Huba - opis, występowanie i zdjęcia. Grzyb huba ciekawostki

Huba nie jest de facto konkretnym gatunkiem, ale nazwą potoczną obejmującą bardzo wiele rodzajów grzybów – w samej tylko Polsce jest ich ponad 300. Ich znakiem rozpoznawczym jest zwyczaj rośnięcia na drzewie oraz twardsza, zdrewniała struktura owocników. Lekceważone przez grzybiarzy huby mają jednak szereg ciekawych zastosowań – od ludowych czarów po medyczne terapie.

1. Ogólne właściwości hub
2. Pniarek brzozowy – zastosowania
3. Inne gatunki pniarków
4. Hubiak pospolity
5. Inne ciekawe huby
6. Huby jako reducenci

Pojęcie huby nie jest ściśle naukowe i otwiera drogę do wielu różnych interpretacji. Większość leśnych spacerowiczów z łatwością wskazuje jednak na twarde kapelusze przytwierdzone mocno do pni. W naszej szerokości geograficznej są to przede wszystkim pniarki, żagwiowce oraz błyskoporki.

Ogólne właściwości hub

Huby w zależności od gatunku rozwijają się na żywych lub martwych drzewach, czerpiąc z ich drewna wszystkie potrzebne składniki odżywcze. Niektóre mają charakter jednoroczny i na zimę zwykle wymierają, inne przeżywają w jednym miejscu wiele lat. Z racji na różnorodność gatunkową przyjmują też wiele różnych form i kolorów mierząc od 5 mm do nawet 60 cm. Jako ciekawostkę warto dodać, że rekordzistą w rodzinie jest odkryty w Chinach okaz huby Phellinus ellipsoideus, który mierzył ponad 10 m i ważył między 400 a 500 kg.

Ogromna większość hub przyrasta do pnia drzewa bokiem, tworząc coś na kształt daszku. Od spodu najczęściej można zobaczyć rurki, rzadziej blaszki, a nawet kolce. Z wierzchu zróżnicowanie jest również spore – huby bywają gładkie, pagórkowate lub bruzdowate, czasem pokryte delikatnymi włoskami.

Pniarek brzozowy – zastosowania

Jedną z najsłynniejszych hub obserwowanych w Polsce jest pniarek brzozowy (Fomitopsis betulina) powszechny na terenie całego kraju, ale rosnący jedynie na brzozach. Znalezione we włoskim lodowcu ciało zmumifikowanego człowieka sprzed ok. 5300 lat miało obok siebie dwa fragmenty pniarka brzozowego. Zdaniem naukowców świadczy to długowiecznym zastosowaniu tego gatunku huby w celach leczniczych.

Pniarek brzozowy ma kolor białoszary lub lekko brązowiejący i pokryty jest łuszczącą się skórką. Największe owocniki sięgają 10-30 cm i mają półkolisty kształt. Grzyb rozwija się na końcu lata i jesienią, a zimą zamiera. Obserwowane na pniach brzozy huby jest są już więc często obumarłe – wówczas stają się korkowate.

Gatunek jest niejadalny, ale wykazuje imponujące właściwości fitochemiczne i farmakologiczne. W tradycyjnej medycynie ludowej wykorzystywany był do hamowania krwotoków oraz opatrywania ran. Współczesne badania potwierdzają, że jego miąższ posiada właściwości bakteriobójcze, a dodatkowo jest w stanie zwalczać pokarmowe pasożyty z rodziny nicieni. Ekstrakty z grzybni w szczególności są skuteczne wobec gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus), pałeczek z rodzaju Brucella oraz pałeczki okrężnicy (E. coli). Sugeruje się również, że huba brzozowa może być skuteczna w zwalczaniu i prewencji chorób wirusowych, takich jak opryszczka, grypa czy SARS. Bardzo obiecujące są również doniesienia ze świata onkologii – wyizolowana z huby betulina wykazuje działanie przeciwnowotworowe, min. niszcząc błony komórkowe złośliwego raka skóry.

Jako ciekawostkę warto dodać, że wysuszone owocniki huby brzozowej były przez wieki wykorzystywane również do ostrzenia noży oraz jako baza do kolekcjonowania insektów. Zdaniem biologów w stanie naturalnym w miąższu grzyba pomieszkuje ponad 170 gatunków owadów oraz ponad 250 gatunków stawonogów.

Inne gatunki pniarków

Bliskim krewnym huby brzozowej jest pniarek leczniczy (Fomitopsis officinalis), zwany również modrzewnikiem ze względu na swoje upodobania. Oprócz modrzewiów gatunek sporadycznie widywany jest też na jodłach, cedrach czy świerkach. Niestety, według Czerwonej Księgi IUCN ma obecnie status zagrożonego (EN).

Huba modrzewiowa jest wieloletnia i może dożyć nawet 80 lat. Z czasem przyrastające poziomo warstwy grzyba sprawiają, że owocniki zaczynają przyjmować kształt cylindrów o długości nawet ponad 60 cm i nierzadko zrastają się jeden z drugim. Za młodu białożółte, z wiekiem przebarwiają się miejscowo na czerwono, brązowo i szaro.

Jak się łatwo domyśleć z nazwy gatunkowej, pniarek cieszy się długą tradycją leczniczą. Starożytni Grecy kurowali z jego pomocą gruźlicę, a inne społeczeństwa polecały go na reumatyzm, zaburzenia trawienne i wszelkiego rodzaju infekcje dróg oddechowych. Współczesne badania sugerują, że i ten gatunek huby posiada silne właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwwirusowe. W szczególności ma być skuteczny przeciw wirusom ospy, opryszczki oraz grypy. Zawarte w nim nietypowe kumaryny wydają się ciekawą alternatywą dla antybiotyków.

Na uwagę zasługuje również pniarek obrzeżony (Fomitopsis pinicola) tworzący wieloletnie, żółtawo-brązowe owocniki rozrastające się do boku, z tym, że środek jest najciemniejszy a krawędzie najjaśniejsze. I ten gatunek służył od wieków do tamowania krwawień i opatrywania ran, ale także leczenia mdłości, bólów głowy oraz chorób wątroby. Współczesne badania in vivo sugerują również, że ekstrakty z pniarka obrzeżonego skutecznie zwalczają komórki raka wątroby, płuc, jelita, piersi oraz prostaty. Naukowcy podkreślają, że grzyb jest łatwo dostępny i nietoksyczny, więc może stanowić ciekawą alternatywę dla tradycyjnej terapii onkologicznej.

Hubiak pospolity

Do szerokiej kategorii hub zalicza się również hubiak pospolity (Fomes fomentarius), oficjalnie zaliczany do rodziny żagwiowatych. Z badań opublikowanych w Niemczech w 2021 r. wynika, że i w tym grzybie kryje się szereg ciekawych związków aktywnych, zwłaszcza o właściwościach przeciwutleniających. Poza potencjałem medycznym hubiak pospolity prezentuje również szerokie możliwości zastosowania w przemyśle spożywczym, kosmetycznym oraz rolnictwie. Tradycyjnie wykorzystywany był jako hubka, czyli łatwopalny materiał wykorzystywany wraz z krzesiwem do rozniecania ognia, a także jako materiał na czapki i rękawice.

W 2023 r. w magazynie „Science Advances” ukazało się ciekawe badanie na temat potencjalnych zastosowań hubiaka pospolitego w wytwórstwie materiałów. Otóż zdaniem fińskich naukowców tkanki huby Fomes fomentarius mają taką samą strukturalną siłę jak sklejka czy naturalna skóra, ale przy znacznie mniejszej wadze. Teoretycznie hodowlane grzyby mogłyby więc być w przyszłości wykorzystane do produkcji tworzyw, które zastąpiłyby plastik w takich zastosowaniach jak sprzęt sportowy, kaski, słuchawki czy izolacje termalne i akustyczne.

Inne ciekawe huby

Nieco mniej typową hubą jest błyskoporek podkorowy (Inonotus obliquus), znany również jako grzyb chaga. Bezpłciowe osobniki są praktycznie niewidoczne, gdyż rozwijają się po korą obumarłego drzewa. Płciowe owocniki tworzą natomiast czarne, guzkowate narośle o nieregularnym kształcie i wielkości nawet do 50 cm. Ten typ huby występuje jedynie na drzewach liściastych, w szczególności na brzozach i topolach.

Z błyskoporka od wieków przyrządza się napary lecznicze, które wedle dzisiejszego stanu wiedzy mają faktyczny potencjał do zwalczania infekcji wirusowych oraz pasożytów wewnętrznych. Liczne studia dowodzą wysokich przeciwutleniających właściwości grzyba chaga, jak również możliwości ochrony przed rozwojem nowotworów oraz chorób neurodegeneracyjnych.

Wrośniak różnobarwny (Trametes versicolor) tworzy na pniach drzew liściastych kolorowe falbanki, łatwe do zaobserwowania w polskich lasach. Rośnie zwykle w skupiskach, a z jego miąższu pozyskuje się polisacharyd K, który według badań ma również działać hamująco na rozwój komórek rakowych.

Jako ciekawostkę wśród hub warto też wymienić lakownicę spłaszczoną (Ganoderma applanatum), zwaną po prostu hubą płaską. Wieloletnie brązowe kapelusze osiągają 10-50 cm w średnicy i wykorzystywane są w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej jako lek na gruźlicę, niestrawność oraz nadmiar flegmy. Po przekrojeniu owocniki są natomiast wykorzystywane jako podkład dla artystów – rysowanie ostrym narzędziem po białym miąższu daje bardzo ciekawe efekty!

Huby jako reducenci

Huby pomagają człowiekowi również w sposób pośredni wpływając na równowagę biologiczną szerokich ekosystemów leśnych. Gatunki saprofityczne żyjące na obumarłych drzewach posiadają podziwu godną zdolność do rozkładania ligniny i celulozy, produkując w efekcie prostsze związki odżywcze łatwo przyswajalne przez żywe rośliny.

Co więcej, samymi owocnikami hub żywią się liczne gatunki owadów, roztoczy i bezkręgowców, które później stają się pożywieniem dla większych stworzeń. Gatunki pasożytnicze żyjące na żywych drzewach są też w stanie na tyle zmiękczyć ich drewno, że pomagają ptakom takim jak dzięcioły w wykuwaniu dziupli.Niby niepozorne i mało ciekawe, huby są więc de facto ważnym elementem porządku w lesie. Ich bezmyślne niszczenie jest karygodne i nieodpowiedzialne!

Bibliografia