Ptasi zegar, czyli o której godzinie śpiewają jakie ptaki?

Uzależnieni od nowych technologii coraz rzadziej zauważamy naturalne fenomeny, które towarzyszą nam od tysięcy lat. Czy wiedzieliście na przykład, że rodzime gatunki ptaków mogą pełnić formę budzika na zamówienie, bo każdy śpiewa o ściśle określonej porze? Może warto zacząć wsłuchiwać się w świergoczące głosy zza okna, ucząc się przy okazji żyć nieco bliżej natury?

1. Drozd i rudzik – najwcześniejsi śpiewacy
2. Kosa i kukułkę łatwo rozpoznasz
3. Sikorka bogatka i pierwiosnek – na chwilę przed świtem
4. Zięba i wilga – mistrzowie brzasku
5. Szpak, dzwoniec, szczygieł – dla śpiochów
6. A co z kogutem?

Według ornitologów wiosenne trele ptaków mogą z powodzeniem wskazywać, która jest godzina. Wystarczy nauczyć się rozpoznawać charakterystyczne śpiewy poszczególnych gatunków. Dlaczego jednak nasi skrzydlaci bracia potrzebują wczesnym świtaniem, a czasem wręcz jeszcze w nocy budzić cały świat? Skąd wiedzą, która jest godzina?

Zdaniem naukowców ptaki orientują się podle świtu – im wcześniej słońce wschodzi, tym wcześniej za oknem słychać pierwszych piewców. Wiosna jest dodatkowo okresem godów, a chęć przyciągnięcia partnerki jest właśnie najważniejszym powodem porannych arii. Poranne trele służą również zaznaczeniu swego terytorium. Nic dziwnego, że są one złożone i długie, bogate w tony i zapewne pełne podtekstów. Dla odróżnienia, w przypadku zagrożenia, które może pojawić się kiedykolwiek w ciągu dnia, większość gatunków wydaje tylko krótkie, proste dźwięki.

Drozd i rudzik – najwcześniejsi śpiewacy

Pierwsze miłosne pieśni można usłyszeć nawet 1,5 godziny przed świtem. W maju, gdy słońce wstaje ok. 4.30 najbardziej popędliwi amanci ćwierkają więc już od 3.00 nad ranem. Należy do nich drozd śpiewak (Turdus philomelos), średniej wielkości brązowawy ptak, który okres lęgowy spędza w Polsce. Łatwo go rozpoznać po kremowym brzuszku nakrapianym drobnymi brązowymi plamami. Jego śpiew jest bardzo melodyjny i charakterystyczny, bowiem składa się z różnych fraz, z których każda powtarzana jest 2-4 razy. Co ciekawe, drozdy są mistrzami imitacji i ponoć potrafią nawet naśladować dźwięki wydawane przez telefony komórkowe!

Drozdy nie boją się ludzi i chętnie zamieszkują miejskie parki, lasy, a nawet większe ogrody. Usłyszeć je w nocy nie jest więc trudno, zwłaszcza w okresie od marca do czerwca. Gniazda swe zakładają w koronach krzewów i drzew, a rozpoznać je łatwo po niebieskich, nakrapianych jajeczkach.

Chwilę po drozdach swoje śpiewy rozpoczynają rudziki zwyczajne (Erithacus rubecula), niewielkie wędrowne ptaszki o charakterystycznym pomarańczowym torsie. Śpiewają z ukrycia, najchętniej w lesie lub ogrodowych zaroślach, choć można je usłyszeć też w parkach i na cmentarzach. W przeciwieństwie do drozda każda fraza arii rudzika jest nieco inna, a tempo zmian jest dość dynamiczne. Dla ludzkiego ucha jego głos przypomina gwizdanie, choć nie brakuje w nim również bardziej perlistych i metalicznych tonów.

Kosa i kukułkę łatwo rozpoznasz

Kosy (Turdus merula) to jedne z najpospolitszych europejskich ptaków – można je spotkać na terenie całej Polski, zwłaszcza w miastach i parkach. Nic dziwnego, że pieśni godowe czarnych muzykantów są bardzo dobrze znane i rozpoznawane. A usłyszeć je można nawet ok. 3.15 rano!

Cała aria potrafi obudzić nawet najtwardziej śpiących bowiem trwa nawet 20-30 minut Pojawiają się w niej pauzy, w czasie których pojawia się nadzieja na ciszę, po czym ptak znowu podejmuje swoje trele. Są one dość dynamiczne, o szerokim natężeniu dźwięków, gwiżdżąco-świergotliwe. Kosy kierują swoje pieśni do samiczek, które pragną oczarować, ale i do innych samców, których ostrzegają przed ewentualnym naruszeniem praw terytorialnych.

Niewielki, szarobrązowy świergotek drzewny (Anthus trivialis) śpiewa zaraz po kosach, a czyni to często… w locie. Pierwsze dźwięki wydaje siedząc na wierzchołku drzewa, po czym wzlatuje wraz z melodią nawet 30 m w górę i opada zmieniając ton na coraz cichszy i powolniejszy. Jego głos przyrównywany bywa często do kanarka.

Łatwo rozpoznać jest śpiew kukułki (Cuculus canorus), który rozlega się około pół godziny przed świtem. Te szare ptaki o prążkowanych brzuchach pojawiają się na terenach lęgowych zazwyczaj w maju i właśnie wtedy poranną ciszę zakłóca głośne „ku-ku, ku-ku”.

Sikorka bogatka i pierwiosnek – na chwilę przed świtem

Na 20 minut przed brzaskiem usłyszeć można sikorkę bogatkę (Parus major). Malutki żółty ptaszek z czarnym łebkiem mieszka w naszym kraju przez całą zimę i jest częstym gościem przydomowych karmników. W marcu samce zaczynają poszukiwać partnerek donośnym, acz nie bardzo wyszukanym ćwierkaniem. Warto dodać, że sikorki wierzą w monogamię, a muzykalne samce chętnie współuczestniczą w dokarmianiu potomstwa. Poranne trele sikorek bogatek latem nieco się uspokajają, aby z nową siłą wybuchnąć na jesień.Już pod koniec marca na swoje tereny lęgowe przylatuje pierwiosnek zwyczajny (Phylloscopus collybita), który pozostaje w Polsce nawet do października. W maju, w okresie pierwszego lęgu, już chwilę przed 4.00 godziną usłyszeć można jego charakterystyczne krzyki, które ludzie tłumaczą jako: „cilp calp”. Małe ptaszki o zielonkawoszarym upierzeniu zamieszkują jednak przeważnie lasy i bory, czasem przedmieścia lub naturalistyczne parki, więc mała jest szansa usłyszeć je w betonowym blokowisku.

Zięba i wilga – mistrzowie brzasku

Pierwsze promienie słońca z wielkim entuzjazmem wita zięba (Fringilla coelebs), mały ptak z rodziny łuszczakowatych, objęty w naszym kraju ścisłą ochroną. W maju, w okresie pierwszego lęgu, charakterystycznie ubarwione samce o pomarańczowo-niebieskim pierzu już ok. 4 rano zaczynają snuć swoją piękną melodię. Z początku jest ona szybka, przerywana, ale kończy się fantazyjnym podwyższeniem tonu, który od dekad interpretowany jest jako „czekaj, czekaj, coś zrobiła, a widzisz?”. Taki budzik bardzo trudno jest zignorować, tym bardziej, że zięby na dobre zadomowiły się nawet w dużych miastach.

Kto mimo wszystko prześpi ziębę, ok. 20 minut po świcie może liczyć na pobudkę w wykonaniu wilgi zwyczajnej (Oriolus oriolus). Jaskrawożółte samce o czarnych skrzydłach ogłaszają się samicom głosem podobnym fletowi, tłumaczonym jako „zofija fija”. Bardzo trudno jest je dostrzec, gdyż chętnie skrywają się w koronach drzew – trudno się dziwić, że przylatują z cieplejszych stron dopiero w maju, gdy listowie jest już gęste. Jako ciekawostkę ornitologiczną warto dodać, że wilgi dość efektywnie przepowiadają pogodę. Ich śpiewu przybywa wraz ze wzrostem wilgotności powietrza. Jeśli więc rano zbudzi Cię wyjątkowo natrętna wilga, przed wyjściem z domu, weź ze sobą parasol!

Szpak, dzwoniec, szczygieł – dla śpiochów

Ptaki śpiewają oczywiście przez cały dzień, a właściwie kiedykolwiek potrzebują coś światu zakomunikować. Ich wokale nabierają na intensywności wieczorem, ale poranki pozostają absolutną maestrią ptasiego radia. Jeśli prześpisz wszystkie wspomniane wyżej trele, przed godziną piątą rano możesz jeszcze posłuchać szpaka (Sturnus vulgaris). W sezonie lęgowym obleka się on w opalizujące czarne pióra i wyszykuje dziupli w drzewach, ale także ludzkich zabudowaniach. Jest też bardzo hałaśliwy, a swoim repertuarze ma cały wachlarz pisków, świstów, skrzypów, a nawet dźwięków, których nasz skromny język nie potrafi opisać. Na dodatek szpaki chętnie naśladują inne ptaki, np. wspomniane wyżej wilgi. Sam Mozart miał swego własnego, oswojonego szpaka, którego nauczył śpiewać fragment swego koncertu!

Jeszcze później, bo nawet ok. 7.00, w zależności od pory wschodu słońca, koncertuje dzwoniec zwyczajny (Chloris chloris), malutki zielono-żółty ptaszek typowy dla parków i alei. Słychać go dobrze już marcu i kwietniu, kiedy wydaje z siebie świergoczące „szoj szoj tink tink tink dżyyy”. Dla największych śpiochów ostatnią nadzieją bywa szczygieł (Carduelis carduelis) o charakterystycznej czerwonej główce, brązowym grzbiecie i czarnych skrzydłach. Jego melodia uważana jest przy tym za jedną z najładniejszych w rodzimej ptasiej faunie. Składają się na nią trele i świergoty powtarzane w bardzo kuszącym, energicznym rytmie. Nie jest ona przesadnie głośna, ale bardzo optymistycznie nastawia do świata – cóż lepszego na początek dnia?

A co z kogutem?

Famę najlepszego ptasiego budzika posiada oczywiście kogut, który de facto pieje nawet kilkanaście razy w ciągu dnia. Rano można liczyć na jego rozdzierający krzyk o sile 80-90 decybeli zazwyczaj tuż przed wschodem słońca. Według naukowców owa pobudka przeznaczona jest ściśle dla kurzego stadka i oznajmia im nadejście nowego dnia. Koguty wydają się posiadać dość silny wewnętrzny zegar biologiczny. Aby zabezpieczyć własny słuch przed pianiem odchylają głowę do tyłu, dzięki czemu specjalna chrząstka przesuwa się i zasłania bębenek. Na szczęście, współczesnym „mieszczuchom” nie dane jest już słyszeć tych mało fantazyjnych acz ogłuszających śpiewów!

Bibliografia