Męczennica to roślina o niezwykłej symbolice. Jej nazwę ukuli hiszpańscy misjonarze, którzy w XVI w. przybyli do Ameryki Południowej szerzyć wiarę chrześcijańską. Niezwykłe kwiaty gatunku Passiflora okazały się dla nich doskonałą inspiracją i niemal znakiem z niebios. Męczennica przez misjonarzy nazwana została „Kwiatem pięciu ran” (po hiszpańsku: La Flor de las cinco Llagas), a poszczególne części jej fizjonomii miały odzwierciedlać pasję Chrystusa.

I tak płatki i działki kielicha miały symbolizować dziesięciu uczniów Jezusa (bez Judasza i Piotra), kolorowa korona kwiatowa koronę cierniową, pięć pręcików identyfikowano jako rany Chrystusa, zaś rozrastające się na boki wąsy pnącza stały się w misjonarskiej wyobraźni biczami. Trudno się dziwić, że gdy męczennica dotarła w końcu do Europy była już z góry otaczana czcią i podziwem, a jej lecznicze właściwości nie były dla nikogo zaskoczeniem.
Męczennica okiem botaników
Jako pierwszy męczennicę zaklasyfikował Karol Linneusz w 1745 r., opisując 22 gatunki należące do rodzaju Passiflora. Dziś możemy śmiało skorygować teorię wielkiego botanika, bowiem na świecie istnieje ok. 400 - 500 gatunków męczennicy. Ich wspólną cechą jest charakter pnący – długie pędy rozrastają się intensywnie za pomocą wąsów czepnych i mają tendencję do drewnienia.
Popularna męczennica cielista (Passiflora incarnata) jest wręcz rośliną inwazyjną, która bez kontroli staje się chwastem. Na uwagę zasługują jednak przede wszystkim kwiaty passiflory – sięgające nawet 8 cm w średnicy i odznaczające się wyjątkowo fantazyjną budową złożoną z pięciodziałkowego kielicha, pięciopłatkowej korony oraz okółków przyjmujących postać kolorowych nitek. Całość wygląda niczym dzieło szalonego artysty!
Dziś męczennica jest powszechnie zadomowiona na obszarze południowo-wschodnich Stanów Zjednoczonych, w Ameryce Południowej oraz Azji. W Europie jest zaledwie botaniczną ciekawostką, uprawianą głównie w szklarniach.

Owoc męczennicy jadalnej – marakuja; źródło: Wikipedia

Owoc męczennicy jadalnej – marakuja; źródło: Wikipedia
Kilka słów o owocach męczennicy
Ozdobne kwiaty męczennicy zapylane są przez pszczoły i inne owady latające, aby w lecie wydać na świat wypełnione pestkami owoce. Męczennica cielista produkuje kuliste owoce o średnicy ok. 5 cm, które mogą być jedzone przez ludzi i nadają się do przygotowywania przetworów. Szczególną estymą cieszą się jednak owoce innego gatunku passiflory – męczennicy jadalnej (P. edulis).
Tradycja zastosowanie męczennicy
Historycy uważają, że różne gatunki męczennicy były w kontrolowany sposób uprawiane już przez południowoamerykańskie plemiona Indian, m.in. Azteków i Inków, przed kilkoma tysiącami lat. Europejscy podróżnicy, którzy zawędrowali do Ameryki Północnej, odnotowali, że krajowcy jedzą owoce męczennicy jadalnej w celach uspokajających i nasennych. W Ameryce Południowej z kolei liście passiflory były podawane jako środek leczniczy na nerwowość, alkoholizm i migreny. Napój przyrządzany z kwiatów męczennicy jadalnej miał natomiast leczyć astmę, zapalenie oskrzeli i koklusz.
Inne źródła podają, że w tradycyjnej medycynie męczennica stosowana była jako lekarstwo na serce, środek moczopędny i pobudzający trawienie, panaceum na zapalenia układu moczowego oraz stymulujący dodatek do olejków do masażu. W Indiach wywarem z liści passiflory leczy się tradycyjnie dyzenterię i nadciśnienie, a także nudności i astmę. Ponadto do ciekawszych zastosowań tropikalnego pnącza należy leczenie braku miesiączek, niskiego libido, nowotworów, infekcji żołądkowych, infekcji wirusowych i grzybicznych, a także wrzodów żołądka, menopauzy i hemoroidów. Jednym słowem, jeśli wierzyć ludowym wierzeniom, nie ma praktycznie problemu, którego nie wyleczyłaby męczennica. Jak jest naprawdę?

Męczennica jadalna – kwiat; źródło: Wikipedia
Uspokajające działanie męczennicy cielistej
Obok produkującej owoce marakuji męczennicy jadalnej, męczennica cielista zdobyła sobie największą sławę w świecie ziołolecznictwa i medycyny naturalnej. Faktycznie bowiem, w jej składzie odkryto szereg cennych substancji aktywnych, które mogą mieć pozytywny wpływ na organizm ludzki.
Ekstrakt z męczennicy cielistej jest więc środkiem zalecanym przy stanach pobudzenia nerwowego, bezsenności oraz niepokojach. W badaniach klinicznych okazuje się podnosić poziom kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), który z kolei pełni funkcję ważnego neuroprzekaźnika w mózgu. W efekcie drążące umysł natrętne i niechciane myśli ulegają stopniowemu rozproszeniu, a człowiek może zrelaksować się lub usnąć. W badaniach prowadzonych na szczurach podawanie passiflory pomogło gryzoniom wydłużyć fazy snu głębokiego kosztem mniej relaksujących faz marzeń sennych (REM).
W stanach długoterminowego podenerwowania poleca się codzienne spożywanie herbaty z męczennicy, bądź też przyjmowanie ziołowych suplementów w formie kapsułek, 2-3 razy dziennie. Taka terapia polecana jest nawet przy stanach nadpobudliwości u dzieci i młodzieży. Istnieją wręcz badania sugerujące, że dwumiesięczna terapia męczennicą jest skuteczną alternatywą dla farmakologicznych środków leczniczych stosowanych w terapii ADHD u dzieci w wieku 6-13 lat. Passiflora nie tylko bowiem działa wyciszająco na umysł, ale także redukuje spazmy mięśniowe.
Co więcej, rosnąca liczba źródeł sugeruje również, że wyciąg z męczennicy może być skuteczny w leczeniu stresu przedoperacyjnego.
Diagram przedstawiający zastosowanie męczennicy cielistej w medycynie; opracowanie własne

Pnącze męczennicy cielistej – liście i owoce; źródło: Wikipedia
Inne wskazania do stosowania męczennicy
Wspomniany wyżej relaksujący i rozkurczowy wpływ substancji aktywnych obecnych w ziele męczennicy cielistej znajduje przełożenie także na inne problemy zdrowotne. Przede wszystkim jest to więc bardzo obiecujący środek na leczenie problemów z sercem, wynikających ze stresu, a objawiających się kołataniem, bólami czy uczuciem ucisku w klatce piersiowej.
Do mniej zbadanych, ale potencjalnie obiecujących dobroczynnych efektów przyjmowania męczennicy należą:
- redukowanie przykrych objawów menopauzy, zwłaszcza bólów głowy, bezsenności i depresji;
- ograniczanie częstotliwości stanów epileptycznych;
- łagodzenie stanów zapalnych w organizmie.
Powyższe wskazania są jednak obecnie jedynie teoriami naukowymi, które wymagają jeszcze wielu badań weryfikacyjnych.
Czy męczennica jest bezpieczna dla zdrowia?
Jak się łatwo domyślić, uspokajający i usypiający wpływ passiflory może być bronią obusieczną. U wrażliwych ludzi lub przy niewłaściwym dawkowaniu obserwuje się więc podczas terapii wzmożoną senność, letargiczność oraz problemy z koncentracją. Nie ma również dowodów potwierdzających bezpieczność suplementacji męczennicą dla kobiet w ciąży.
Podsumowując, w dobie, gdy stres staje się wrogiem publicznym numer jeden, nieraz dającym się we znaki już nastolatkom, ziele męczennicy może być naturalną pomocą w wyciszeniu. W świetle badań naukowych jest ono bowiem równie efektywne jak farmakologiczne środki uspokajające, a wywołuje znacznie mniej skutków ubocznych, przede wszystkim nie uzależniając!
Agata Pavlinec
Bibliografia
- Encylopaedia Britannica; “Passion Flower”; data dostępu: 2019-01-07
- G.S. Taïwe, V. Kuete; “Passiflora edulis”; Medicinal Spices and Vegetables from Africa, 2017;
- Fructuoso Ayala Guerrero, Graciela Mexicano Medina; “Effect of a medicinal plant (Passiflora incarnata L) on sleep”; data dostępu: 2019-01-07
- WebMD; “Passionflower”; data dostępu: 2019-01-07
- Omudhome Obgru; “Passion flower”; data dostępu: 2019-01-07