Skowronek – opis, występowanie i zdjęcia. Ptak skowronek ciekawostki

Moją ulubioną porą roku jest przedwiośnie. Koniec lutego oraz początek marca to wspaniały okres dla wszystkich miłośników przyrody, zwłaszcza obserwatorów ptaków. Wtedy niemrawo jeszcze i powoli zaczyna się wędrówka, która potrwa przez kilka miesięcy. Ten spektakl przyrody rozpoczynają skowronki swoimi trelami, gdzieś wysoko na nieboskłonie nad naszymi głowami. Właśnie w lutym wracają tam, gdzie przyszły na świat, by dać początek nowemu pokoleniu skowronków.



Skowronek, fot. Kacper KowalczykSkowronek, fot. Kacper Kowalczyk
  1. Skowronek - posłaniec wiosny!
  2. Niewierny jak skowronek
  3. Grać na wdechu i wydechu
  4. Wędrówki skowronka

Skowronek - posłaniec wiosny!


Skowronek (Alauda arvensis) to ptak zaliczany rzędu ptaków wróblowych nazywanych inaczej śpiewającymi. Dorasta do 17-19 cm długości ciała, a rozpiętość skrzydeł wynosi 28-33 cm i może ważyć od 25 do 40 gramów! Dymorfizm płciowy nie występuje, bowiem obie płcie wyglądają tak samo. Rozróżnienie ich w terenie stanowi ogromne wyzwanie. Żeby móc określić czy mamy do czynienia z samcem bądź samicą, należałoby danego osobnika złapać, następnie zważyć i zmierzyć określone elementy ciała. Taki dobór parametrów pozwoli na dokładne określenie płci.

Teraz zamknijmy oczy. Wyobraźmy sobie, że jesteśmy na łące. Trawy jeszcze mają kolor żółty. Pośród nich czmychają z kępki na kępkę stosunkowo małe ptaki, z niewielkim czubkiem na głowie, wyraźną białą brwią nad okiem o upierzeniu w barwach kremowobrązowych, gdzie na dodatek czerń przelata się z bielą. Ogon skowronka jest czarny ze skrajnymi, białymi sterówkami. Brzuch jaśniejszy z wierzchu z brązowym kreskowaniem. Nogi jasnoróżowe z charakterystycznym, długim pazurem tylnego palca, który ułatwia poruszanie po ziemi. Tak upierzonego ptaka wśród żółtych traw przedwiośnia naprawdę trudno wypatrzeć. Jednak sytuacja ulega zmianie, wtedy gdy niespodziewanie poderwie się do lotu. Z reguły czyni to kiedy wejdziemy na łąkę i znajdziemy się w pobliżu siedzącego ptaka, a ten zauważy nas w ostatniej chwili. Niczym rakieta wystrzela w przestworza, po czym zaczyna śpiewać, gdy osiągnie odpowiedni pułap. Skowronek jest tym wyjątkowym ptakiem, który śpiewa zarówno na wdechu jak i wydechu, podczas gdy inne gatunki śpiewają tylko na wydechu. O tym niezwykłym mechanizmie będzie za moment. Te skowronkowe trele wzbudzają sympatię wielu, bowiem kojarzą się z nadejściem tak wyczekiwanej przez wszystkich wiosny.

Jeszcze do niedawna wysnuto teorię, że powracające skowronki sygnalizują zimę w odwrocie. Obecnie nieco uległo zmianie takie pojmowanie świata, ponieważ także te ptaki zima potrafi zaskoczyć, dlatego widok skowronka spacerującego po świeżej, śnieżniej czapie pokrywającej łąki oraz pola nie należy do widoków zaskakujących.

Niewierny jak skowronek


Skowronek w okresie lęgowym zachowuje nadzwyczajną ostrożność. Żeby zmylić potencjalnych wrogów, ląduje w innym miejscu niż znajduje się jego gniazdo, a następnie na pieszo z pokarmem w dziobie wędruje do swojego domu. Samo gniazdo to niewielka konstrukcja, a raczej dołek wyścielony źdźbłami traw umieszczony pośród gęstej roślinności. Można w nim znaleźć od 3 do 5 jaj o bladoszarej barwie skorupy gęsto pokrytej brązowymi plamkami.

Wysiadywanie ich trwa około dwóch tygodni. Następnie po około 8 -11 dniach pisklęta wychodzą z gniazda będąc jeszcze nielotami. Lęgi rozpoczynają się pod koniec marca lub na początku kwietnia. Jedna samica jest zdolna do wyprowadzenia trzech lęgów w ciągu jednego sezonu lęgowego. Samce nie są dobrymi ojcami. W czasie, gdy samica wysiaduje jaja, samiec nadal śpiewa, wabiąc do siebie inne wybranki. Skowronek należy do typowych poligamistów.  
Pieśń godową skowronki wykonują przeważnie w locie. fot. shutterstock

Grać na wdechu i wydechu


W tym miejscu pomyślmy o układzie oddechowym ptaków. To istna maszyna, która służy do przetaczania mas powietrza przez płuca. Tę maszynę tworzą tchawica, krtań dolna i górna, oskrzela, worki powietrzne oraz płuca. W przeciwieństwie do płuc ssaków, te ptasie w ogóle nie mają zdolności rozciągania. Są zbitą, pęcherzykowatą strukturą umieszczoną tuż przy żebrach. Wokół niej znajdują się worki powietrzne zbudowane z błon surowiczych. Przy wdechu powietrze trafia najpierw do worka powietrznego brzusznego i worka piersiowego doogonowego. W tym samym czasie powietrze wcześniej tam zalegające trafia do płuc, a z płuc do pozostałych worków powietrznych: szyjnego, obojczykowego oraz piersiowego doczaszkowego. Przy wydechu gaz zalegający w przednich workach, czyli szyjnym, piersiowym doczaszkowym oraz obojczykowym zostaje wydalony przez ptasi organizm na zewnątrz. Następnie kurczą się worki tylne, czyli brzuszny wraz z piersiowym doogonowym, wypychając tym samym zalegające w nich powietrze do płuc. Dzięki takiemu mechanizmowi przez cały przez płuca przepływa świeży gaz. Tak samo przy wdechu, jak również i wydechu. U większości ptaków śpiew odbywa się podczas fazy wydechu. Natomiast skowronek jest fenomenem. Fenomenem, bowiem potrafi grać w obu fazach procesu oddychania. Jego śpiew to przepiękna melodia złożona z wielu zawiłych zwrotek. Wsłuchując się w ten głos można dostrzec tam zwroty akcji godne najlepszych dramaturgów. Od przepięknej opowieści o nadchodzącej wiośnie, po chwile grozy na wieść o zbliżającym się krogulcu czy pustułce. To swoje granie rozpoczyna nie od razu po starcie z ziemi. Śpiew słychać dopiero na wysokości około 10-20 metrów. Wówczas zawisa w powietrzu, a następnie po wykonaniu całego repertuaru jaki miał zaplanowany, wznosi się jeszcze wyżej i, co ciekawe, dalej śpiewa. Właśnie ta umiejętność, śpiewania na wdechu oraz wydechu, pozwala mu wznosić się nawet na 100 – 200 metrów. Tam odprawia swoje koncertowe pokazy, a po nich lotem ślizgowym spada, stopniowo, z przystankami na ziemię.
Skowronek, fot. Kacper Kowalczyk

Wędrówki skowronka


Otwieram „Ptaki Polski” tom II dra Andrzeja Kruszewicza na stronach o skowronku. I czytam tam m.in., że skowronek wraca na swoje tereny lęgowe na początku marca, a jego zimowiska znajdują się kilkaset kilometrów na zachód i południe od lęgowisk. Tym można tłumaczyć stosunkowo szybkie pojawianie ptaków w swoich rodzinnych rewirach. Ale taki stan rzeczy mieliśmy w roku 2006, albo nawet i wcześniej, kiedy Kruszewicz pisał swoją książkę.

Żeby mieć jeszcze pełniejsze spektrum terminów przylotu skowronków do Polski sięgnąłem po dużo starszą publikację. Kultowe „Ptaki Ziem Polskich” prof. Jana Sokołowskiego. Co tam jest napisane? „Przylot w końcu lutego lub na początku marca”. To było w latach 50. ub. wieku. A jak jest teraz? Można powiedzieć, że czas przylotów w ciągu ostatnich 10-15 lat przesunął się o co najmniej dwa tygodnie. Pierwsze skowronki można już obserwować nawet w pierwszej dekadzie lutego, w zależności od tego z jakimi warunkami atmosferycznymi mamy do czynienia w tym czasie. Dlaczego ptaki decydują się na wędrówkę wcześniej? Wynika to między innymi ze wzrostu średniej temperatury powietrza na przestrzeni tych lat. Im cieplej, tym więcej jedzenia. Do życia budzą się pierwsze owady będące składnikiem diety skowronka. Wyższa temperatura powietrza oraz więcej słońca, to także rozpoczęcie pewnej kaskady reakcji hormonalnych prowadzących do rozpoczęcia pewnych zachowań. Im wyższa temperatura, tym ptaki bardziej pobudzone do wędrówek. Im wyższa temperatura, tym ptaki chętniej przystępują do rozrodu. A im ta wyższa temperatura szybciej się pojawi, tym wspomniane czynności zostaną szybciej wykonane. Warunki pogodowe są ściśle powiązane z ptasią, a w tym konkretnym przypadku skowrończą, fizjologią.

Zatem można wysnuć prosty wniosek. Średnie wyższe temperatury powodują, że ptaki przyspieszają pewne czynności, co oczywiście ma dwojakie skutki. Osobniki przylatujące wcześniej do swoich rewirów mają szansę na zajęcie lepszego terytorium. To jest niewątpliwy pozytyw. Ale ten pozytyw szybko może stać się minusem. Dlaczego? Bo ptaki będąc wycieńczone, w momencie, gdy wiosną zaatakuje zima, wpadają w tzw. pułapkę ekologiczną. Chociaż na początku stają na wygranej pozycji, to w mig mogą przegrać wszystko. Nagły spadek temperatury, brak jedzenia, a także brak mechanizmów fizjologicznych pozwalających przetrwać krytyczny okres, prowadzi często do najgorszego, czyli śmierci…
Skowronek jest jednym z tych ptaków, których czas wędrówki przesunął się i to znacznie. Obecnie docierają do nas informacje o obserwacjach tych ptaków na początku lutego. Bez wątpienia to znak czasu oraz postępujących zmian klimatycznych, których działaniu poddał się także skowronek.
Ekologia.pl (Kacper Kowalczyk)

Bibliografia

  1. Régis, Hargues & Philippe, Girardot & Franck, Ibanez & Philippe, Mourguiart & Jacques, Recarte. (2007).; “Migration of the Skylark Alauda arvensis Along the Southern French Atlantic Coast. ”; Wildlife Biology in Practice. 3. 10.2461/wbp.2007.3.11.;
  2. Spaepen, J.F. & Van Cauteren, F. 1967. ; “Migration of the skylark (Alauda arvensis). ”; Alauda 58: 25-77;
  3. Andrzej Kruszewicz; “Encyklopedia ilustrowana. Ptaki Polski”; MULTICO Oficyna Wydawnicza;
  4. HBW Alive; “Eurasian Skylark (Alauda arvensis)”; hbw.com; 2020-03-20
  5. “Mystery bird: Eurasian skylark, Alauda arvensis”; theguardian.com; 2020-03-20
Moim zdaniem
Lubisz obserwować ptaki?
Ocena (3.6) Oceń: