Jasna strona nocy… o zanieczyszczeniu światłem

Światło naturalne to źródło życia na Ziemi. Światło sztuczne daje możliwość pracy nocą, zapewnia poczucie bezpieczeństwa, pobudza zmysły „ozdabiając” budynki, pomniki, aleje itd. Ale czy długotrwałe zakłócanie naturalnego charakteru nocy nie ma żadnego wpływu na życie ludzi, roślin i zwierząt? Już od wielu lat naukowcom spędza sen z powiek problem zanieczyszczenia światłem, o czym wiele osób nigdy nie słyszało i najprawdopodobniej nie zdaje sobie z tego sprawy.

1. Czym jest zanieczyszczenie światłem?
2. Noc a życie ludzi, zwierząt i roślin
3. Ochrona naturalnej nocy

Czym jest zanieczyszczenie światłem?

Zanieczyszczenie światłem (ang. „light pollution”) polega na zaburzeniu nocnego środowiska naturalnego poprzez stosowanie sztucznego oświetlenia zewnętrznego. Okazuje się, że jest to problem, który może wpływać na cykl biologiczny organizmów żywych i nie tylko.

Możemy wyróżnić kilka rodzajów zanieczyszczenia światłem. Łuna miejskiego nieba (sztuczny brzask, smog świetlny) – łuna światła na niebie na terenie zurbanizowanym, która jest sumą sztucznego światła odbitego od powierzchni oświetlanych lub emitowanego wprost w niebo a następnie rozproszonego w atmosferze ziemskiej. Światło niepożądane (zabłąkane) – światło padające w nieodpowiednie miejsca, źle ustawione, np. padające w okna mieszkań. Blask (oślepienie, przewymiarowanie światła) – nadmierna jasność, powodująca wizualny dyskomfort. Może powodować zaburzenia widzenia, chwilowe oślepienie, sprzyjające wypadkom drogowym. Zjawisko to nazywane jest również olśnieniem. Zakłócenia świetlne (symfonia świateł) – nagromadzenie źródeł światła, zwykle znajdujące się w nadmiernie oświetlonych obszarach miast, charakteryzujące się dużą jasnością.

Zanieczyszczenia świetlne najczęściej są spowodowane poprzez oświetlenie zewnętrzne, które:

• jest źle zaprojektowane (np. nieodpowiednio skierowane, lampy bez osłon)
• nie jest potrzebne w danym czasie;
• moc oświetlenia jest zbyt wysoka w stosunku do aktualnych potrzeb.

Nadużywanie oświetlenia to wzrost kosztów produkcji prądu, wzrost emisji CO2 i zużycia surowców kopalnianych - węgla do produkcji energii. Zanieczyszczenie światłem stanowi poważny problem dla astronomii, utrudniając obserwacje obiektów astronomicznych.

Noc a życie ludzi, zwierząt i roślin

Sztuczne oświetlenie w nocy, nawet stosunkowo słabe, może powodować różne dolegliwości, takie jak zmęczenie, stres, odczucie niepokoju, bezsenność. Może to prowadzić do ogólnego osłabienia pracy układu odpornościowego. Melatonina, somatotropina oraz wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP) to hormony produkowane tylko nocą. Melatonina odpowiada za rytm okołodobowy organizmu, zwłaszcza sen i okresy czuwania. Somatotropina to hormon wzrostu. Natomiast hormon VIP odpowiada za poprawna prace żołądka i trzustki oraz rozszerza naczynia krwionośne (obniża ciśnienie krwi).Zarówno u roślin, jak i u zwierząt cykl życiowy zależy od zjawiska zwanego fotoperiodyzmem. Jest to zjawisko uwarunkowane dobowymi oraz sezonowymi zmianami proporcji ciemności i światła w naturalnym rytmie biologicznym. U roślin zmiany długości dnia i nocy odpowiadają za możliwość ich kwitnienia. Rośliny dnia krótkiego (kwitną jesienią) wymagają określonej długości nieprzerwanej nocy, aby móc wydać kwiaty i rozmnażać się. Zakłócenie ich cyklu spowoduje zaburzenia rozmnażania i rozwoju tych roślin. Do tych roślin należą między innymi tytoń, kukurydza, proso, ryż i chryzantemy.

U zwierząt fotoperiodyzm między innymi reguluje funkcjonowanie gruczołów rozrodczych. Brak ciemności w nocy może zakłócać orientację przestrzenną zwierząt, zmieniać wzajemne zależności pomiędzy różnymi gatunkami i wpływać na psychologię, zdobywanie pożywienia, rozmnażanie, komunikację oraz inne istotne zachowania zwierząt. Ponadto, oświetlenie wabi różne gatunki owadów czy nietoperzy, stanowiąc często śmiertelną pułapkę.

Badaniem zachowań i metabolizmu organizmów żywych w ciemności zajmuje się skotobiologia.

Ochrona naturalnej nocy

W Polsce znajduje się 5 obszarów ochrony ciemnego nieba, na których m. in. zmodernizowano oświetlenie i czasowo wygaszono oświetlenie uliczne na cele obserwacji astronomicznych.

Obszary te to:

• Sopotnia Wielka (CN-001),
• Palowice (CN-002),
• Izerski Park Ciemnego Nieba (CN-003),
• Park Gwiezdnego Nieba Bieszczady (CN-004),
• Ostoja Ciemnego Nieba (CN-005).

Więcej na temat tego projektu można przeczytać na stronie: https://www.ciemneniebo.pl/pl/Częste zmęczenie, bezsenność, czy ból oczu może być spowodowane nadmiarem światła w naszym życiu. Choć zapewnia bezpieczeństwo i umożliwia wydłużenie dnia pracy, czasami warto dla własnego zdrowia powrócić do prawidłowego cyklu biologicznego i zagłębić się w ciemności i ciszy nocnej, a dla relaksu obejrzeć rozgwieżdżone niebo, póki mamy jeszcze taką możliwość.

Bibliografia