Czym zajmuje się ornitolog? Na czym polega praca ornitologa?

Bycie ornitologiem to nie tylko piękne przyrodnicze hobby, ale i poważna profesja, która w zaskakujący sposób oddziałuje na jakość życia na naszej planecie. Nie wystarczy jednak miłość do skrzydlatych przyjaciół – to praca wymagająca dużej wiedzy, cierpliwości i odporności na trudne warunki. Nagrodą dla ornitologa są jednak dni pełne kontaktu z naturą, ciekawe projekty i możliwość ucieczki od cywilizacji.

Ptaki są krytycznym elementem światowego ekosystemu. Jako ogniwo globalnego łańcucha pokarmowego redukują one liczbę insektów na Ziemi, pomagają roślinom się rozmnażać roznosząc ich nasiona na olbrzymie odległości, przenoszą substancje odżywcze z morza na ląd i „sprzątają” martwe zwierzęce szczątki. Niestety, ich egzystencja jest coraz bardziej zagrożona wskutek działalności człowieka, przede wszystkim zanieczyszczenia środowiska oraz zmian klimatycznych. Te współczesne realia w zasadniczy sposób wpływają na pracę ornitologów.

Kim jest ornitolog?

Zawodowy ornitolog to zoolog specjalizujący się w życiu, fizjologii i zwyczajach ptaków („ornis” to w języku greckim „ptak”). Definicja tej profesji nie jest jednak ścisła – mowa bowiem zarówno o pracownikach terenowych, jak i teoretykach, naukowcach czy analitykach. Niektórzy zajmują się wyłącznie upierzonymi istotami, inni wykorzystują wiedzę o nich do rozwiązywania szerszych zagadek – ewolucyjnych, ekologicznych, genetycznych, itd. Ornitolog może również specjalizować się w wybranej rodzinie ptaków bądź terytorialnym obszarze ich występowania. Przedmiotem jego zainteresowania może być również taksonomia, czyli klasyfikacja poszczególnych gatunkówanatomia, cykle życiowe ściśle związane z ekologią czy wreszcie ochrona wymierających gatunków. Wreszcie, ornitolog może być paleontologiem, przewodnikiem, nauczycielem, obserwatorem, a nawet wyspecjalizowanym laborantem pracującym z mikroskopem!

A ponieważ nauka w ogóle przybiera coraz bardziej interdyscyplinarny wymiar, samo pojęcie ornitologa bywa coraz częściej wplatane w szerszą profesję nowoczesnego biologa.

Historia ornitologii

Pojęcie ornitologii zostało ukute w XVI w., co nie znaczy, że wcześniejszego człowieka nie interesowały latające kręgowce. Ślady tej fascynacji widać w starożytnych religiach, np. Mezopotamii czy Egiptu, ale także w pierwszych wysiłkach udomawiania i hodowli pierzastych stworzeń. Już trzysta lat przed naszą erą Chińczycy praktykowali na przykład sztuczną inkubację drobiu! Jeszcze wcześniej, bo w VIII w. przed Chrystusem, w Syrii rozwinęło się sokolnictwo, czyli sztuka wykorzystania drapieżnych ptaków do łowów. Wymagało ono oczywiście dekad obserwacji zwyczajów i zachowań ptaków, a także eksperymentów z ich tresurą.

Gromadzeniem wiedzy o ptakach i ich migracjach zajmował się m.in. Arystoteles, któremu udało się sklasyfikować nawet 170 gatunków. W XVI w. podobne wysiłki nabrały już ściśle naukowego charakteru – zaczęto na przykład analizować anatomię na bazie porównań szkieletów. Powstały też pierwsze książki ornitologiczne, które dość dobrze opisywały już różne zwyczaje ptactwa. XVII w. przyniósł bardziej zaawansowaną taksonomię opartą na cechach morfologicznych, zaś w kolejnym stuleciu uwagę badaczy przykuła przede wszystkim historia ptaków i ich ewolucji. Kolejne dekady przyniosły pogłębione studia nad charakterystyką gatunków zamieszkujących poszczególne kontynenty – wielkie zasługi w tym zakresie oddała na przykład słynna ekspedycja Lewisa i Clarka po zachodniej części Stanów Zjednoczonych.

Ostatnie stulecie stało pod znakiem nie tylko wzrostu zainteresowania ornitologią wśród szerszego społeczeństwa (w ramach osobistych hobby), ale także powstania licznych organizacji i instytucji zajmujących się ściśle ochroną ptaków. Jednocześnie rozpoczęto wiele projektów na szeroką skalę, angażujących również amatorów ornitologii, które mają za zadanie śledzić losy konkretnych populacji, zwłaszcza ich zmieniających się nawyków migracyjnych.

Na czym polega praca ornitologa?

Tak naprawdę każdy ornitolog może mieć inny zakres pracy – wszystko zależy od jego doświadczenia, miejsca zatrudnienia i celu konkretnego stanowiska. Najpowszechniejsze wyobrażenie to oczywiście zamaskowany specjalista z lornetką i mikrofonem, czekający godzinami w chaszczach na wybrane okazy.

Faktycznie, praca w terenie jest ważną częścią obowiązków sporej rzeczy ornitologów i może obejmować zarówno obserwację i zbieranie danych, jak i obrączkowanie, czy nawet fizyczne badania poszczególnych osobników. Ornitolodzy liczą ptaki, kontrolują ich gniazda i zbierają próbki, takie jak pióra, odchody, skorupki jaj. Mogą także pełnić rolę przewodników na szlakach edukacyjnych czy instruktorów szkół w przyrodzie.

Poza tym ornitolodzy spędzają dziś jednak wiele czasu ze sprzętem laboratoryjnym i elektronicznym, badając próbki, analizując ptasie patogeny i ich rozprzestrzenianie się, sporządzając mapy i bazy danych, a także opracowując raporty, postulaty czy ekspertyzy. Bywa, że opinia eksperta dotycząca siedlisk ptaków wpływa na decyzje o zagospodarowaniu danego terenu lub procesach inwestycyjnych. Do urządzeń regularnie wykorzystywanych w tym zawodzie należą aparaty fotograficzne, radary, urządzenia sprzęt telemetryczny oraz radiowy.

Częścią obowiązków w tej profesji może być także obserwacja ptaków na uwięzi czy dozór nad farmami drobiu, zwłaszcza procesem rozmnażania i inkubacji. Niektóre projekty badawcze wiążą się także z przygotowywaniem publikacji oraz materiałów informacyjnych i edukacyjnych. Na szerszą skalę ornitolodzy pracują również nad przygotowywaniem modeli oddziaływania wzajemnych relacji między działalnością człowieka a stanem środowiska naturalnego – ich praca może znajdować przełożenie na decyzje polityczne, prawodawstwo czy międzynarodowe postulaty.

Gdzie pracuje ornitolog?

Współcześni ornitolodzy najczęściej znajdują zatrudnienie na uczelniach i w instytucjach, gdzie zajmują się katalogowaniem i przekazywaniem wiedzy, a także projektami badawczymi. Te ostatnie, jak już wspomnieliśmy, bywają częścią interdyscyplinarnych wysiłków zmierzających do oszacowania zmian środowiska naturalnego oraz klimatu. Ponadto praca dla ornitologów jest także w niezależnych agencjach i organizacjach zajmujących się ochroną środowiska, rządowych resortach, parkach narodowych, ogrodach zoologicznych, instytucjach edukacyjnych oraz rezerwatach. W naszym kraju ptasich specjalistów zatrudnia także Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP), oferujące także uczestnictwo w wielu ciekawych projektach i inicjatywach.

Jak zostać ornitologiem?

Zasadniczo nie studiuje się ornitologii jako takiej, ale różne kierunki nauk biologicznych pozwalających zyskać podstawy z zoologii, ekologii, mikrobiologii, genetyki, itd. Pierwszym krokiem w kierunku pracy ornitologa są więc studia na wydziale biologii, zakończone pracą magisterską o odpowiedniej tematyce. Pozycje naukowe wymagają zwykle dodatkowo doktoratu w ścisłej specjalizacji ornitologicznej oraz stosownego doświadczenia nabytego w różnego typu projektach. Stosowne wykształcenie oferuje większość renomowanych uniwersytetów publicznych w kraju, m.in. Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Gdański, a także uniwersytety w Kielcach, Bydgoszczy, Łodzi czy Lublinie. Alternatywnie biologię można studiować na Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie czy uniwersytetach przyrodniczych we Wrocławiu czy Lublinie. Przed podjęciem decyzji o wyboru uczelni warto dowiedzieć się jakie specjalizacje doktoranckie oferuje dana katedra – pożądana jest zwłaszcza zoologia kręgowców.

Praca ornitologa jest przede wszystkim profesją dla ludzi kochających przebywanie w przyrodzie i kontakt ze zwierzętami. Wymagana jest odporność na trudne warunki pogodowe, wyjątkowa cierpliwość i zmysł obserwacji. Naturalnie, szczególne zainteresowanie opierzonymi stworzeniami jest więcej niż wskazane! Poza tym osoby myślące o ornitologii powinny dość dobrze czuć się w tematyce matematyki (zwłaszcza geometrii analitycznej) oraz statystyki – wszechstronność intelektualna jest więc mile widzialna! Należy liczyć się z faktem, że w tym zawodzie wymagane być mogą dalekie i długie podróże, a także bardziej wymagające fizycznie piesze tury, nierzadko odbywane w pojedynkę.

Na co może cieszyć się ornitolog? Na pewno na pracę pełną sensu, naturalnego spokoju i ciągłych wyzwań. Świadomość niesienia pomocy zwierzętom to dla wielu wrażliwych dusz gratyfikacja sama w sobie!