Męczennica (Passiflora) – właściwości, działanie i zastosowanie męczennicy

Męczennica to roślina o niezwykłej symbolice. Jej nazwę ukuli hiszpańscy misjonarze, którzy w XVI w. przybyli do Ameryki Południowej szerzyć wiarę chrześcijańską. Niezwykłe kwiaty gatunku Passiflora okazały się dla nich doskonałą inspiracją i niemal znakiem z niebios. Męczennica przez misjonarzy nazwana została „Kwiatem pięciu ran” (po hiszpańsku: La Flor de las cinco Llagas), a poszczególne części jej fizjonomii miały odzwierciedlać pasję Chrystusa.

I tak płatki i działki kielicha miały symbolizować dziesięciu uczniów Jezusa (bez Judasza i Piotra), kolorowa korona kwiatowa koronę cierniową, pięć pręcików identyfikowano jako rany Chrystusa, zaś rozrastające się na boki wąsy pnącza stały się w misjonarskiej wyobraźni biczami. Trudno się dziwić, że gdy męczennica dotarła w końcu do Europy była już z góry otaczana czcią i podziwem, a jej lecznicze właściwości nie były dla nikogo zaskoczeniem.

Męczennica okiem botaników

Jako pierwszy męczennicę zaklasyfikował Karol Linneusz w 1745 r., opisując 22 gatunki należące do rodzaju Passiflora. Dziś możemy śmiało skorygować teorię wielkiego botanika, bowiem na świecie istnieje ok. 400 - 500 gatunków męczennicy. Ich wspólną cechą jest charakter pnący – długie pędy rozrastają się intensywnie za pomocą wąsów czepnych i mają tendencję do drewnienia.

Popularna męczennica cielista (Passiflora incarnata) jest wręcz rośliną inwazyjną, która bez kontroli staje się chwastem. Na uwagę zasługują jednak przede wszystkim kwiaty passiflory – sięgające nawet 8 cm w średnicy i odznaczające się wyjątkowo fantazyjną budową złożoną z pięciodziałkowego kielicha, pięciopłatkowej korony oraz okółków przyjmujących postać kolorowych nitek. Całość wygląda niczym dzieło szalonego artysty!

Dziś męczennica jest powszechnie zadomowiona na obszarze południowo-wschodnich Stanów Zjednoczonych, w Ameryce Południowej oraz Azji. W Europie jest zaledwie botaniczną ciekawostką, uprawianą głównie w szklarniach.

Kilka słów o owocach męczennicy

Ozdobne kwiaty męczennicy zapylane są przez pszczoły i inne owady latające, aby w lecie wydać na świat wypełnione pestkami owoce. Męczennica cielista produkuje kuliste owoce o średnicy ok. 5 cm, które mogą być jedzone przez ludzi i nadają się do przygotowywania przetworów. Szczególną estymą cieszą się jednak owoce innego gatunku passiflory – męczennicy jadalnej (P. edulis).Znane pod nazwą marakuji są popularnym egzotycznym przysmakiem uprawianym na całym świecie w tropikalnej i subtropikalnej strefie klimatycznej. Charakterystyczny, aromatyczny smak idzie w parze z cennymi właściwościami odżywczymi – marakuja jest bardzo bogata w witaminę C, błonnik spożywczy, witaminy B2 i B3, a także fosfor i żelazo.

Tradycja zastosowanie męczennicy

Historycy uważają, że różne gatunki męczennicy były w kontrolowany sposób uprawiane już przez południowoamerykańskie plemiona Indian, m.in. Azteków i Inków, przed kilkoma tysiącami lat. Europejscy podróżnicy, którzy zawędrowali do Ameryki Północnej, odnotowali, że krajowcy jedzą owoce męczennicy jadalnej w celach uspokajających i nasennych. W Ameryce Południowej z kolei liście passiflory były podawane jako środek leczniczy na nerwowość, alkoholizm i migreny. Napój przyrządzany z kwiatów męczennicy jadalnej miał natomiast leczyć astmę, zapalenie oskrzeli i koklusz.

Inne źródła podają, że w tradycyjnej medycynie męczennica stosowana była jako lekarstwo na serce, środek moczopędny i pobudzający trawienie, panaceum na zapalenia układu moczowego oraz stymulujący dodatek do olejków do masażu. W Indiach wywarem z liści passiflory leczy się tradycyjnie dyzenterię i nadciśnienie, a także nudności i astmę. Ponadto do ciekawszych zastosowań tropikalnego pnącza należy leczenie braku miesiączek, niskiego libido, nowotworów, infekcji żołądkowych, infekcji wirusowych i grzybicznych, a także wrzodów żołądka, menopauzy i hemoroidów. Jednym słowem, jeśli wierzyć ludowym wierzeniom, nie ma praktycznie problemu, którego nie wyleczyłaby męczennica. Jak jest naprawdę?

Uspokajające działanie męczennicy cielistej

Obok produkującej owoce marakuji męczennicy jadalnej, męczennica cielista zdobyła sobie największą sławę w świecie ziołolecznictwa i medycyny naturalnej. Faktycznie bowiem, w jej składzie odkryto szereg cennych substancji aktywnych, które mogą mieć pozytywny wpływ na organizm ludzki.Mowa przede wszystkim o szeregu flawonoidów – związków o charakterze przeciwutleniającym i przeciwzapalnym, alkaloidach indolowych oraz chryzynie, witeksynie i kumarynie. Laikom ten skład niewiele powie, ale w przełożeniu na mechanizmy fizjologiczne męczennica wykazuje przede wszystkim silne działanie psychoaktywne, porównywalne z Valium.

Ekstrakt z męczennicy cielistej jest więc środkiem zalecanym przy stanach pobudzenia nerwowego, bezsenności oraz niepokojach. W badaniach klinicznych okazuje się podnosić poziom kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), który z kolei pełni funkcję ważnego neuroprzekaźnika w mózgu. W efekcie drążące umysł natrętne i niechciane myśli ulegają stopniowemu rozproszeniu, a człowiek może zrelaksować się lub usnąć. W badaniach prowadzonych na szczurach podawanie passiflory pomogło gryzoniom wydłużyć fazy snu głębokiego kosztem mniej relaksujących faz marzeń sennych (REM).

W stanach długoterminowego podenerwowania poleca się codzienne spożywanie herbaty z męczennicy, bądź też przyjmowanie ziołowych suplementów w formie kapsułek, 2-3 razy dziennie. Taka terapia polecana jest nawet przy stanach nadpobudliwości u dzieci i młodzieży. Istnieją wręcz badania sugerujące, że dwumiesięczna terapia męczennicą jest skuteczną alternatywą dla farmakologicznych środków leczniczych stosowanych w terapii ADHD u dzieci w wieku 6-13 lat. Passiflora nie tylko bowiem działa wyciszająco na umysł, ale także redukuje spazmy mięśniowe.

Co więcej, rosnąca liczba źródeł sugeruje również, że wyciąg z męczennicy może być skuteczny w leczeniu stresu przedoperacyjnego.

Inne wskazania do stosowania męczennicy

Wspomniany wyżej relaksujący i rozkurczowy wpływ substancji aktywnych obecnych w ziele męczennicy cielistej znajduje przełożenie także na inne problemy zdrowotne. Przede wszystkim jest to więc bardzo obiecujący środek na leczenie problemów z sercem, wynikających ze stresu, a objawiających się kołataniem, bólami czy uczuciem ucisku w klatce piersiowej.Ponadto ten sam uspokajający efekt passiflora może wywierać na jelita, które nie tylko często reagują na stany nerwowe, ale same sterowane są skomplikowaną strukturą mięśni, które mogą mieć skłonność do spazmów.

Do mniej zbadanych, ale potencjalnie obiecujących dobroczynnych efektów przyjmowania męczennicy należą:

• redukowanie przykrych objawów menopauzy, zwłaszcza bólów głowy, bezsenności i depresji;
• ograniczanie częstotliwości stanów epileptycznych;
• łagodzenie stanów zapalnych w organizmie.

Powyższe wskazania są jednak obecnie jedynie teoriami naukowymi, które wymagają jeszcze wielu badań weryfikacyjnych.

Czy męczennica jest bezpieczna dla zdrowia?

Jak się łatwo domyślić, uspokajający i usypiający wpływ passiflory może być bronią obusieczną. U wrażliwych ludzi lub przy niewłaściwym dawkowaniu obserwuje się więc podczas terapii wzmożoną senność, letargiczność oraz problemy z koncentracją. Nie ma również dowodów potwierdzających bezpieczność suplementacji męczennicą dla kobiet w ciąży.

Podsumowując, w dobie, gdy stres staje się wrogiem publicznym numer jeden, nieraz dającym się we znaki już nastolatkom, ziele męczennicy może być naturalną pomocą w wyciszeniu. W świetle badań naukowych jest ono bowiem równie efektywne jak farmakologiczne środki uspokajające, a wywołuje znacznie mniej skutków ubocznych, przede wszystkim nie uzależniając!

Bibliografia

1. Encylopaedia Britannica; “Passion Flower”; data dostępu: 2019-01-07
2. G.S. Taïwe, V. Kuete; “Passiflora edulis”; Medicinal Spices and Vegetables from Africa, 2017;
3. Fructuoso Ayala Guerrero, Graciela Mexicano Medina; “Effect of a medicinal plant (Passiflora incarnata L) on sleep”; data dostępu: 2019-01-07
4. WebMD; “Passionflower”; data dostępu: 2019-01-07
5. Omudhome Obgru; “Passion flower”; data dostępu: 2019-01-07