Cynk (Zn) - właściwości, działanie i występowanie cynku

Cynk to mikroelement, którego funkcje w ludzkim organizmie są bardzo liczne, głównie przez jego wpływ na przemianę enzymów i produkcję hormonów. Cynk ma decydujące znaczenie dla prawidłowego rozwoju płodu. Pierwiastek ten sprzyja udanemu życiu seksualnemu, ponieważ wzmacnia potencję. Jego niedobór grozi wystąpieniem niebezpiecznych schorzeń i upośledzeń, niezależnie od wieku. Niestety, dieta współczesnego człowieka jest często zbyt uboga w cynk. Co powinniśmy jeść, aby nie narażać się na deficyt cynku?



Źródła spożywcze cynku, fot. shutterstockŹródła spożywcze cynku, fot. shutterstock
  1. Jak wpływa na nas cynk?
  2. Cynk na raka i siłę
  3. Cynk na problemy skórne
  4. Cynk na przeziębienie
  5. Zdrowie seksualne dzięki cynkowi
  6. Z czym wiąże się przedawkowanie cynku?
  7. Niebezpieczny niedobór cynku
  8. Uzupełnianie niedoborów cynku – źródła cynku w pożywieniu
  9. Dlaczego cynk jest taki ważny?

Jak wpływa na nas cynk?


Większość procesów życiowych zachodzących w ludzkim ciele jest związana z cynkiem. To dlatego, że pierwiastek ten wchodzi w skład aż kilkuset enzymów, w tym polimeraz DNA i RNA. Najwięcej kumuluje się go w wątrobie, nerkach, śledzionie, gruczole krokowym oraz trzustce. Cynku potrzebujemy do syntezy białek oraz kwasów nukleinowych. Odgrywa on bardzo istotną rolę w życiu płciowym, ponieważ jest wręcz niezbędny do prawidłowego funkcjonowania narządów rozrodczych i decyduje o właściwym rozwoju płodu. Warunkuje produkcję i wydzielanie testosteronu, podwyższa libido, ma pozytywny wpływ na jakość spermy i ruchliwość plemników. Właśnie dlatego więcej cynku w diecie muszą zapewnić sobie mężczyźni, którzy codziennie potrzebują go w ilości 15 mg. Tymczasem kobiety powinny spożywać 12 mg cynku dziennie, chyba że są w ciąży (15 mg) lub karmią piersią (aż 19 mg). 5 mg cynku dziennie to ilość, jaką powinniśmy zapewniać w posiłkach niemowlętom do pierwszego roku życiu. Później zapotrzebowanie na ten mikroelement wzrasta u dzieci dwukrotnie.

Cynk (Zn), poza tym, bierze udział w przemianie melatoniny, przez co ma wpływ na jakość snu i odpoczynku. Istotna jest zależność jaka występuje pomiędzy cynkiem a witaminą A. Mianowicie, umożliwia on przemianę witaminy A do retinalu w siatkówce oka, dzięki czemu widzimy po zapadnięciu zmroku. Cynku potrzebujemy ponadto do sprawnego przeprowadzenia metabolizmu alkoholu.
Rola cynku w organizmie:
  • Stabilizacja i ekspresja genu
  • Reakcje enzymatyczne
  • Funkcje odpornościowe
  • Synteza białek
  • Synteza DNA
  • Gojenie się ran
  • Wzrost i rozwój organizmu
Tabela: opracowanie własne na podstawie www.ods.od.nih.gov


Cynk na raka i siłę


Wieloletnie badania doktora Anandy Prasada, specjalisty zajmującego się rolą cynku w metabolizmie, pokazały, że pierwiastek ten jest też silnym antyoksydantem i chroni organizm przed rakiem.

Cynk jest niezbędny do powstania tyroksyny (tyroksyna, to hormon produkowany przez tarczycę) oraz późniejszego przekształcenia jej w trójjodotyroninę – zależy więc od niego sprawne działanie tarczycy. Odgrywa bardzo istotną rolę przy magazynowaniu i wyrzucaniu insuliny. Jego odpowiednia ilość sprzyja więc aktywności fizycznej i jest ważna dla sportowców, bo zwiększa siłę i wydajność organizmu, usprawnia metabolizm oraz pomaga budować mięśnie. Cynk chroni nas także przed zachorowaniem na cukrzycę typu 2, oddala ryzyko Alzheimera, wspomaga gojenie się ran oraz walkę z żylakami i wrzodami.

Cynk na problemy skórne


Pozytywny wpływ tego pierwiastka na skórę dostrzeżono już w czasach starożytnych. Ponad 5 tysięcy lat temu Egipcjanie stosowali sproszkowany cynk zmieszany z odrobiną wonnego płynu, którym leczono różne choroby skórne, np. opatrywanie rani i leczenie owrzodzeń. Liczne wzmianki na temat leczniczego zastosowania tego pierwiastka zawarte są w starożytnych egipskich papirusach i manuskryptach z Dalekiego Wschodu. Dzisiaj możemy go znaleźć nie tylko w kosmetykach i preparatach leczniczych, ale także w farbach, lakierach i tworzywach sztucznych. W jaki sposób działa cynk? Związki cynku – zarówno organiczne, jak i nieorganiczne - działają osuszająco, przeciwzapalnie, antyseptycznie, ściągająco, matująco, odkażająco, wysuszająco, fotoprotekcyjnie, ochronnie i dezodorująco.  Pierwiastek ten w kosmetykach i preparatach leczniczych  może przybierać różną formę, ale najczęściej stosuje się tlenek cynku. Substancja ta występuje pod postacią białego i bezzapachowego proszku, który nie jest rozpuszczalny w wodzie czy tłuszczach. Rozdrobnione cząsteczki tej substancji pozwalają na jakiś czas zmieszać się z płynem, ale po naniesieniu takiego roztworu na skórę, płyn odparowuje a tlenek cynku pozostaje, tworząc białą powłokę ochronną. Tlenek cynku dodawany jest także do produkcji sypkich preparatów, np. pudrów i zasypek dla dzieci oraz kremów do opalania.
Cynk to metal przejściowy z grupy cynkowców, fot. shutterstock

Cynk na przeziębienie


Badacze postawili hipotezę, że cynk może zmniejszyć nasilenie i czas trwania objawów przeziębienia poprzez bezpośrednie hamowanie wiązania i replikacji rinowirusa w błonie śluzowej nosa oraz tłumienie stanu zapalnego. Niedawne badanie, które ukazało się w czasopiśmie BMJ Open, donosi, że przyjmowanie cynku może skrócić czas trwania objawów infekcji dróg oddechowych i prawdopodobnie im zapobiec. Przegląd badań z 2011 roku sugeruje, że pastylki z cynkiem mogą pomóc skrócić czas trwania przeziębienia, ale tylko przy dziennych dawkach powyżej 75 mg. Ogólnie rzecz biorąc, badania dotyczące stosowania cynku w przeziębieniach były słabej jakości. Nie ma wiarygodnych dowodów na to, że przyjmowanie cynku zapobiega przeziębieniom. Ponadto badacze ostrzegają, że cynk może wpływać na zmysł węchu.

Zdrowie seksualne dzięki cynkowi


Niski poziom cynku może prowadzić do problemów z płodnością i innych problemów ze zdrowiem seksualnym u mężczyzn. Badanie z 1996 r. (A S Prasad , C S Mantzoros, F W Beck, J W Hess, G J Brewer) wykazało bardzo wyraźny związek między poziomem cynku i testosteronu. Młodzi mężczyźni otrzymywali dietę ubogą w ten pierwiastek, więc rozwinął się u nich niedobór cynku. Zmierzono poziom testosteronu i okazało się, że nastąpił znaczny spadek (prawie 75 procent) po 20 tygodniach diety niskocynkowej. W badaniu zbadano również suplementację cynku u starszych mężczyzn. Naukowcy wykazali, że przy zwiększonym spożyciu cynku poziom testosteronu w populacji osób starszych prawie się podwoił. To dość mocny dowód na to, że cynk ma wpływ na produkcję testosteronu. A jak wiemy poziom testosteronu wpływa na pobudzenie i utrzymanie erekcji.

Z czym wiąże się przedawkowanie cynku?


Cynk wchłaniany jest z jelita cienkiego. Proces absorbcji pierwiastka reguluje znajdujące się w tym organie białko zwane metalotioneiną. Ilość metalotioneiny jest uzależniona od hormonów, a w warunkach jej niedoboru, cynk przyswaja się w większych ilościach. Wówczas może dojść do przedawkowania, którego pierwszym objawem są wymioty. W dalszym etapie pojawiają się problemy z przyswajaniem miedzi i żelaza. Pomiędzy tymi trzema mikroelementami powinna zachodzić w naszym ustroju idealna równowaga. Nadmiar cynku zaburzając ją, prowadzi między innymi do niedokrwistości.

W praktyce bardzo rzadko dochodzi do przedawkowania cynku. Zwykle nasza dieta zawiera za mało tego pierwiastka, a dodatkowo jest on dość szybko wydalany z organizmu. Najbardziej narażeni na jego deficyt są wegetarianie, osoby uzależnione od alkoholu, osoby chore na nowotwór, cukrzycy oraz kobiety, które długo przyjmują doustną antykoncepcję hormonalną.

Niebezpieczny niedobór cynku


Ze względu na ogromny wpływ na płciowość, niedobór cynku u dzieci i niemowląt płci męskiej może skutkować upośledzeniem rozwoju organów rozrodczych. Są wtedy narażeni między innymi na hipogonadyzm, ale również na zahamowanie wzrostu. Ponadto niedostatek cynku u dzieci, niezależnie od płci, powoduje też takie objawy jak: łysienie, zmiany skórne, brak łaknienia czy częste biegunki.

Jeśli niedobór cynku wystąpi u dorosłych, są oni również obarczeni szeregiem przykrych dla zdrowia konsekwencji. Da się je zaobserwować przede wszystkim w obrębie skóry, włosów i paznokci. Pojawiają się białe plamy na paznokciach, wypryski, trądzik, przebarwienia, rumienie i łuszczyca, zaczynają wypadać włosy, a dodatkowo z trudem goją się rany. Zauważamy znaczny spadek odporności – łatwiej łapiemy infekcje, często chodzimy przeziębieni. Pogarsza się też codzienne samopoczucie, bo cynk ma duże znaczenie dla zdrowia psychicznego. Ma to związek z jego wpływem na dopaminę, i choć zależność ta nie jest jeszcze do końca poznana, wiadomo że niski poziom cynku sprzyja depresji.

Przy niedoborze cynku zarówno mężczyźni, jak i kobiety mogą narzekać na spadek libido. Życie z deficytem cynku traci też smak, i to dosłownie, z jeszcze jednego powodu – następują wtedy zaburzenia w powonieniu, a w ustach pojawia się nieprzyjemny posmak metalu. Słodkie i słone smaki mogą być dla nas o wiele mniej wyczuwalne lub przeciwnie – stać się zbyt intensywne.
Bogate źródła cynku to warzywa strączkowe, kasze, zboża, jajka, orzechy, sery podpuszczkowe, a także owoce morza, fot. shutterstock

Uzupełnianie niedoborów cynku – źródła cynku w pożywieniu


Bogate źródła cynku to mięso oraz podroby. W 100 gramach wątróbki jest 4,5 grama tego pierwiastka. Niewiele mniej znajdziemy też w warzywach strączkowych oraz kaszy gryczanej, a także w ziarnach zbóż, lecz wyłącznie pochodzących z pełnego przemiału.

Oznacza to, że jedzenie razowych i pełnoziarnistych produktów pomaga nam zaspokoić zapotrzebowanie na cynk, w przeciwieństwie do spożywania wyłącznie produktów z białej mąki. Spośród mięs warto wybierać chude – drób i wołowinę. Stosunkowo dużej ilości cynku dostarczymy sobie również włączając do posiłków jajka, orzechy i sery podpuszczkowe, a także owoce morza, w szczególności ostrygi.

Te ostatnie są zresztą traktowane jako afrodyzjak. Z pewnością wpływ na to ma cena ostryg i ich wykwintność, jednak duża zawartość cynku również, z przyczyn uzasadnionych naukowo, decyduje o włączeniu tego produktu do grona przysmaków zwiększających pociąg seksualny.

Spore ilości cynku są zatem niezbędne do właściwego rozwoju i funkcjonowania. Pierwiastek ten szybko wydalamy z organizmu, a przy tym nie zawsze jest go dość w naszej diecie. Aby uzupełnić ewentualne niedobory należy jeść przede wszystkim produkty pełnoziarniste, chude mięso, owoce morza i warzywa strączkowe. Uchronimy się wtedy przed takimi przypadłościami, jak zły stan skóry, wypadanie włosów, powolne gojenie się ran, spadek libido, obniżenie odporności czy lęki i depresje.
Pokarmy o najwyższej zawartości cynku to:
  • Skorupiaki: ostrygi, kraby, małże, homary i małże
  • Mięso: wołowina, wieprzowina, jagnięcina
  • Drób: indyk i kurczak
  • Ryby: flądra, sardynki, łosoś i sola
  • Rośliny strączkowe: ciecierzyca, soczewica, fasola itp.
  • Orzechy i nasiona: pestki dyni, orzechy nerkowca, nasiona konopi itp.
  • Produkty mleczne: mleko, jogurt i sery
  • Jajka
  • Produkty pełnoziarniste: owies, komosa ryżowa, brązowy ryż itp.
  • Niektóre warzywa: grzyby, jarmuż, groszek, szparagi i buraki
Tabela: opracowanie na podstawie nutritiondata.self.com

Dlaczego cynk jest taki ważny?


Cynk jest potrzebny do syntezy DNA, funkcjonowania układu odpornościowego, metabolizmu i wzrostu. Może zmniejszyć stan zapalny i ryzyko niektórych chorób związanych z wiekiem. Jego niedobór grozi wystąpieniem niebezpiecznych schorzeń i upośledzeń. Z drugiej strony nadmiar może również być niebezpieczny. Najlepiej przyjmować cynk wraz z pożywieniem, a jeżeli to nie wystarcza, pod postacią suplementów. Ponieważ suplementy cynku w dużych dawkach mogą prowadzić do niebezpiecznych skutków ubocznych, ważne jest przestrzeganie zaleceń i przyjmowanie ich tylko wtedy, gdy jest to konieczne i pod okiem lekarza.
Ekologia.pl (Elżbieta Gwóźdź)

Bibliografia

  1. Izabela Mońka, Danuta Wiechuła; “Znaczenie cynku dla organizmu ludzkiego w aspekcie suplementacji tego pierwiastka”; Ann. Acad. Med. Siles. (online) 2017; 71: 314–325;
  2. pod redakcją naukową Jana Gawęckiego; “Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu”; PWN, Warszawa 2010.;
  3. Cruz K.J.C., Oliveira A.R.S., Marreiro D.N.; “Antioxidant role of zinc in diabetes mellitus”; World J. Diabetes 2015; 6(2): 333–337.;
  4. dr n. farm. Marzena Kuras, dr n. farm. Monika Zielińska-Pisklak, Karolina Perz, mgr farm. Łukasz Szeleszczuk ; “Żelazo i cynk-główne mikroelementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu”; Lek w Polsce. 2015;
Moim zdaniem
Czy cynk jest szkodliwy?
Ocena (2.9) Oceń: