Olej palmowy – właściwości i działanie. Jak stosować olej palmowy?

Olej palmowy zdominował przemysł. Jego egzotyczna nazwa może mylić, ale substancja ta znajduje się w wielu produktach spożywczych, które na co dzień jemy, z czego nie zawsze zdajemy sobie sprawę. Mimo wszystko olej palmowy nie cieszy się dobrą opinią, wręcz przeciwnie. Kontrowersyjność tego produktu wynika z dwóch powodów - po pierwsze ma negatywny wpływ na nasze zdrowie, a po drugie jego produkcja przynosi fatalne skutki dla środowiska naturalnego.



Olej palmowy, fot. shutterstockOlej palmowy, fot. shutterstock
  1. Olej palmowy – tajemnica pochodzenia tej substancji
  2. Olej palmowy – co to takiego?
  3. Dlaczego utwardzony olej palmowy jest szkodliwy dla zdrowia?
  4. Co zamiast oleju palmowego?
  5. Co można zrobić w sprawie oleju palmowego?
  6. Czy warto stosować olej palmowy?

Olej palmowy – tajemnica pochodzenia tej substancji


Olej palmowy całkowicie zdominował przemysł spożywczy - jego światowa roczna produkcja wynosi 62 milionów ton! Produkuje się go z owoców palmy oleistej, czyli olejowca gwinejskiego. Pozyskiwany jest z miąższu owocu o intensywnie czerwonej barwie (jego kolor wynika z obecności karotenoidów). W swoim składzie zawiera aż 50% nasyconych kwasów tłuszczowych, spośród których dominujący jest kwas palmitynowy.

Olejowiec gwinejski wywodzi się z Afryki, ale aktualnie uprawiany jest także w Indonezji i Malezji – krajach, które wspólnie zapewniają 85% światowej produkcji oleju palmowego! W produkcji tej specyficznej substancji coraz chętniej zaczynają brać udział także kraje Ameryki Południowej i Środkowej. Wszystko to wiąże się z ekonomią – palma olejowa jest jedną z najbardziej wydajnych roślin. Z jednego hektara plantacji można uzyskać aż 3,2 ton oleju palmowego. W związku z tym, że zapotrzebowanie na ten produkt ma tendencję wzrostową, zwiększa się też potrzeba tworzenia nowych plantacji, które nie koniecznie mają dobry wpływ na środowisko.

Wiąże się to z tym, że palmy olejowe uwielbiają wilgoć i wysoką temperaturę. W rejonach ich uprawy plantacje olejowców gwinejskich powstają kosztem tropikalnych lasów deszczowych, które są brutalnie karczowane. Niesie to za sobą tragiczne konsekwencje. Lasy deszczowe to miejsce do życia wielu zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt i roślin. Zarejestrowano tam ponad 20 proc. znanych gatunków organizmów żywych, a ekspansja plantacji to dla nich to powolna śmierć. W największym zagrożeniu znalazł się orangutan, tygrys czy słoń indyjski. Niestety uprawy palmy olejowej stają się coraz bardziej popularne, a łączna powierzchnia plantacji szacowana jest na 27 mln hektarów (powierzchnia Polska wynosi 31 mln hektarów).
Olej palmowy produkuje się z owoców palmy oleistej, fot. shutterstock

Olej palmowy – co to takiego?


Istnieją dwa rodzaje oleju palmowego: olej palmowy surowy i olej palmowy utwardzony. Surowy olej tłoczony jest z owoców oraz zmielonych nasion palmy oleistej i ma kolor pomarańczowo-czerwony. W stanie nieprzetworzonym nie jest szkodliwy, a wręcz przeciwnie - wykazuje korzystne działanie na zdrowie. Jest jednym z najbogatszych źródeł karotenoidów, beta-karotenu, zawiera także witaminę E, witaminę K, skwalen i inne cenne składniki. Niestety olej palmowy w takiej postaci jest rzadko spotykany, a tym bardziej spożywany.

Sytuacja całkowicie się zmienia w przypadku poddania oleju procesowi utwardzania. Aby uzyskać stały stan skupienia, a tym samym przedłużyć jego przydatność do spożycia, poddaje się go procesowi uwodornienia. Proces ten polega na przyłączeniu się wodoru do miejsc podwójnych wiązań w łańcuchu kwasu tłuszczowego (kwasy tłuszczowe nienasycone w swojej budowie posiadają podwójne wiązania). W trakcji obróbki chemicznej likwidowane są jego wszystkie walory zdrowotne, a do tego rośnie w nim zawartość niekorzystnych nasyconych kwasów tłuszczowych. W efekcie końcowym zmienia kolor na lekko żółty a nawet biały. Właśnie taka substancja jest powszechnie stosowana przez producentów żywności.

Dlaczego jest tak chętnie wykorzystywany w produktach spożywczych? Powód jest jeden: jest niezwykle ekonomiczny: niska cena, wydajne pozyskiwanie i łatwy dostęp. Dodatkowo utlenia się w wolnym tempie, dzięki czemu produkty (w których jest obecny) dłużej zachowują świeżość. Poza tym produkt ten zwiększa ich objętość i nadaje aksamitną konsystencję. Olej palmowy jest dodawany do całej gamy produktów, między innymi do gotowych zup, mrożonek, ciast, fast foodów, płatków śniadaniowych, lodów, serów żółtych i topionych, margaryn, chipsów, kremów czekoladowych, czekolad czy nawet mleka w proszku. Co ciekawe, olej palmowy stosowany jest nie tylko jako dodatek do żywności, lecz również do produkcji wielu produktów kosmetycznych, chemicznych czy nawet biopaliw.

Pod jakimi innymi nazwami olej palmowy kryje się na etykietach produktów? Jeśli zobaczymy takie nazwy jak: tłuszcz uwodorniony, tłuszcz utwardzony, tłuszcz częściowo utwardzony, tłuszcz roślinny utwardzony, olej roślinny utwardzony - bądźmy czujni. Zawsze warto sprawdzać skład danego produktu, bo może się znaleźć nawet w produktach drogich, tych z wyższej półki. Olej palmowy nie wpływa korzystnie na nasze zdrowie.

Dlaczego utwardzony olej palmowy jest szkodliwy dla zdrowia?


W związku z wysoką zawartością kwasu palmitynowego (nasyconego kwasu tłuszczowego), olej palmowy zwiększa wydzielanie czynników prozapalnych w komórkach tkanki tłuszczowej. Tym samym w zaskakująco szybkim tempie przybieramy na wadze. Nie jest ona dla organizmu obojętna i nie chodzi tylko o walory estetyczne, ale przede wszystkim zdrowotne.

Tkanka tłuszczowa produkuje wiele substancji hormonalnych oraz związków nasilających stan zapalny. W porównaniu z innymi kwasami, kwas palmitynowy najbardziej aktywnie pobudza adipocyty do wydzielania interleukiny-6, czyli jednego z czynników działających prozapalnie.

Pod wpływem spożywania tłuszczów nasyconych zmieniają się właściwości błon komórkowych: zmniejsza się ich płynność, elastyczność i przepuszczalność. Tego rodzaju tłuszcze wykazują silne działanie rozwijające miażdżycę i podnoszą ryzyko wystąpienia problemów sercowo-naczyniowych. Wiąże się to ze zwiększonym poziomem złego cholesterolu LDL, a tym samym obniżając poziom dobrego HDL oraz podnoszenia poziomu trójglicerydów. Zaburzenie proporcji między cholesterolem HDL a LDL przyczynia się do zwiększenia ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej. Wykazano też, że spożywanie tego oleju może wywołać atak serca, impotencję i bezpłodność.

Wśród osób cierpiących na cukrzycę typu drugiego, dieta bogata w nasycone kwasy tłuszczowe (w tym kwas palmitynowy) zwiększała ryzyko gromadzenia się tłuszczu w wątrobie.

Olej palmowy jest również silnym czynnikiem rakotwórczym, gdyż zawarte w nim kwasy tłuszczowe stopniowo sklejają komórki krwi, a tym samym przyczyniają się do rozwoju nowotworów różnych narządów wewnętrznych.

Olej palmowy dodawany do mleka w proszku czy jedzenia dla dzieci osłabia mineralizację ich kości, powoduje wzdęcia, wzmożone odbijanie oraz pojawienie się uciążliwej kolki.

Szkodliwy wpływ oleju palmowego wynika z tego, że temperatura topnienia oleju palmowego jest znacznie wyższa od temperatury ludzkiego ciała i nie jest on ani przyswajany, ani wydalany z naszego organizmu.

Co zamiast oleju palmowego?


Istnieją zdrowsze odpowiedniki oleju palmowego, które nie będą szkodzić naszemu zdrowiu. Są to między innymi oliwa, olej rzepakowy, olej lniany, olej słonecznikowy czy olej kokosowy. Są one nieco droższe, ale zawierają pozytywnie wpływające na zdrowie kwasy tłuszczowe zarówno jednonienasycone, jak i wielonienasycone.
Plantacje palmy olejowej są zakładane kosztem lasów deszczowych i żyjących tam zwierząt, fot. shutterstock

Co można zrobić w sprawie oleju palmowego?


Trudno będzie skutecznie przekonać producentów żywności czy kosmetyków do zaprzestania wykorzystywania oleju palmowego do produkcji. Jednak nie jesteśmy tacy bezsilni, jak myślimy. Najlepiej będzie zrezygnować z zakupu produktów, które w swoim składzie zawierają olej palmowy. Będzie to bardzo trudne, bo wiele z nich zawiera ten niezdrowy olej. Jeśli mimo wszystko nie chcemy zrezygnować z ulubionych batoników czy mrożonek, warto szukać na etykietach certyfikatów, które dają gwarancję, że olej palmowy obecny w produkcie pochodzi z plantacji prowadzonej w zrównoważony sposób.

Co ciekawe, Francja wprowadziła tzw. „słodki podatek” obejmujący wszystkie produkty zawierające w swoim składzie szkodliwy olej palmowy, czego celem ma być zmniejszenie jego wykorzystania produkcji. Skutkiem tego był wzrost cen produktów takich jak między innymi masło czekoladowe, które w 25% składają się właśnie z tego oleju.

Czy warto stosować olej palmowy?


Odpowiedź brzmi nie. Oczywiście bardzo trudno będzie zrezygnować nagle z zakupu wszystkich produktów, ale warto zacząć je ograniczać. Przede wszystkim trzeba zacząć czytać etykiety produktów, by mieć świadomość, co jemy. Krok po kroku trzeba zacząć odstawiać niezdrowe i przetworzone produkty, które szkodzą naszemu zdrowiu. A nie ma nic ważniejszego niż zdrowie.

Jako cząstka systemy ekologicznego naszej planety, musimy o nią dbać. Świadome kupowanie produktów z zawartością oleju palmowego przyczynia się do ekspansji plantacji tego drzewa. A to z kolei wiąże się z wymieraniem wielu gatunków roślin i zwierząt, które niebawem mogą całkowicie zniknąć z powierzchni ziemi. 
Ekologia.pl (Klaudia Kwiatkowska)

Bibliografia

1. Ian E. Henson; “Palm Oil Production, Processing, Characterization and Uses ”; AOCS Press, 2012;
2. Reuters; “TIMELINE: Slaves, colonials, weevils: palm oil's historic rise”; data dostępu: 2019-06-24
3. Choo Yuen May, Kalanithi Nesaretnam; “Research advancements in palm oil nutrition”; data dostępu: 2019-06-24
4. Mark Barthel i in.; “Study on the environmental impact of palm oil consumption and on existing sustainability standards”; data dostępu: 2019-06-24
5. Alex Dedman ; “NEW RESEARCH LINKS MAJOR COMPONENT OF PALM OIL TO CANCER SPREAD”; data dostępu: 2019-06-24
6. Chelsea Ritschel ; “The reasons why palm oil is so controversial”; data dostępu: 2019-06-24

Ocena (3.5) Oceń: