morze
Morze — Morze – naturalny ekosystem wodny stanowiący oddzielną część oceanu.
Morze od oceanu oddziela tzw. próg morski (wzniesienie dna), łańcuch wysp czy półwysep. Dzięki mniej lub bardziej wyraźnym granicom, morze ma utrudniony dostęp do wód oceanicznych i ograniczoną możliwość mieszania się z nimi. Gwarantuje mu to indywidualne, stałe cechy, jak np. pewien szczególny system cyrkulacji wód, określoną temperaturę, zasolenie czy zawartość składników mineralnych. Taki układ cech charakterystyczny dla danego morza nazywamy ustrojem hydrologicznym. Ciekawym wyjątkiem w tej materii jest Morze Sargassowe, które leży w obszarze otwartych wód Oceanu Atlantyckiego. Wyróżnia się ono wieloma indywidualnymi cechami pomimo faktu, że nie jest oddzielone od wód oceanu żadną granicą.
Cechy charakterystyczne morza jako ekosystemu:
- duże zasolenie i wysoka zawartość chlorku sodu
- stosunkowo duża głębokość;
- zróżnicowanie pod względem czynników abiotycznych, zależne od strefy klimatycznej
- działanie pływów (przypływów i odpływów
- występowanie prądów.
Zasolenie poszczególnych mórz zależy od opadów atmosferycznych, parowania wody, prądów morskich oraz dopływu wód powierzchniowych. W składzie chemicznym wód morskich zdecydowanie przeważa chlorek sodu, jednak obecne są w nim także inne sole – siarczan magnezu, chlorek magnezu, siarczan wapnia itd.
Głębokość mórz jest zróżnicowana, sięga najdalej 10 tys. metrów.
Czynniki abiotyczne, a więc temperatura, parowanie wody, jej zasolenie czy prądy morskie, zależne są m.in. od strefy klimatycznej i charakterystycznej dla niej szerokości geograficznej oraz nasłonecznienia. Najcieplejsza jest woda mórz okalających brzegi Meksyku, a także Indii, Tajlandii czy Indonezji.
Przypływy i odpływy to pionowe ruchy powierzchni wody, prowadzące do ich spiętrzania się, wywołane przez siły przyciągania Słońca i Księżyca. Wysokość pływów zależy m.in. od szerokości geograficznej, linii brzegowej czy pory roku.
Prądy morskie to z kolei poziome ruchy wody wywołane siłami wiatru lub różnymi gęstościami wynikającym z nierównomiernego nagrzewania się wód (odpowiednio są to prądy powierzchniowe i głębinowe). Wyróżnia się prądy ciepłe i zimne. Prądy morskie mają wpływ na klimat, skład chemiczny wód czy barwę oraz przezroczystość wody.
Morza zróżnicowane są także pod względem koloru wody. Cecha ta zależy od ilości pochłoniętych promieni słonecznych i od szerokości geograficznej. W obszarach niskich szerokości geograficznych jest niebieskozielona, a wraz z ich wzrostem zmienia się w zieloną i brunatną. Kolor wód oraz ich przezroczystość zależy też od głębokości.
Podziały mórz
Morza dzielą się ze względu na położenie oraz układy oceaniczne. Układy oceaniczne to nic innego jak przynależność danego morza do jednego z Oceanów – Spokojnego, Atlantyckiego, Arktycznego, Indyjskiego i Południowego.
Ze względu na położenie wyróżniamy morza:
- przybrzeżne: oddzielone od oceanu dość wyraźną granicą tworzoną przez wyspy lub półwyspy; np. Morze Południowochińskie;
- otwarte: ma szerokie połączenie z wodami oceanicznymi, względnie oddzielone jest od nich jedynie podwodnym progiem; np. Morze Karskie;
- międzykontynentalne: położone pomiędzy różnymi kontynentami, a z oceanem połączone wąską cieśniną
- wewnątrzkontynentalne: położone wewnątrz jednego kontynentu, ale wciąż posiadające dostęp do oceanu, np. Morze Bałtyckie;
- międzywyspowe: położone między wyspami lub otoczone ich archipelagiem
Życie w wodach morskich uzależnione jest od czynników takich, jak:
- zasolenie,
- temperatura,
- dostęp do światła i tlenu,
- zanieczyszczenie wód,
- prądy morskie,
- głębokość.
Rozwój organizmów jest inny w zależności od strefy:
- strefa litoralu – ma najbogatszą faunę i florę, gdyż jest najlepiej nasłoneczniona i cechuje się największym stężeniem tlenu oraz składników mineralnych;
- strefa otwartej toni morskiej – żyją tu zarówno glony czy skorupiaki, jak i duże mięczaki (ośmiornice), żółwie czy wieloryby i delfiny
- strefa głębinowa – przedstawia najtrudniejsze i najbardziej wymagające warunki, przez co jest uboga w organizmy żywe; zasiedlają ją ryby głębinowe i głowonogi.
Morza i słone jeziora
W jeziorach przeważają wody słodkie, jednak pojedyncze zbiorniki mogą cechować się wyjątkowo wysokim zasoleniem, przewyższającym 20%. Jeziora słone tworzą się zwykle na obszarach suchych i gorących. Choć jest ich niewiele, obejmują 40% wód wszystkich jezior świata. Niektóre z nich ze względu na powierzchnię nazywane są morzami, np. Morze Martwe, Morze Kaspijskie czy Morze Aralskie. Morze Kaspijskie jest przy tym największym jeziorem na świecie. Faktycznie zbiorniki te nie są morzami, ponieważ nie mają dostępu do oceanu.
