Pandan wonny (Pandanus odorifier), zwany również pochutnikiem, to niezwykła azjatycka roślina spotykana najczęściej wzdłuż tropikalnych plaż. Tradycyjne społeczeństwa wykorzystywały ją od wieków w celach leczniczych, spożywczych i upiększających, a i dzisiaj pandanowiec wonny ma swoich zagorzałych miłośników w wielu krajach świata. Czy warto sięgnąć po pandan wonny?

- Pandan wonny – co to za roślina?
- Tradycyjne wykorzystanie pandanu wonnego
- Pandan wonny jako naturalny lek
- Kulinarne wykorzystanie pandanu wonnego
- Pandan wonny w kuchni
- Gdzie kupić produkty z pandanu wonnego?
Pandan wonny – co to za roślina?
Botanicy wyróżniają ponad 600 gatunków pandanu wonnego, rodzaju zaliczanego do rodziny pandanowców, typowych przede wszystkim dla obszarów tropikalnych. Gatunkiem najbardziej znanym jest właśnie pandan wonny rozprzestrzeniony głównie wzdłuż wybrzeży Indii, a także Filipin, Indonezji, Papui Nowej Gwinei, północnej Australii oraz wysp Polinezji, Mikronezji oraz Melanezji.Pandan wonny to niewielkie drzewo podobne do palm, choć oficjalnie wcale z nimi niespokrewnione. Osiąga rozmiary od 1 metra do 20, formując szeroką koronę z podłużnych liści, zazwyczaj wyposażonych w brzegowe kolce. Gruby pień o pierścieniowatym pokroju u podnóża łączy się z korzeniami, których znaczna część wzniesiona jest ponad powierzchnię gleby. Tworzą one coś na kształt wzniesionej widowiskowej piramidy, stanowiąc ciekawostkę wielu ogrodów botanicznych. Kwiaty, które pojawiają się w sezonie deszczowym, mają charakter dwupienny, a w wyniku zapylenia kwiaty żeńskie produkują okrągłe owocostany złożone z małych owoców i sięgające nawet 20 cm w średnicy. W miarę dojrzewania owoce pandanu wonnego zmieniają barwę z zielonej na czerwono-pomarańczową, a ich struktura zaczyna przypominać skórę ananasa.
Pandanowce najczęściej spotykane są na poziomie morza, porastając pasy wydm i nadmorskich lagun, ale można je spotkać nawet na wysokości ponad 600 m n.p.m., najczęściej nad brzegami rzek i stawów. Drzewa nie tolerują mrozów, ale są stosunkowo odporne na suszę i silne wiatry. Na cele gospodarcze uprawiane są w niewielkiej skali w formie plantacji w południowych Indiach.
Tradycyjne wykorzystanie pandanu wonnego
Pandanowiec wonny to drzewo obfitości dla społeczeństw zamieszkujących regiony tropikalne. Sam pień i gałęzie wykorzystywane są jako surowiec konstrukcyjny. Wyrabia się z niego m.in. drabiny, wezgłowia łóżek czy pułapki na ryby, a z drewna pozyskuje się klej do łodzi. Giętkie korzenie powietrzne służą jako liny, skakanki oraz uchwyty do koszyków. Z długich i trwałych liści pandanu wonnego wyrabia się maty, torby i inne tekstylia, a także różnego rodzaju plecionki artystyczne, biżuterię, ozdoby do włosów czy nawet żagle! Silny aromat sprawia, że pandanowiec jest także popularnym odświeżaczem powietrza. Z męskich kwiatów pandanu destyluje się olejek zwany popularnie „kewra”, który służy zarówno celebracjom religijnym, jak i aromatyzowaniu włosów, ciała czy ubrań. W regionie Pacyfiku na jego bazie wyrabia się liczne olejki do masażu, mydła, odżywki do włosów i kadzidełka.W regionie Polinezji owoce pandanowca służą także jako ozdobne girlandy, które dodatkowo zapewniają uroczystościom przyjemną zapachowo aurę. Pandanus jako taki w wielu krajach kojarzony jest mocami nadprzyrodzonymi i bywa ważnym elementem religijnych rytuałów. Suszony miąższ z owoców wykorzystywany jest ponadto do produkcji pędzli, a także jako opał i cenny kompost.

Dojrzałe owoce pandanowca wonnego. Źródło: shutterstock
Pandan wonny jako naturalny lek
Olejek eteryczny kewra jest bardzo bogaty w czynne związki aromatyczne zaliczane do grupy terpenów. W Ajurwedzie stosuje się go do leczenia bólów ucha, głowy, artretyzmu, a także różnego rodzaju spazmów. Ponadto tradycyjnie wykorzystywany był do redukowania symptomów ospy oraz jako środek przeczyszczający.Męskie kwiaty pandanu uważane są ponadto za afrodyzjak, a eksperymenty prowadzone dotąd na szczurach wskazują, że poprawiają one płodność u samic i libido u samców (Adkar, 2014).
Współczesna medycyna z coraz większą ciekawością przygląda się drzewom pandanu wonnego. W Stanach Zjednoczonych prowadzi się już eksoerymenty pod kątem właściwości przeciwnowotworowych kwiatów i liści. Dotychczasowe badania farmakologiczne prowadzone równolegle w różnych krajach sugerują ponadto działanie silnie przeciwzapalne, antyutleniające, przeciwcukrzycowe, przeciwbólowe i ochronne dla wątroby. Konkretne badania dowodzą również właściwości przeciwbakteryjnych, m.in. w odniesieniu do pałeczki okrężnicy i gronkowca złocistego (Kumar, 2010), przeciwgrzybicznych, również w stosunku do drożdżaków Candida albicans (Singh, 2011), a nawet przeciwwirusowych (Ooi, 2000).
Diagram przedstawiający zastosowania pandanu wonnego; opracowanie własne
Kulinarne wykorzystanie pandanu wonnego
Owoce pandanu wonnego, jak i innych pokrewnych gatunków, jedzone są na surowo lub po ugotowaniu. W smaku są mało słodkie, podobne raczej orzechom. Z ich miąższu przygotowuje się pastę, podobną w konsystencji daktylom. Po wysuszeniu stanowi ona popularny produkt spożywczy zawierający w 100 g 321 kcal, 2 g białka, a ponadto pokaźne ilości wapnia, fosforu, żelaza oraz betakarotenu. Surowe owoce pandanowca są również bardzo dobrym źródłem witaminy C. Pasta z owoców w połączeniu z kokosową śmietanką lub mlekiem jest popularnym słodkim przysmakiem.Same liście są też ważną przyprawą kuchni Azji Południowo-Wschodniej i często nazywa się je wręcz „ azjatycką wanilią”. Ich smak określa się jako lekko słodki, trawiasty, z nutami róży, wanilii, kokosu i migdałów. Tradycyjnie dodawane do dań mięsnych i warzywnych, służą również do aromatyzowania ryżu oraz deserów na bazie czekolady. Na Sri Lance dodaje się je do dań typu pilaf, zaś w Indonezji i Malezji stanowią składnik curry.
Również wspomniana wyżej kewra, czyli olejek eterycznych z kwiatów pandanowca, dodawana jest chętnie do ciast, napojów i słodyczy.
Ekologia.pl poleca

Charakterystyczne korzenie powietrzne pandanu wonnego. Źródło: shutterstock
Pandan wonny w kuchni
Zupa z owoców morzaSkładniki:
- 100 g filetu z ryby
- 100 g krewetek
- 250 ml wywaru rybnego
- 150 ml wody
- 100 ml mleka kokosowego
- 10 g korzenia imbiru
- 2 ząbki czosnku
- 20 g zielonej cebulki
- 1 łyżeczka sproszkowanych liści pandanu wonnego
- 1 łyżeczka sproszkowanych liści kafiru
- 1 łyżeczka trawy cytrynowej w proszku
- 1 łyżka oliwy
- 1 łyżeczka mielonego pieprzu seczuańskiego
- 1 jajko
- 1 łyżeczka octu
- 1 łyżeczka sosu sojowego
- 1 łyżeczka sosu rybnego
- świeże liście kolendry
Przygotowanie:
Rybę i krewetki kroimy na kawałki. W woku rozgrzewamy olej i podsmażamy na nim posiekany imbir, czosnek i cebulkę. Dodajemy rybę, krewetki i wszystkie przyprawy, a następnie smażymy delikatnie mieszając. Po kilku minutach dolewamy sosy i ocet, a dalej wywar i wodę. Gotujemy 5 minut, po czym dolewamy mleko z rozkłóconym jajkiem. Doprawiamy do smaku solą i podajemy z liśćmi kolendry.
Zielone ciasto kokosowo-maślane
Składniki:
- 250 masła
- 140 g cukru
- 4 jajka, 200 g mąki
- 1 ½ łyżeczki proszku do pieczenia
- 65 ml mleka kokosowego
- ½ łyżeczki pasty z pandanu wonnego
Przygotowanie:
Masło ucieramy z cukrem. Dodajemy po jednym żółtku, rozkręcamy, a następnie dosypujemy mąkę i proszek. W dalszej kolejności dodajemy mleko kokosowe i pastę. Całość mieszamy. Białka ubijamy na pianę stopniowo dodając cukier. Pianę porcjami włączamy do ciasta. Ciasto przelewamy do natłuszczonej tortownicy i pieczemy 45 minut w temperaturze 170 stopni C. Studzimy przed pokrojeniem.
Gdzie kupić produkty z pandanu wonnego?
Aromatyczne liście pandanowca wonnego sprzedawane są na świecie pod postacią suszonego zioła, pasty lub esencji w płynie. Pasta ma żywo zielony kolor i wykorzystywana jest jako naturalny barwnik do wypieków, deserów i napojów. Wszystkie to produkty dostępne są w sklepach specjalizujących się w żywności azjatyckiej. Unikalny aromat, smak i barwa powinny zachwycić wszystkich miłośników egzotyki!Ekologia.pl (Agata Pavlinec)
Bibliografia
- Useful Tropical Plants; “Pandanus odorifer”; data dostępu: 2020-11-03
- Prafulla P. Adkar i in.; “Pandanus odoratissimus (Kewda): A Review on Ethnopharmacology, Phytochemistry, and Nutritional Aspects”; data dostępu: 2020-11-03
- Noohi Nasim i in.; “Phytochemical analysis of flower from Pandanusodorifer (Forssk.) Kuntze for industrial application”; data dostępu: 2020-11-03
- Singh Gurmeet, Parle Amrita; “Unique pandanus - Flavour, food and medicine”; data dostępu: 2020-11-03
- Yosie Andriani i in.; “Phytochemical analysis, antioxidant, antibacterial and cytotoxicity properties of keys and cores part of Pandanus tectorius fruits”; data dostępu: 2020-11-03