Kadzidłowiec ‒ właściwości, działanie i zastosowanie kadzidłowca

Kadzidłowiec znany jest współczesnemu społeczeństwu pod postacią dwóch szeroko rozpowszechnionych produktów – eterycznego olejku kadzidłowego o pięknym korzenno-drzewnym zapachu oraz naturalnego suplementu o nazwie Boswellia. W tym drugim przypadku chodzi o ekstrakt pozyskany z żywicy kadzidłowca.

1. Kadzidłowiec indyjski – co to za roślina?
2. Tradycyjne wykorzystanie kadzidłowca
3. Czynne substancje w żywicy kadzidłowca
4. Przeciwreumatyczne działanie Boswellia serrata
5. Inne zdrowotne korzyści z kadzidłowca
6. Suplement Boswelia serrata – czy warto?

Drzewa kadzidłowca intrygowały tradycyjne społeczeństwa już przed tysiącami lat ze względu na niezwykle intensywny, a zarazem przyjemny dla zmysłów aromat żywicy. Łącznie znamy około 25 gatunków należących do rodzaju Boswellia, które rozprzestrzenione są w stanie naturalnym na obszarze Indii, północno-wschodniego wybrzeża Afryki oraz Półwyspu Arabskiego. Gatunkiem typowym, najczęściej wykorzystywanym do celów leczniczych jest kadzidłowiec indyjski (Boswellia serrata), ale olejki eteryczne produkuje się również z innych, np. kadzidłowca Cartera (Boswellia carteri), który posiada świeży, terpentynowo-cytrynowy zapach.

Kadzidłowiec indyjski – co to za roślina?

Drzewa kadzidłowca indyjskiego osiągają wysokość 9-15 metrów i odznaczają się dość szeroką koroną o luźnych, częściowo opadających gałęziach. Sam pień jest stosunkowo niewysoki, do 5 metrów, zaś zielone liście mają charakter pierzasty. Gatunek spotykany jest przede wszystkim w suchych liściastych lasach strefy tropikalnej, zarówno na płaskim terenie, jak i na zboczach i górskich grzbietach do wysokości 1150 m n.p.m. Co ciekawe, drzewa są wysoce odporne na pożary!

Najbardziej fascynującą cechą z punktu widzenia człowieka jest zdolność kadzidłowca do produkcji gumowatej żywicy – jedno dorosłe drzewo wytwarza jej rocznie 1-1.5 kg. Substancja ta nie tylko ma wspaniały aromat, ale jest również jadalna i bywa wykorzystywana do wyrobu kadzideł. Zbiera się ją nacinając pnie drzewa i podstawiając pod rany bambusowe kosze. W ciągu miesiąca płynna frakcja odcieka, a w koszach pozostają stwardniałe bryłki brązowej żywicy, która stanowi najcenniejszy produkt kadzidłowca. Rozbija się ją następnie na mniejsze cząstki i oczyszcza z resztek kory, a następnie kategoryzuje pod względem smaku, koloru, rozmiaru i kształtu. W zależności od miejsca pozyskania żywicy może przyjmować barwy od złoto-brązowej po ciemną, brązowo-zieloną.

Tradycyjne wykorzystanie kadzidłowca

Historia wykorzystania kadzidłowca do celów leczniczych sięga ponad 2 tysięcy lat i dotyczy przede wszystkim starożytnej medycyny indyjskiej znanej jako Ajurweda. Uczeni hinduscy jeszcze przed nastaniem naszej ery polecali pachnącą żywicę o lekko gorzkim smaku do leczenia bólów reumatycznych, biegunki, dyzenterii, gorączki, hemoroidów, liszajów, zajadów, bólów gardła, a nawet damskich upławów. Ponadto Boswellia serrata uważana była za skuteczny lek na choroby serca, skóry i krwi, a także kaszel, zapalenia oskrzeli oraz astmę. Do dzisiaj w praktyce Ajurwedy poleca się ją jako wewnętrzny i zewnętrzny stymulant o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym, a także regulującym cykl miesiączkowy.

Żywicę z kadzidłowca znali i cenili sobie również starożytni Grecy i Rzymianie, którzy jednak wykorzystywali ją przede wszystkim do przygotowywania kadzideł, środków do odymiania oraz wielofunkcyjnych aromatów.

Co ciekawe, w medycynie tradycyjnej wykorzystywano nie tylko samą żywicę, ale także alkoholowe nalewki z korzeni drzewa i owoców, a także korę. Samą gumę w połączeniu z olejem kokosowym i sokiem cytrynowym stosowano natomiast do wyroby pasty stosowanej w leczeniu dolegliwości skórnych. Olej pozyskany z żywicy był natomiast bazą do sporządzania napojów leczniczych na rzeżączkę.

Czynne substancje w żywicy kadzidłowca

Zdaniem naukowców (Sharma, 1980) guma pozyskana z kadzidłowca zawiera 30-60% żywicy, 5-10% olejków eterycznych, zaś resztę jej objętości stanowią rozpuszczalne w wodzie polisacharydy, czyli cukry złożone. Po zagłębieniu się dalej w strukturę frakcji żywicowej odkryto w jej składzie monoterpeny, diterpeny i ich pochodne, triterpeny, alkohole oraz tzw. kwasy bosweliowe zaliczane do grupy pięciopierścieniowych triterpenoidów - to one właśnie stanowią najciekawszy z punktu widzenia medycyny składnik żywicy z kadzidłowca. Unikalne dla roślin należących do rodzaju Boswellia, stanowią obiekt zainteresowania naukowców w kontekście naturalnej alternatywy dla niesterydowych środków przeciwzapalnych.

Przeciwreumatyczne działanie Boswellia serrata

Badania in vitro oraz eksperymenty prowadzone na zwierzętach (Ammon, 1991; Wildfeuer, 1998; Ammon, 2006) dowiodły, że wspomniane wyżej kwasy bosweliowe hamują syntezę enzymu 5-lipooksygenazy odpowiedzialnego za wywoływanie stanów zapalnych w organizmu, a tym samym ograniczają również powstawania leuktrienów, które z kolei powodują skurcze oskrzelowe i zwiększają przepuszczalność naczyń krwionośnych, również biorąc udział w reakcjach zapalnych zachodzących w organizmie. Owo przeciwzapalne działanie w bardziej ogólnym kontekście wspierane jest też przez kwercetynę, antyoksydant również obecny w żywicy kadzidłowca.

Działanie to ma szczególnie istotne zastosowanie przy leczeniu chorób o podłożu reumatycznym, w tym reumatoidalnego zapalenia stawów, jak również schorzeń artretycznych, w tym choroby zwyrodnieniowej stawów. Bardzo obiecujące są na przykład rezultaty suplementacji kadzidłowcem przez problemach związanych z degeneracją stawu kolanowego. Z ciekawego eksperymentu prowadzonego na ochotnikach samodzielnie zadających sobie ból (Prabhavathi, 2014) wynika ponadto, że Boswellia serrata znacząco zwiększa próg tolerancji na ból i ogranicza stopień jego odczuwania!

W przeciwieństwie do klasycznych niesteroidowych leków zapalnych, zazwyczaj stosowanych w przebiegu chorób reumatycznych i zwyrodnieniowych, kwasy bosweliowe redukują degradację glikozaminoglikanów, która prowadzi do dalszego pogorszenia stanu pacjentów. Tradycyjne leki ową degradację dodatkowo przyspieszają! W jednym z badań przeprowadzonych w tym zakresie (Reddy, 1989) dowiedziono wyższości ekstraktu z Boswellia serrata nad ketoprofenem!

Inne zdrowotne korzyści z kadzidłowca

Kwasy bosweliowe w swoim przeciwzapalnym działaniu mają jednak znacznie szersze zastosowanie. Otóż z badań in vitro (Rall, 1996) wynika, że hamują one również wydzielanie elastazy leukocytarnej, która z kolei stymuluje produkcję flegmy w drogach oddechowych. Tym samym, ekstrakt z kadzidłowca indyjskiego uważany jest za wsparcie w przebiegu mukowiscydozy, chronicznego zapalenia oskrzeli, jak również zespołu ostrej niewydolności oddechowej. Prowadzone są wręcz badania nad potencjalnym zastosowaniem Boswellia serrata przy leczeniu infekcji wywołanej wirusem Covid-19!

Kwas acetylobosweliowy wydaje się ponadto znacząco redukować objawy astmy, zapobiegając jej dalszemu rozwojowi (Langmead, 2006). Podobne działanie wykazuje w kontekście innej choroby o podłożu autoimmunologicznym, a mianowicie wrzodziejącego zapalenia jelit.

Przełomowe są również badania (Liu, 2002) dowodzące wpływu kwasu beta-boswoliowego, keto-beta-boswoliowego oraz acetylo-keto-beta-boswoliowego na hamowanie rozwoju nowotworów. Otóż wspomniane związki wydają się przyspieszać apoptozę (inaczej planowaną śmierć) komórek raka mózgu, jelita grubego, a także białaczki. Potencjał farmakologicznego wykorzystania tych właściwości nie jest jeszcze jednak do końca zgłębiony.

Suplement Boswelia serrata – czy warto?

Na rynku dostępna jest cała gama suplementów z ekstraktem z Boswellia serrata. Standardowo zawierają one 37-65% kwasów bosweliowych, więc jeden preparat może siłą znacząco różnić się od drugiego. Najczęściej spotykane formy terapii to kapsułki, tabletki, a także kora do sporządzania naparów. Stosowanie może być różne, ale zazwyczaj ogranicza się do jednej dawki dziennie. Opatentowano już również maści z wyciągiem z kadzidłowca, które mają przynosić ulgę w miejscowych bólach stawów.

Z ogromnej większości studiów wynika, że wyciąg z kadzidłowca indyjskiego jest bardzo dobrze tolerowany przez pacjentów. Skutki uboczne są stosunkowo rzadkie i mało nasilone, a obejmują przede wszystkim dyskomfort w obrębie żołądka, nudności, refluks oraz biegunkę.Ogólnie rzecz biorąc, kadzidłowiec indyjski, oferowany głównie pod nazwą Boswellia serrata, to bardzo obiecujący naturalny suplement, który może przynieść znaczącą ulgę wielu osobom cierpiącym na przewlekłe choroby zapalne, zwłaszcza w obrębie układu szkieletowego oraz oddechowego. Jest więcej niż możliwe, że kolejne lata przyniosą więcej doniesień o pozytywnym wpływie kwasów bosweliowych na zdrowie ludzkie – jak na razie suplement wydaje się być jednak znakomitą alternatywą dla klasycznych leków przeciwzapalnych!

Bibliografia

1. Ethan Basch i in.; “Boswellia: An Evidence-Based Systematic Review by the Natural Standard Research Collaboration”; data dostępu: 2020-11-06
2. Mona Abdel-Tawab i in.; “Boswellia serrata: An Overall Assessment of In Vitro, Preclinical, Pharmacokinetic and Clinical Data”; data dostępu: 2020-11-06
3. Examine.com; “Boswellia serrata”; data dostępu: 2020-11-06
4. K. Prabhavathi i in.; “A randomized, double blind, placebo controlled, cross over study to evaluate the analgesic activity of Boswellia serrata in healthy volunteers using mechanical pain model”; data dostępu: 2020-11-06
5. A.K. Fischer, G.E. Mullin, Bioactive Food as Dietary Interventions for Arthritis and Related Inflammatory Diseases; “Inflammation and Nutraceutical Modulation”; Elsevier, 2013;
6. J. Smithson, ... K. Mergenhagen, ; “Nutritional Modulators of Pain in the Aging Population”; Elsevier, 2017;