilka razy dziennie), a jajeczka składają u nasady włosa, umacniając je specjalną wydzieliną. Jajeczka (gnidy) mają białą lub żółtą barwę i mierzą zaledwie 0.8 mm. Jedna samica jest w stanie złożyć nawet 100 jajeczek, z których w przeciągu kilkunastu dni rozwijają się dorosłe osobniki zdolne do dalszego rozmnażania. Średni żywot wszy głowowej wynosi 30 dni, ale szybkie tempo rozmnażania gwarantuje niemal stały rozrost populacji.
Transfer wszy z jednej dziecięcej głowy na drugą jest niestety dość łatwy. Wystarczy bezpośredni fizyczny kontakt podczas zabawy czy sporadyczne nawet skorzystanie z czyjejś czapki, grzebienia, opaski do włosów, poduszki, ręcznika, itd.
Ciekawostka: Wszy pasożytujące na głowie (P. humanus capitis) to zupełnie inny gatunek niż odlegle z nim spokrewnione wszy łonowe (Pthirus pubis), spotykane przede wszystkim u ludzi dorosłych, a także wśród szympansów.
Jak rozpoznać wszawicę u dzieci?
Początki wszawicy są zwykle niedostrzegalne i często zdarza się, że o zagrożeniu panującą epidemią usłyszymy wcześniej, niż odnotujemy pierwsze symptomy. Pierwszym i najpowszechniejszym z nich jest świąd skóry głowy, który może oczywiście być związany także z wieloma innymi dolegliwościami. W przypadku wszawicy swędzenie powoduje reakcja alergiczna na ukąszenia głodnych krwi owadów. Dziecko drapie się więc często po głowie, nierzadko z wyjątkową intensywnością. Między zakażeniem pierwszą wszą a odczuciem świądu mogą jednak minąć nawet 4-6 tygodnie!
Poza tym, dzieci mogą skarżyć się na dziwne odczucia na skórze głowy kojarzące się z łaskotaniem lub pełzaniem. Nierzadko doświadczają też trudności ze snem i rozdrażnienia. W dłuższym okresie na szyi, ramionach i skórze głowy odnotowuje się czerwone krostki będące wynikiem drapania.
Definitywnym objawem wszawicy, który zarazem decyduje o postawieniu diagnozy, jest wykrycie we włosach dorosłych osobników lub larw – ze względu na ich mikroskopijny rozmiar, strach przed światłem i mało wyrazisty kolor wyszukiwanie wszy na głowie nie jest jednak wcale takie proste. Gnidy (jajeczka) najłatwiej jest zidentyfikować na skórze tuż nad szyją lub nad uszami. Ich obecność nie musi jednak świadczyć o aktywnym zakażeniu, ale być jego pozostałością.
Uwaga: Do wyszukiwania wszy we włosach dziecka warto użyć grzebienia o wąskich ząbkach oraz lupy. Wyczesane drobinki nie muszą być koniecznie pasożytami – czasami jest to po prostu brud, łupież czy pozostałości niespłukanego szamponu.
Czy wszawica u dzieci może być groźna?
Wesz ludzka co do zasady może być pasożytem niebezpiecznym dla zdrowia indywidualnego i publicznego. Niektóre podgatunki, a także wspomniana wyżej wesz łonowa, są w stanie przenosić tak groźne choroby jak tyfus plamisty, dur powrotny, dżuma czy gorączka okopowa. Nie są to choroby aktualnie zagrażające społeczeństwom w krajach rozwiniętych, ale dla uspokojenia warto dodać, że wesz głowowa dotykająca dzieci jest pod tym względem dość niewinna – nie rozprzestrzenia żadnych ryzykownych chorób zakaźnych.
Komplikacją wszawicy może być natomiast zdarcie naskórka skóry głowy spowodowane intensywnym drapaniem. Otwiera ono drogę dla bakterii i grzybów, które powodują wtórne infekcje na i tak podrażnionej już skórze. Wynikiem mogą być różnego typu stany zapalne, które wymagać będą leczenie np. antybiotykami lub sterydami, a w konsekwencji również skutki uboczne ich stosowania. W skrócie, zakażenie wszą ludzką może więc prowadzić do całej kaskady problemów dermatologicznych, które wyraźnie obniżają komfort życia dziecka. Ponadto chroniczna infestacja może spowodować rozwój klasycznych objawów alergii, takich jak katar i zapalenie spojówek, a nawet anemię!
Z obserwacji wynika również, że wszawica może być balastem psychologicznym i emocjonalnym. Ciągły świąd utrudnia skupienie uwagi i może prowadzić do kłopotów w szkole. Towarzyszące mu niewyspanie również nie sprzyja postępom w nauce czy zachowaniu. Co zaś najgorsze, w środowiskach rówieśniczych wszawica może prowadzić do stygmatyzacji, szykan i narastania kompleksów bądź izolowania się od świata.
Sposoby leczenia wszawicy u dzieci
Wszawica jest chorobą w pełni wyleczalną, ale sposób kuracji zależy od jej nasilenia, wieku dziecka i jego warunków zdrowotnych. Najpopularniejszą formą leczenia są szampony przeciw wszom dostępne w aptekach bez recepty. Aplikuje się je zgodnie ze wskazówkami na opakowaniu, a po umyciu włosów starannie je wyczesuje na mokro, aby pozbyć się martwych owadów i jajeczek. Ta forma terapii dostępna jest także w formie specjalnych kremów, które nakłada się na skórę głowy przed myciem. W przypadku nieskuteczności wspomnianych preparatów warto udać się do lekarza, który przepisze silniejsze środki na receptę. Warto zwrócić uwagę na sposób działania danego środka – większość substancji uśmierca tylko dorosłe wszy, mając niewielki efekt na gnidy i w rezultacie wymaga powtarzalnego zastosowania. Po terapii pedikulicydem zalecane jest wstrzymanie się od mycia włosów przez 1-2 dni.
Uwaga: Nie jest wskazane używanie dwóch różnych preparatów przeciw wszom jednocześnie!
Szampon przeciw wszom warto też połączyć z gorącą wodą i w takim roztworze namaczać przez minimum 15 minut wszystkie grzebienie i szczotki, z których dziecko korzystało. Chodzi o to, aby nie dopuścić do ponownego zakażenia. Z tego samego powodu warto uprać pościel i inne tekstylia, z którymi dziecko miało bezpośredni kontakt, w temperaturze 60 stopni C. Przedmioty nienadające się do prania należy natomiast zamknąć w szczelnych, plastikowych workach na okres 14 dni.
Bezpieczne substancje uśmiercające wszy to przede wszystkim pyretryny, butanolan piperonylu, permetryna, alkohol benzylowy, iwermektyna, malation oraz spinosad. Nie wszystkie z nich można jednak stosować u niemowląt – w tej kwestii warto poradzić się lekarzem. Naturalne domowe środki na wszy o niepotwierdzonej skuteczności to także oliwa z oliwek i olej kokosowy aplikowane na całą skórę głowy w celu uduszenia pasożytów, a także olejek anyżowy, lawendowy czy z miodli indyjskiej rozprowadzone w oleju bazowym i zaaplikowane na noc.
Jak chronić dzieci przed wszawicą?
Jest bardzo trudno zapobiec szerzeniu się wszy ludzkiej pomiędzy dziećmi przebywającymi w większych grupach w dłuższych okresach czasu. Zwykła zabawa czy sport mogą niestety sprzyjać przeniesieniu się pasożytów z jednej głowy na drugą. Ryzyko to da się jednak zredukować instruując dziecko w kwestii podstawowych nawyków higienicznych. W przypadku rozprzestrzenionej wszawicy w przedszkolu lub szkole o problemie warto porozmawiać z wychowawcą, który może pomóc w dyscyplinowaniu dzieci. Przede wszystkim ważne jest, aby:
- unikać używania wspólnych grzebieni, gumek, czapek, szalików, dekoracji głowy, itd.;
- wieszać ubrania dzieci w odstępach lub oddzielnych szafkach;
- wykluczyć używanie tej samej pościeli, koców i poduszek przez kilkoro dzieci.
W przypadku wszawicy w rodzinie wymagane jest zaostrzenie standardów higieny w zakresie niedzielenia się rzeczami osobistymi, częstego prania odzieży oraz tekstyliów oraz odkurzania dywanów i kanap, gdzie często znajdują się włosy. Warto również regularnie kontrolować skórę głowy innych domowników, zwłaszcza dzieci.
Ciekawym i szeroko polecanym sposobem na zapobieganie wszawicy jest również aplikowanie małych ilości olejku z drzewa herbacianego na skórę głowy dziecka (np. nad uszami). W Australii olejek ten stosuje się nawet do aktywnego zwalczania wszy, ale choć opinie naukowe w tej kwestii nie są zgodne, z eksperymentów wynika, że faktycznie skutecznie odstrasza on pasożytnicze owady.
- „Prevalence of Head Lice Infestation and Its Associated Factors among Primary School Students in Iran: A Systematic Review and Meta-analysis” Mahmood Moosazadeh i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4700766/, 7/01/2021;
- “Head Lice” CDC, https://www.cdc.gov/parasites/lice/head/index.html, 7/01/2021;
- “Prevalence, incidence, clinical manifestations and factors associated with pediculosis capitis in nursery school children of a lowincome area from Colombia”, Ángela Patricia Medina Ortega i in. https://www.redalyc.org/journal/2738/273862538005/html/, 7/01/2021;
- “Head Lice (Pediculosis Capitis)” Skin Sight, https://www.skinsight.com/skin-conditions/child/pediculosis-capitis-head-lice, 7/01/2021;
- “Head lice” Mayo Clinic, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/head-lice/symptoms-causes/syc-20356180, 7/01/2021;
- “Head Lice in Children” Stanford Children’s Health, https://www.stanfordchildrens.org/en/topic/default?id=head-lice-in-children-90-P01908, 7/01/2021;
