OGRÓD BOTANICZNY. Definicja pojęcia - ogród botaniczny
Ekologia.pl Wiedza Encyklopedia ogród botaniczny
Definicja pojęcia:

ogród botaniczny

Ogród botaniczny – instytucja naukowo-badawcza i dydaktyczna, dysponująca odpowiednio urządzonym i zagospodarowanym obszarem wraz z infrastrukturą techniczną i funkcjonalnie związanymi z nim budynkami, stanowiąca miejsce ochrony roślin poza środowiskiem ich naturalnego występowania (ochrona ex situ), uprawy roślin właściwych dla różnych stref klimatycznych oraz siedlisk, uprawy roślin określonych gatunków oraz prowadzenia badań naukowych.

Historia ogrodów botanicznych

Początki ogrodów botanicznych sięgają czasów starożytnych; pierwsze ogrody zakładano już ok. 3000 lat temu w starożytnym Egipcie (np. ogród Sennufera z czasów XVIII dynastii z 1410 r. p.n.e.) oraz w Mezopotamii (np. wiszące ogrody w Babilonie z VI w. p.n.e.). Pierwsze ogrody służące studiowaniu botaniki oraz uprawie roślin leczniczych istniały na obszarze starożytnej Grecji już w IV w. p.n.e. Najbardziej znany spośród nich był ogród znajdujący się na terenie Lykeionu, szkoły filozoficznej założonej przez Arystotelesa, gdzie badania nad systematyką, morfologią i fizjologią roślin prowadził jego uczeń, Teofrast z Eresos zwany „ojcem botaniki”. Najstarszym znanym ogrodem botanicznym w starożytnym Rzymie (oraz w Europie), służącym głównie do uprawy roślin leczniczych, był ogród Antoniusza Castora, botanika i farmakologia żyjącego w I w. n.e.

Współczesne ogrody botaniczne powstały z klasztornych sadów (łac. viridarium), ogrodów warzywnych (łac. hortus) oraz ogrodów roślin leczniczych, przyprawowych i ozdobnych, zwanych aptekami (łac. herbularis lub hortus medicus). Pierwsze europejskie ogrody botaniczne zakładano już w I połowie XIV wieku (Salerno, Wenecja), pierwsze ogrody uniwersyteckie powstawały od XVI wieku, m.in. w Pizie (1543), Padwie (1545), Florencji (1545) i Bolonii (1547). Ogrody botaniczne na obszarze Polski zaczęły powstawać na przełomie XVI i XVII wieku; najstarszym krajowym ogrodem botanicznym jest Ogród Botaniczny Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie założony w 1783 r. Obecnie na świecie istnieje ok. 1800 ogrodów botanicznych, znajdujących się głównie na obszarze Europy oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.

Teofrast z Eresos, zwany „ojcem botaniki”. Źródło: shutterstock

Działalność i rodzaje ogrodów botanicznych

Ogród botaniczny jest instytucją naukowo-badawczą oraz dydaktyczną, która dysponuje odpowiednio urządzonym i zagospodarowanym obszarem wraz z infrastrukturą techniczną oraz funkcjonalnie związanymi z nim budynkami (szklarnie, laboratoria, pracownie naukowe, muzea botaniczne). Ogród botaniczny stanowi miejsce ochrony roślin poza środowiskiem ich naturalnego występowania (ochrona ex situ), uprawy roślin właściwych dla różnych siedlisk oraz stref klimatycznych, uprawy określonych gatunków roślin oraz prowadzenia badań naukowych z dziedziny systematyki, florystyki, aklimatyzacji, genetyki i fizjologii roślin.


Polskie ogrody botaniczne związane są głównie z uczelniami wyższymi (Ogród Botaniczny Uniwersytetu Jagiellońskiego, Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego, Ogród Roślin Leczniczych Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego) oraz innymi instytucjami naukowymi (Ogród Botaniczny Polskiej Akademii Nauk w Powsinie, Ogród Botaniczny Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie, k. Błonia). Wyróżnia się także samorządowe ogrody botaniczne istniejące na obszarach miejskich (Ogród Botaniczny w Łodzi, Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu) bądź na obszarach chronionych (Gołubieński Ogród Botaniczny w Gołubiu na terenie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego). 

Ogrody botaniczne posiadają przeważnie bogatą kolekcję roślin różnych gatunków oraz charakterystycznych dla określonych siedlisk bądź stref klimatycznych; w ich obrębie wyróżnia się więc arboreta (ogrody dendrologiczne) złożone z drzew i krzewówkaktusów oraz herbaria (ogrody roślin leczniczych), w których uprawia się rośliny o właściwościach medycznych. Niektóre ogrody botaniczne, które specjalizują się wyłącznie w uprawie określonych rodzajów roślin, funkcjonują jako samodzielne placówki; przykładem są arboreta (Arboretum Leśne im. Prof. Stefana Białoboka w Stradomii Dolnej, Arboretum w Kórniku), alpinaria (Górski Ogród Botaniczny im. Mariana Raciborskiego Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Zakopanem), palmiarnie (Palmiarnia Poznańska) oraz herbaria (Ogród Roślin Leczniczych Instytutu Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Plewiskach).

Ogród botaniczny w Pizie. Źródło: shutterstock

Rola i funkcje ogrodów botanicznych

Ogrody botaniczne stanowią miejsce ochrony roślin poza środowiskiem ich naturalnego występowania w ramach ochrony ex situ. Dzięki utrzymywaniu żywych kolekcji roślin oraz tworzeniu banków nasion gatunków zagrożonych wyginięciem, możliwa jest ich późniejsza reintrodukcja na obszary, w których wyginęły wskutek m.in. wzrostu zanieczyszczenia środowiska, nadmiernej eksploatacji lasów bądź zmian klimatycznych.


Ogrody botaniczne, dzięki różnorodności dostępnych gatunków roślin oraz powstającym na ich terenie specjalistycznym laboratoriom oraz pracowniom naukowym, odgrywają bardzo istotną rolę w badaniach botanicznych z dziedziny systematyki, florystyki, aklimatyzacji, genetyki, chemii oraz fizjologii roślin.

Ogrody botaniczne pełnią bardzo ważną rolę dydaktyczną i popularyzatorską. Umożliwiają poznanie gatunków roślin rodzimych i pochodzących z innych obszarów kuli ziemskiej oraz warunków panujących w ich naturalnym środowisku. Programy edukacyjne realizowane w wielu ogrodach, oprócz poszerzania wiedzy botanicznej, służą podnoszeniu świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia programów ochrony gatunkowej roślin w zachowaniu różnorodności biologicznej.

Kolekcja kaktusów w ogrodzie botanicznym w Tajlandii. Źródło: shutterstock
Indeks nazw
Szukaj lub wybierz według alfabetu
A B C D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż
Organizacje ekologiczne
VIVA Akcja dla zwierząt
Subscribe
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments