Freeganizm – filozofia życia za darmo?
Czy można żyć bez kupowania? Freeganie uważają, że tak. Ich nieortodoksyjne podejście do życia intryguje i bulwersuje, a, co najważniejsze, każe zastanowić się nad codziennymi wyborami większości z nas. Czy freeganizm to pomysł, który może uratować świat, czy też może górnolotne określenie dla… jedzenia ze śmietnika?
Freeganizm to zbitka dwóch pojęć: weganizmu oraz słowa „free” oznaczającego „darmowy”. Podczas gdy weganizm polega na całkowitej eliminacji produktów pochodzenia zwierzęcego ze swojego życia, freeganizm nawołuje, aby nie kupować… nic!
Historia freeganizmu
Początki freeganizmu sięgają lat 90. ubiegłego stulecia. To właśnie wtedy amerykański aktywista Keith McHenry, współzałożyciel słynnego ruchu „FoodNotBombs”, ukuł pojęcie, które miało odzwierciedlać szerzące się idee antykapitalistyczne. Pod koniec XX w. wyraźnie wzrosło zainteresowanie ideami antyglobalistycznymi, a weganizm, pacyfizm i solidarność społeczna zaczęły być asocjowane z nowym, alternatywnym stylem życia.
W pamflecie z 1999 r. uważanym za manifest freeganizmu nawołuje się do całkowitego bojkotu korporacji, sklepów, pestycydów i całego systemu kapitalistycznego. Mimo upływu lat idea nie straciła na popularności, a 2003 r. powstała pierwsza formalna organizacja freegan, dwa lata później zaś strona freegan.info zajmująca się propagacją idei.
Co roku na śmietnikach lądują tony niewykorzystanego jedzenia, fot. TTereza/envato
Podstawowe idee freeganizmu
Freeganie przede wszystkim stawiają się w opozycji do kapitalizmu. Nie chcą brać udział w masowej nadprodukcji dóbr i zaspokajania sztucznie napompowanych potrzeb. Nie chcą też uczestniczyć w klasycznej ekonomii, gdzie za wszystko trzeba zapłacić. W szerszym ujęciu opowiadają się za produkcją dóbr w oparciu o zasady zrównoważonego rozwoju i maksymalnym wykorzystaniu już istniejących produktów, bez tworzenia popytu na nowe.
W ideologii freeganów elementem priorytetowym jest redukcja marnotrawstwa żywności. A według niezależnych obserwacji co roku na śmietniki trafia 1,3 mld ton pokarmów – to aż 1/3 całej żywności produkowanej na świecie. Łatwo zrozumieć sprzeciw wobec wyrzucaniu jedzenia, w obliczu faktu, że ponad 780 mln ludzi na świecie regularnie cierpi z powodu głodu.
Ale żywność to nie wszystko. Freeganie jednoczą się również wokół idei ekologicznego transportu, minimalizacji wszelkich odpadów, darmowego mieszkalnictwa, współpracy i solidarności społecznej. Tym samym protestują wobec typowym dla współczesnego społeczeństwa skrajnościom przejawiającym się w nadmiernej konsumpcji, żądzy, zaciekłej konkurencji o zasoby oraz generalnej moralnej apatii.
W niektórych ujęciach freeganizm łączony jest również z generalną opozycją wobec urbanizacji i cywilizacji jako takiej. Pojawiają się więc hasła powrotu do natury, a nawet poparcie dla anarchii jako antidotum na problemy związane z nadużyciami różnych systemów politycznych.
Tabela przedstawiająca podstawowe zasady freegan; opracowanie własne
Jak żyją freeganie?
Górnolotne idee freegan mają bezpośrednie przełożenie na codzienne życie. Kluczową praktyką, która stała się już znakiem rozpoznawczym całego ruchu jest tzw. „nurkowanie w śmieciach”. Mowa o regularnym przeczesywaniu śmietników w poszukiwaniu żywności zdatnej do spożycia, a wyrzucanej w ogromnych ilościach przez restauracje czy sklepy spożywcze. Nie chodzi bynajmniej o jedzenie produktów zepsutych, ale pokarmów, które zostały wyrzucone wskutek arbitralnych decyzji o przeterminowaniu lub nieodpowiednich walorach estetycznych. Na śmietnikach freeganie poszukują również mebli, przedmiotów codziennego użytku, książek, odzieży czy nawet rowerów lub części do nich.
Inne praktyki promowane przez freegan obejmują:
- zbieranie dziko rosnącej żywności, np. grzybów, owoców, itd.;
- oddawanie jedzenia poprzez grupy w social media (np. na facebooku można znaleźć wiele takich grup wpisując freeganizm)
- uprawę warzyw i owoców na publicznych i prywatnych działkach;
- organizację bazarów wymiany różnych produktów bez pośrednictwa pieniędzy;
- podróżowanie za pomocą carsharingu oraz autostopu;
- remontowanie i pożyczanie rowerów;
- zajmowanie niezamieszkanych budynków;
Freeganie wierzą też, że należy pracować mniej, a ich styl życia uwalnia ich od ciągłego pościgu za pieniądzem, który oznacza przyjmowanie poleceń od innych ludzi oraz wykonywania monotonnych i często nieracjonalnych czynności. Niektórzy nie pracują więc wcale; inni łączą elastyczne formy zatrudnienia, aby pokryć swe podstawowe potrzeby.
Autostop to według freegan pomysł na podróżowanie, fot. Johnstocker/envato
Krytyka freeganizmu
Jak się łatwo spodziewać, wokół freeganizmu rozwinęło się bardzo wiele kontrowersji. Podstawową jest stygmat związany z brakiem higieny i obcowaniem z odpadkami. Krytykuje się również bezprawność zajmowania żywności czy budynków, a w wielu krajach świata wybieranie śmieci z restauracyjnych czy sklepowych śmietników było już karane jako nielegalne. Nie da się ukryć, że pozyskiwanie żywności wśród odpadków stwarza też spore ryzyko zdrowotne, a freeganie, którzy ulegną zatruciu będą obciążać publiczny system zdrowia, za który płacą przede wszystkim obywatele pracujący najwięcej.
Przeciwnicy freeganizmu wskazują również, że choć cały ruch neguje kapitalizm, de facto żyje z niego. Jedzenia w śmietnikach, porzuconych domów czy samochodów biorących autostopowiczów nie byłoby bowiem bez współczesnej nadprodukcji.
Z drugiej strony, freeganizm zwraca uwagę na problemy, z którymi współczesne społeczeństwo ewidentnie sobie nie radzi. Nie trzeba być zdeklarowanym, ortodoksyjnym freeganinem, aby zacząć myśleć więcej o redukcji marnotrawstwa, kupowaniu raczej mniej niż więcej, a przede wszystkim wykorzystywaniu produktów już używanych, naprawionych lub odnowionych. Dramatem jest sytuacja, w której w jednym kraju ludzie mają zawsze więcej niż mogą zjeść lub ubrać, a w drugim chodzą półnadzy i głodni.
Freeganizm – pytania i odpowiedzi
Jakie korzyści niesie ze sobą freeganizm?
Freeganie przyczyniają się do ograniczenia marnotrawstwa na świecie, a pośrednio pomagają też redukować ślad węglowy cywilizacji. Na indywidualnym poziomie oszczędzają również duże ilości pieniędzy, na które nie muszą tak zawzięcie pracować.
Jakie niebezpieczeństwa są związane z freeganizmem?
Pozyskiwanie żywności i innych produktów ze śmietników może się wiązać z zagrożeniem dla zdrowia i łamaniem prawa.
Skąd można dowiedzieć się więcej o freeganizmie?
O globalnych działaniach ruchu freegańskiego można dowiedzieć się na stronie https://freegan.info/.
- „Freeganism: Overview, History, Practices” Daniel Liberto, https://www.investopedia.com/terms/f/freeganism.asp, 2/09/2024;
- “Strategies for sustainable living beyond capitalism” Freegan.info, https://freegan.info/, 2/09/2024;
- “What is Freeganism?” Suzanna Nikolic, https://thinkmagazine.mt/all-about-the-freegan-culture/, 2/09/2024;
- „Freeganism: A Critical Analysis” Mr Edwards, https://easysociology.com/sociology-of-culture/sociology-of-food/freeganism-a-critical-analysis/, 2/09/2024;
- “Freeganism. Morally right, but what about legally?” JC Solicitors, https://www.jcsolicitors.com/freeganism/, 2/09/2024;
- “Freeganism: food waste’s first wave” H. Clair Brown, https://thecounter.org/freeganism-alex-barnard/, 2/09/2024;
