las borealny

Las borealny — Las borealny, borealny las iglasty, tajga – formacja roślinna charakterystyczna dla strefy klimatu umiarkowanego chłodnego, składająca się z lasów szpilkowych o słabo rozwiniętej warstwie krzewów i dobrze wykształconej warstwie runa.

Rozmieszczenie geograficzne

Lasy borealne występują na obszarze północnej Europy (Płw. Skandynawski, Płw. Kolski, płn. część Niziny Wschodnioeuropejskiej), północnej Azji (Syberia, Sachalin, Kamczatka) i Ameryki Północnej (Alaska, Kanada). Określenie „tajga” używane jest przeważnie dla lasów Eurazji, lasy amerykańskie określa się mianem borealnych lasów iglastych.

Tajga. Bartosh Dmytro, Ukraine, Kiev. https://fotostudio.com.ua [CC BY 3.0], via Wikimedia Commons

Klimat

Lasy borealne występują w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego cechującego się długą i mroźną zimą, krótkim i umiarkowanie ciepłym latem (3-5 miesięcy) oraz stosunkowo niewielkimi opadami.

Gleby

Lasy borealne porastają ubogie gleby bielicowe cechujące się bardzo kwaśnym odczynem (pH 3,0-5,5). W podłożu często występuje wieczna zmarzlina, której górne warstwy częściowo rozmarzają w okresie letnim, tworząc rozległe i grząskie bagna. Znaczne obszary pokrywają gleby organogeniczne – gleby torfowe.

Roślinność

Lasy borealne są słabo zróżnicowane pod względem gatunkowym. Drzewostany są zwykle jednopoziomowe i złożone z niewielkiej ilości gatunków drzew szpilkowych, takich jak świerki (Picea), sosny (Pinus), jodły (Abies) i modrzewie (Larix). Drzewa liściaste, takie jak m.in. olchy (Alnus), topole (Populus), brzozy (Betula), jarzębiny (Sorbus) oraz wierzby (Salix), występują rzadko i przeważnie porastają obszary nadrzeczne i bagienne oraz południowe obrzeża lasów borealnych. Warstwa krzewów jest słabo wykształcona. Dobrze rozwinięte runo składa się z krzewinek z rodziny wrzosowatych (Ericaceae), mszaków i porostów.

Wolny proces dekompozycji w połączeniu z wysoką produkcją pierwotną (ok. 800 g suchej masy na m² w ciągu roku), prowadzi do akumulacji materii organicznej w podłożu i do tworzenia się grubej warstwy ściółki. Igliwie opadające z drzew wpływa znacząco na proces zakwaszania i bielicowania gleb.

Tajga w Kanadzie. peupleloup [CC BY-SA 2.0], via Wikimedia Commons

Lasy borealne Europy

Drzewostan lasów borealnych na Półwyspie Skandynawskim tworzony jest głównie przez świerka zwyczajnego (Picea abies) z domieszką świerka syberyjskiego (Picea obovata) na wschodzie. Na lżejszych, suchych glebach często występuje sosna zwyczajna (Pinus sylvestris). Warstwa runa składa się z krzewinek, takich jak m.in. wrzos zwyczajny (Calluna vulgaris), borówka (Vaccinium) i bażyna (Empetrum nigrum).

Na torfowiskach występują głównie niskie i luźne lasy sosnowe z bardzo dobrze wykształconą warstwą runa, w skład którego wchodzą m.in. chamedafne północna (Chamaedaphne calyculata), bagno zwyczajne (Ledum palustre), modrzewnica pospolita (Andromeda polifolia), borówka bagienna (Vaccinium uliginosum), żurawina błotna (Oxycoccus quadripetalus), wełnianka pochwowata (Eriophorum vaginatum), turzyca bagienna (Carex limosa) oraz mchy – torfowce (Sphagnum), gajniki (Hylocomium) i rokietniki (Pleurozium).

Lasy borealne Ameryki Północnej

Borealne lasy iglaste Ameryki Północnej, w porównaniu z lasami borealnymi Eurazji, cechują się jednolitym składem gatunkowym oraz stosunkowo niewielkim udziałem sosny (Pinus) w drzewostanie. Dominującym zbiorowiskiem roślinnym są lasy świerkowo-jodłowe z jodłą balsamiczną (Abies balsamea), modrzewiem amerykańskim (Larix laricina), świerkiem białym (Picea glauca) i czerwonym (P. rubens) i żywotnikiem zachodnim (Thuja occidentalis) z domieszką brzozy papierowej (Betula papyrifera) i topoli osikowej (Populus tremuloides). Runo tworzą m.in. borówka Vaccinium canadense, zimoziół północny (Linnaea borealis), liczydło Streptopus roseus, konwalijka kanadyjska (Maianthemum canadense) i siódmaczek Trientalis borealis.

Tajga w Szwecji. Enfore [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons

Lasy borealne Azji

Dominującymi gatunkami w drzewostanie lasów borealnych azjatyckich są świerk syberyjski (Picea obovata), jodła syberyjska (Abies sibirica), limba syberyjska (Pinus sibirica), sosna zwyczajna (Pinus sylvestris), modrzew syberyjski (Larix sibirica) i modrzew dahurski (Larix dahurica). Domieszkę stanowią drzewa liściaste – brzozy (Betula), olsze (Alnus) oraz topola osika (Populus tremulalipa drobnolistna (Tilia cordata), klon zwyczajny (Acer platanoides) i wiąz górski (Ulmus scabra). Warstwa krzewów jest słabo wykształcona, często występują jałowce (Juniperus). Runo składa się głównie z krzewinek. Wyróżnia się dwa typy tajgi różniące się składem gatunkowym – tajgę ciemną i tajgę jasną.

Lasy borealne ciemne występują głównie w zachodniej Syberii (po rzekę Jenisej i Jezioro Bajkał). Na północy występują lasy świerkowo-modrzewiowe z niewielką domieszką limby syberyjskiej; w części środkowej lasy składają się głównie z limby syberyjskiej; na południu występuje formacja zwana urmanem o drzewostanie zdominowanym przez świerka syberyjskiego, jodłę syberyjską i limbę syberyjską z domieszką lipy drobnolistnej. Warstwa runa składa się z krzewinek, m.in. borówek (Vaccinium) i bagna (Ledum) oraz mchów i porostów.

Lasy borealne jasne (świetliste, świeże) występują w środkowej i północno-wschodniej Syberii (na wschód od rzeki Jenisej). Tworzy je modrzew dahurski i świerk syberyjski z domieszką różnych gatunków wierzb i brzozy karłowatej (Betula exilis). Runo tworzą krzewinki – m.in. borówka bagienna (Vaccinium uliginosum) i brusznica (V. vitis-idaea), dębik Dryas crenulata, bagno zwyczajne (Ledum palustre) oraz bażyna (Empetrum), na obszarach wilgotnych występują mchy, na bardzo suchych – porosty.

Niedźwiedź brunatny – typowy mieszkaniec tajgi. Carl Chapman from Phoenix, usa [CC BY 2.0], via Wikimedia Commo