Zimorodek - opis, występowanie i zdjęcia. Ptak zimorodek ciekawostki

Obserwując zimorodka (Alcedo atthis) w naturalnym środowisku, aż trudno uwierzyć, że tak egzotycznie wyglądający ptak, którego jaskrawe barwy raczej nie wpasowują się w polski krajobraz, tak powszechnie występuje na terenie nie tylko całego państwa, ale i kontynentu. “Zwyczajność” tego gatunku można jednak przypisać tylko i wyłącznie zasięgowi występowania - pod każdym innym względem zimorodek to jeden z najbardziej interesujących i wyjątkowych europejskich ptaków.

1. Zimorodek zwyczajny to urodziwy samotnik
2. Wymagania siedliskowe zimorodka zwyczajnego
3. Zimorodek zwyczajny jest królem wśród rybaków
4. Tajemnica wyjątkowości zimorodka zwyczajnego

Zimorodek zwyczajny to urodziwy samotnik

Do gatunku Alcedo atthis należy obecnie 7 podgatunków, z których każdy zasiedla inny teren, od południowej Norwegii, przez północną Afrykę po Japonię. Ten niewielki ptak z nieproporcjonalnie dużą głową, długim dziobem i krótkim ogonem osiąga długość do 16 cm i wagę od 19 do 46 gram, w zależności od podgatunku i płci, przy czym samice są zwykle nieznacznie większe. Głowa w połączeniu z dziobem jest niemal równa długości tułowia. Tylko wprawny obserwator jest w stanie zauważyć różnicę między płciami. Cechą, która pozwala odróżnić samca od samicy jest kolor dzioba. Pani Zimorodkowa w okresie lęgowym ma żuchwę w ⅔ ubarwioną na różowo-pomarańczowo, a dziób samca jest w całości czarny. Czasem może mieć delikatne, różowe zabarwienie przy samej nasadzie. Największą uwagę przyciąga bogate ubarwienie zimorodka. Przez intensywnie lazurowy grzbiet z nieco jaśniejszymi plamkami przebiega niemalże „fluorescencyjna”, jasnobłękitna smuga. Kontrastowo, od strony brzusznej zimorodka pokrywają nie mniej intensywnie pomarańczowe pióra, w okolicy oka wpadające w rudawą czerwień, zlewające się z podobnie zabarwionymi nogami. Palety barw dopełnia białe podgardle oraz kark. Młode osobniki tego gatunku można odróżnić po ciemnym wierzchu palców i jasnobrązowych znaczeniach na piersi.

Opis wyglądu tego niezwykłego ptaka może wskazywać na to, że nie będziemy mieć problemu z jego obserwacją, ale jak się okazuje, jest  to trudniejsze niż by się mogło wydawać. Zimorodek ma wyjątkowo nieśmiałe usposobienie i nie lubi chwalić się swoją nieprzeciętną urodą. Może zdarzyć się, że jedyne, co zdołamy dostrzec, to turkusowa smuga przemykająca tuż nad wodą w kierunku przybrzeżnego gąszczu drzew, z ewentualnie wtórującym jej wysokim, przenikliwym gwizdem. Widok ten jednak, połączony z krajobrazem wolno płynących wód otoczonych gęstą roślinnością da nam stuprocentową pewność, że stanęliśmy oko w oko z nikim innym jak zimorodkiem.

Wymagania siedliskowe zimorodka zwyczajnego

Ptak ten ma nie lada wymagania co do siedlisk, w obrębie których żeruje - jego występowaniu sprzyjają płytkie, przejrzyste wody o koniecznie wysokim wskaźniku czystości - jest to warunek na tyle ważny, że obecność zimorodka stała się swoistym potwierdzeniem najlepszej jakości zbiorników wodnych.

Zimorodek nie obędzie się również bez gęstej przybrzeżnej wegetacji, najlepiej z gałęziami sięgającymi samej powierzchni wody - zapewnia to niezbędne schronienie i stanowi idealny punkt obserwacyjny w czasie polowania. Wysokie wymagania wobec siedliska wiążą się również z jego powierzchnią. Mimo małych rozmiarów i niepozornego wyglądu, ptak będzie zajadle bronił swojego terytorium, bez litości atakując każdego osobnika, który odważy się naruszyć jego granice. W sytuacji, gdy nie zadziałają ostrzeżenia, zimorodek nie zawaha się skłonić ku bardziej drastycznym metodom, takim jak przytrzymanie głowy intruza pod powierzchnią wody.

Gody to jedyny okres, w którym ptaki są w stanie odstąpić od tej zasady. Mimo że dobierają się w pary już jesienią, to dopiero na wiosnę zaczynają dzielić wspólne terytorium i zakładają gniazda w postaci nor w stromych, piaszczystych brzegach rzek (czym próbowano tłumaczyć etymologię polskiej nazwy zimorodka - jakoby rodził się “z ziemi”). Samica składa nawet do 10 śnieżnobiałych jaj, jednak w wyniku trudności z wysiadywaniem i wykarmieniem młodych piskląt, a także innymi niebezpieczeństwami (takimi jak ryzyko nasiąknięcia wodą i utonięcia młodych ptaków w trakcie pierwszych lekcji nurkowania), przeżywa tylko niewielki odsetek. Na tę tendencję wpływa także fakt, że wiele młodych nie jest jeszcze zdolnych do połowu, zanim rodzice niezbyt delikatnie skłonią je do wyprowadzki z rodzinnego terytorium. Zimorodki nie mają tendencji do migracji, ale podgatunkom zamieszkującym terytoria, gdzie sroga, przedłużająca się zima powoduje zamarzanie zbiorników wodnych i uniemożliwia polowanie zdarza się emigrować na południe.

Zimorodek zwyczajny jest królem wśród rybaków

Angielska nazwa zimorodka - common kingfisher - nie wzięła się znikąd. Natura obdarzyła go szeregiem cech sprawiających, że stał się mistrzem w swojej sztuce. Przyczajony na gałęziach do 2 metrów nad wodą, z dziobem skierowanym ku jej tafli, wypatruje jakiegokolwiek ruchu, świadczącego o zbliżającej się ofierze. Ułamek sekundy później jest już tylko błękitną błyskawicą, znikającą na krótką chwilę tuż pod powierzchnią wody, by wystrzelić z powrotem w górę, trzymając w silnym dziobie ogon niewielkiej ryby. Teraz pozostaje tylko unieruchomić ofiarę, uderzając nią kilkakrotnie w gałąź, z której pierwotnie wystartował.

Niewielkie ryby do 10 cm długości stanowią nawet 99% zdobyczy zimorodka wśród gatunków zamieszkujących centralną Europę. Są to w głównej mierze cierniki, niewielkie pstrągi i płotki. Ponadto, ofiarami mogą padać wodne żuki, larwy ważek, a okazjonalnie żaby. Dziennie zimorodek musi przyjąć pokarm równający się ponad połowie jego masy ciała, co nie daje mu zbyt dużego pola do wybrzydzania, a także sprzyja wcześniej wspomnianemu terytorializmowi. Wyzwaniem, z jakim musi zmierzyć się każdy skrzydlaty, wodno-lądowy drapieżnik jest załamanie światła na granicy wody i powietrza, które znacznie zaburza perspektywę i tym samym utrudnia celny atak. By zniwelować ten efekt, zimorodek wykorzystuje specjalistyczną budowę narządu wzroku, a mianowicie dwie plamki żółte, czyli miejsca ostrego widzenia oraz elastyczną soczewkę - te cechy pozwalają na ostre widzenie zarówno na lądzie, jak i w wodzie oraz poprawiają zdolności oceny odległości. Z kolei kropelki tłuszczu w pręcikach zawierają karotenoidowe barwniki, które mają na celu redukcję oślepiających właściwości odbitego od powierzchni wody światła i wyraźniejsze widzenie kolorów.

Tajemnica wyjątkowości zimorodka zwyczajnego

To, co przyciąga naszą uwagę przy pierwszym spojrzeniu na zimorodka to jego wspaniałe barwy. Jak się okazuje, sposób, w jaki ptak ten osiąga te wspaniałe kolorystyczne efekty bez wątpienia zasługuje na podziw. Pomarańczowa barwa piór podbrzusza zimorodka wynika z najzwyklejszego pigmentu, powszechnie obserwowanego w przyrodzie. Cała magia tkwi jednak w lazurowej, opalizującej barwie jego grzbietu i skrzydeł. Nie bez przyczyny intensywnie niebieski kolor jest tak rzadko spotykany w przyrodzie. Nie powstaje on bowiem za pomocą pigmentu - jest to barwa typowo “strukturalna”. W 2011 roku naukowcy z Uniwersytetu w Cambridge pod przewodnictwem doktora Brodo Wilts’a odkryli, że promienie piór zimorodka zawierają przezroczyste, gąbczaste nanostruktury o zróżnicowanych wymiarach, które w połączeniu z padającym na nie światłem o krótkiej fali, wywołują swoisty efekt, rejestrowany przez ludzkie oko jako opalizujący błękit. Ze względu na ich niedoskonałą, zakłóconą strukturę, dającą ograniczony zakres opalizacji w porównaniu do, dla przykładu, piór pawich, naukowcy nazwali je “częściowo opalizującymi” (ang. semi-iridescent).Mimo, że na tę chwilę zimorodki nie są gatunkiem zagrożonym, wysoce rozwinięta urbanizacja i eksploatacja zbiorników wodnych zdecydowanie ogranicza zasięg ich występowania. Nie da się ukryć, że gatunek ten stanowi drogocenny klejnot wśród polskiej fauny, a jego utrata byłaby ogromnym ciosem. Zwiększanie świadomości na temat występowania tego niezwykłego ptaka i dbanie o czystość wód daje szansę bardziej uważnym obserwatorom na korzystanie z niepowtarzalnego doświadczenia jakim jest śledzenie zimorodka w jego środowisku naturalnym przez wiele przyszłych lat.

Bibliografia