Owies – opis, właściwości i zastosowanie. Zboże owies ciekawostki

Owies to – płatki, otręby, kasze, ciastka, batony, napoje – produkty owsiane przebojem podbiły polski rynek. Owies znajdziemy nawet w babcinej apteczce. Poza walorami odżywczymi i prozdrowotnymi zboże owies wykazuje cenne właściwości kosmetyczne. Obecnie, za sprawą badań naukowych, owsianka na śniadanie już nie jest nieprzyjemnym wspomnieniem z dzieciństwa, lecz niezbędnym elementem świadomego żywienia!

Owies – co to za zboże?

Owies (Avena L.) to rodzaj roślin należących do rodziny wiechlinowatych, który obejmuje 35 gatunków, głównie uprawnych. W stanie dzikim można go spotkać w basenie Morza Śródziemnego i Azji Środkowej. W Polsce jedynym jego dzikim okazem jest chwast – owies głuchy. Typowy przedstawiciel gatunku to Avena sativa L., czyli owies zwyczajny. Największe pola uprawne owsa znajdziemy w Europie, Ameryce Północnej i Azji Zachodniej. W naszym kraju, po pszenicy i życie, jest on trzecim zbożem pod względem powierzchni uprawy. Ze względu na niewielkie wymagania klimatyczne i glebowe, dobrze rozwija się zarówno w górach, jak i na lekkich, nizinnych glebach. Zboże to wytwarza otoczone długimi liśćmi łodygi kępkowe, których maksymalna wysokość wynosi 100 cm. Z wierzchołka źdźbła wyrasta zaś okazała wiecha kwiatów. Same kłosy osiągają zazwyczaj niecałe 25 mm. Mimo niewielkich rozmiarów, owies ma ogromne znaczenie gospodarcze, produkuje się z niego nie tylko pasze, lecz także cieszącą się dużą popularnością funkcjonalną żywność dla ludzi.

Jakie ziarna owsa wybrać?

Aktualny krajowy rejestr liczy dokładnie 30 odmian owsa, w tym 4 zagraniczne. Aż dwadzieścia pięć z nich jest zalecanych do uprawy w całej Polsce, a pozostałe pięć jest na tyle odpornych, że nadają się do upraw wysokogórskich. Jeżeli decydujemy się na wysiew tego zboża, powinniśmy przede wszystkim zadbać o wybór ziaren odpowiedniej odmiany:

Ziarno owsa, fot. shutterstock

Kto wynalazł owsiankę?

Owies jest jedną z młodszych roślin uprawnych. Ludzkość zaczęła go siać kilka tysięcy lat później niż jęczmień i pszenicę. Pierwsze ślady upraw pochodzą z epoki brązu (1500-700 lat p.n.e.) i ograniczają się do tzw. owsa szorstkiego (Avena strigosa). Na ziemiach polskich najstarsze ziarna tej rośliny, a dokładnie owsa głuchego (Avena fatua) odnaleziono w Biskupinie – datuje się je na 700 lat p.n.e. ! Z innych źródeł wynika jednak, że uprawa tego zboża na szeroką skalę rozpoczęła się dopiero w VIII stuleciu. Owies nie zawsze był uznawany przez rolników za zboże. Początkowo towarzyszył innym uprawom jako… chwast.

Na kontynent europejski trafił z Azji, wraz z pszenicą. Kiedy warunki klimatyczno-glebowe w Europie zaczęły się pogarszać, przewaga owsa wśród upraw zaczęła szybko wzrastać, a gatunki pierwotne były stopniowo wypierane. Owies zwyczajny jest blisko spokrewniony z owsem głuchym, dzięki czemu oba gatunki łatwo się ze sobą krzyżują. W wyniku krzyżówek powstają formy pośrednie, A. strellis z wybrzeży Morza Śródziemnego czy A. abissinica z obszaru byłej Abisynii. Za prekursorów kulinarnego zastosowania owsa uznaje się Szkotów, którzy z owsianych płatków nauczyli się przyrządzać pożywną zupę, zwaną owsianką. Jednakże nie tylko oni chętnie umieszczali Avena sativa w swojej kuchni. W Polsce również doceniano odżywcze walory tego zboża. Aż do końca XVIII wieku owsianka oraz chleb z dodatkiem owsa i warzyw stanowiły podstawowe menu mieszkańców ziem polskich. Ziarna owsa były również ważnym składnikiem wyżywienia koni. Z czasem jednak zboże to zostało wyparte przez ziemniaki, które stały się bazą wielu potraw i podstawą pasz dla zwierząt hodowlanych. W każdym razie, mimo że po wojnie odnotowano spory spadek powierzchni uprawowej owsa, od początku XXI stulecia na nowo zaczęto inwestować w uprawę tego zboża. Taki stan rzeczy zawdzięczamy najnowszym wynikom badań, które wykazują, że włączenie do diety produktów owsianych korzystnie wypływa na funkcjonowanie całego organizmu. 

Owies to zboże zdrowe od korzeni aż po czubki kłosów

Owies i jego przetwory mają szerokie zastosowanie lecznicze. Specjaliści medycyny naturalnej wykorzystują słomę, ziele i owoce tej rośliny do przyrządzania prozdrowotnych naparów, które działają antydepresyjnie i oczyszczająco. Tego rodzaju zioła są bogate w sole mineralne – głównie krzemionkę, a także saponiny i węglowodany. Zaleca się również spożywanie całych ziaren tego zboża, pożywnych płatków owsianych, a nawet… słomy dojrzałych roślin! Zarówno w słomie, nasionach, jak i korzeniach owsa znajdują się bowiem spore ilości węglowodanów, do 23 % łatwo przyswajanego białka i związków flawonoidowych. Z kolei jego owoce są bogactwem związków sterolowych i saponin steroidowych. Dobrej jakości ziarno owsa zwyczajnego, poza białkiem (126 g / kg), tłuszczem (70 g / kg) i węglowodanami (629 g / kg), dostarcza nam mnóstwo cennych witamin i minerałów. Owies zawiera także 3 razy więcej tłuszczu niż inne zboża chlebowe. Tego rodzaju tłuszcz składa się aż w 40% z kwasu linolowego, który zapobiega sklerozie, w 35 % z kwasu oleinowego (nadającego się do smażenia) i w 20% z kwasu palmitynowego.

Jedz owies, by mieć serce jak dzwon

Opublikowany w American Journal of Lifestyle Medicne artykuł pod tytułem „Oats at 10 Years”, zawiera wyniki badań, które dowodzą, że spożywanie bogatych w błonnik produktów owsianych, takich jak np. otręby czy wyroby mączne znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. Okazało się bowiem, że pacjenci, których dieta jest bogata w żywność na bazie owsa prowadzą o wiele zdrowszy styl życia, nie sprzyjający rozwojowi chorób układu krwionośnego.

10 g owsianki to o 10% większe szanse na życie bez raka

Badania przeprowadzone przez naukowców z Wielkiej Brytanii i Holandii, obejmujące swoim zasięgiem niemal 2 miliony ludzi wykazały, że dieta bogata w błonnik i oparta o produkty pełnoziarniste, np. z owsa, wiąże się z dużo niższym ryzykiem zachorowania na raka jelita grubego. Zdaniem naukowców, każdorazowe dodanie do posiłku 10 g produktów wysokobłonnikowych zmniejsza ryzyko pojawienia się nowotworu nawet o 10%!

Chleb owsiany zamiast tabletek na ciśnienie

Dziennik American Journal of Clinical Nutrition donosi, że zastąpienie chleba pszenicznego wyrobami owsianymi zawierającymi całe ziarna może po pewnym czasie obniżać ciśnienie krwi niemal tak samo skutecznie jak niektóre farmaceutyki!

Dieta owsiana na ładną sylwetkę i harmonijne trawienie

Opinie naukowe opublikowane w British Journal of Nutrition w październiku 2014 r. wskazują, że owies może zapobiegać otyłości, dzięki temu, że spożywanie go na długo hamuje uczucie głodu, korzystnie wpływa na układ krążenia i poprawia metabolizm. Wprowadzenie pełnoziarnistego pieczywa do diety zatem nie tylko usprawni pracę przewodu pokarmowego, lecz także podniesie odporność i zmniejszy ryzyko chorób przewlekłych.

Owies – zboże, które chroni wątrobę

Owies zawiera zestaw cennych aminokwasów, które stymulują pracę naszej wątroby i przyczyniają się do wytwarzania większej ilości lecytyny. Poza zwiększeniem produkcji energii przez ten organ, produkty owsiane pomagają również usunąć z niego toksyczne złogi.

Owies to pokarm dla mózgu

Z racji tego, że owies jest bogaty w krzem, stanowi cenny pokarm dla naszego mózgu. Pierwiastek ten bowiem dba o tkanki łączne tego organu i potrafi je odnawiać. Co więcej, zawarte w wyrobach owsianych węglowodany dostarczają mu niezbędnej energii, a witamina B1 usprawnia procesy zapamiętywania. Dodatkowo zboże to stanowi cenne źródło fosforu, który poza tym, że wzmacnia układ kostny, bierze udział w procesie kształtowania się mózgu u dzieci i młodzieży.

Ekologia.pl poleca

Energia dla domu

Odkryj nowoczesne rozwiązania w technice grzewczej – jak wybrać najlepsze?

Medycyna rodzinna

Niedobór żelaza – jakie są jego objawy, komu grozi i jak mu przeciwdziałać?

Płatki owsiane, fot. shutterstock

Owsiane SPA

Poza spożywczymi zaletami, owies znajduje również szerokie zastosowanie w kosmetyce. Z płatków owsianych można sporządzać domowe maseczki, które wyrównują koloryt skóry i łagodzą zmiany trądzikowe. Wyciągu z owsa używa się także w produkcji płynów do kąpieli, mających za zadanie łagodzić podrażnienia skórne. Sproszkowane zboże wykorzystuje się w leczeniu egzemy, trądziku, świądu, ospy wietrznej i oparzeń słonecznych. Poza leczniczym działaniem, preparaty z owsem wpływają na odmłodzenie skóry. Zawarty w tym zbożu beta-glukan to popularny składnik kremów przeciwzmarszczkowych, który nie tylko napina skórę, lecz także działa gojąco i nawilżająco.

Tajniki diety owsianej

Prozdrowotne właściwości owsa zostały naukowo udowodnione. Z tego względu, aby obniżyć stężenie cholesterolu we krwi, wzmocnić układ odpornościowy, ustabilizować poziom glukozy i zniwelować stres, powinniśmy włączyć do diety płatki, kasze lub otręby owsiane. Nawet zwykła owsianka, kojarzona jako typowe danie śniadaniowe dla dzieci, zapewnia moc składników odżywczych i energię na cały dzień. Co ciekawe, mąka owsiana nie zawiera w swoim składzie glutenu, więc nie można upiec z niej chleba, jednak często dodaje się ją przy wypieku pieczywa. Umieszczając produkty owsiane w diecie, powinniśmy jednak pamiętać, że zarówno płatki, jak i otręby zawierają kwas fitynowy, który utrudnia wchłanianie w jelitach takich związków, jak sole mineralne magnezu, wapnia czy żelaza. Z tego względu nie należy dodawać otrąb do każdego posiłku ani zażywać leków tudzież suplementów diety w trakcie jedzenia wyrobów owsianych. Znaczna zawartość błonnika w przetworach owsianych w sposób ujemny wpływa bowiem na biodostępność cennych dla zdrowia substancji.

Dzienny jadłospis z Avena sativa

Owies jest produktem, który nie trudno umieścić w swojej kuchni. Na rynku, poza pieczywem z dodatkiem tego zboża, znajdziemy płatki owsiane, słynną owsiankę, ciastka, otręby, musli, a także napój owsiany, który doskonale nadaje się dla wegan i osób z nietolerancja pokarmową. Żywność taka, dzięki temu, że jest bogata w błonnik i cenne sole mineralne jest określana przez dietetyków mianem żywności funkcjonalnej. Wyroby owsiane są tanie i łatwo dostępne, w związku z czym niemal każdy może sobie pozwolić na włączenie ich do codziennego jadłospisu. Na śniadanie najlepiej przygotować sobie pożywną owsiankę, która smakuje wspaniale z dodatkiem bakalii lub świeżych owoców. Za zdrową przekąskę w ciągu dnia mogą z kolei posłużyć ekologiczne ciasteczka lub batoniki na bazie owsa. Jeżeli mamy ochotę zjeść smaczny obiad z dodatkiem tego zboża, spróbujmy przygotować kotleciki na bazie owsianych płatków, warzyw i ziół, omlet albo naleśniki wzbogacone zmielonymi otrębami owsianymi.

Z kolei doskonałą propozycją na zdrowy deser są proste w przygotowania wegańskie ciastka owsiane, które nie wymagają użycia piekarnika.

Składniki (porcja dla 2 osób):

• 4 szklanki płatków owsianych ekspresowych bezglutenowych  
• 100 g masła roślinnego
• około 1 szklanki cukru kokosowego
• ok. 120 ml kakao w proszku
• 100 ml śmietany roślinnej
• 80 ml mleka w proszku roślinnego
• 80 ml masła orzechowego

Przygotowanie:
Płatki owsiane wsypujemy do miski, po czym w średniej wielkości rondelku rozpuszczamy masło, dodajemy cukier, kakao, śmietanę, mleko w proszku i masło orzechowe. Gotujemy aż do momentu wrzenia, nieprzerwanie mieszając. Z gorącej masy formujemy ciasteczka na blasze wyłożonej uprzednio papierem do pieczenia. Całość studzimy, czekamy aż ciastka zastygną, po czym podajemy je na stół. Smacznego!

Zobacz najnowsze artykuły

Wiadomości

We wtorek pogoda się poprawi, a przelotne deszcze prognozowane są tylko na południu Polski

Pierwiastki

Ukoi nerwy i wzmocni tarczycę. Co dobrego oferuje nam jeszcz ten pierwiastek?

Przyroda

Najbardziej puszyste zwierzęta na świecie

Wpływ człowieka na środowisko

Pamiętajcie o zwierzętach! Otwórzcie drzwi, odepnijcie łańcuchy

Ekologiczna żywność

Masz nadciśnienie? Postaw na sok z kiszonych buraków

Medycyna rodzinna

Mity czy fakty? Prawda o mózgu, którą każdy powinien znać!

Moda

Sekret rośliny, która łączy modę i meksykańską tequilę!

Witaminy i suplementy

Mleczko pszczele: eliksir młodości, o którym pszczoły nie chcą ci powiedzieć!

Pielęgnacja ogrodu

To jedne z najbardziej zjawiskowych roślin. Jak uprawiać rozchodniki?

Przyroda

Grzyby, których zbieranie grozi karą! Sprawdź, czy znasz je wszystkie!

Wpływ człowieka na środowisko

Istnieje zaskakująco prosty sposób na usunięcie mikroplastików z wody pitnej

Pogoda

Początek tygodnia przywita nas nieco spokojniejszą aurą. Na południu nadal niebezpiecznie