Skąd się wziął zajączek wielkanocny?
W okresie wielkanocnym można je znaleźć wszędzie – w dekoracjach świątecznych, kartkach z życzeniami, wystawach, reklamach. O kim mowa? Oczywiście o zajączkach i króliczkach wielkanocnych, które na dobre wrosły już u nas w tradycję świąt Wielkiej Nocy. O ile jednak wielkanocna symbolika baranka i kurczęcia raczej nie przysparza większych problemów, to wiele osób zadaje sobie pytanie – skąd tak naprawdę wziął się tam zajączek?
Królik a zając – rozróżnienie
Choć tradycja wielkanocna traktuje synonimicznie oba zwierzęta – we współczesnych przekazach kulturowych i religijnych pojawia się zarówno królik, jak i zając – w naturze występują pomiędzy nimi istotne odmienności. Jakie? Mimo że należą do jednej rodziny – zajęczaków – różnią się wielkością nawet o 50%. Co jednak najważniejsze, biegające dziko po łąkach i lasach zające nie są udomowione i w związku z tym mają bardziej krępą budowę, a króliki należą do zwierząt hodowlanych, dlatego są mniejsze i delikatniejsze.
Kolejna różnica to uszy – wielkanocny zając ma je wyraźnie dłuższe. Wynika to ze wspomnianego nieudomowienia – jako dzikie zwierzę musi samodzielnie zdobywać pożywienie oraz chronić się przed drapieżnikami. Ponadto oba gatunki prowadzą odmienny tryb życia – podczas gdy króliki bytują w grupach i łączą się w pary, zające są samotnikami. Jako że egzystują w trudniejszych i bardziej wymagających warunkach, mechanizmy ewolucyjne wyposażyły je w możliwość bardzo szybkiego poruszania się – wielkanocny zajączek z pewnością nie biega z tak dużą prędkością.
Zając wielkanocny w kulturze i religii
Puszysty zajączek przynoszący na Wielkanoc dzieciom prezenty budzi pozytywne emocje i skojarzenia. Nie zawsze tak było. W wielu tradycyjnych wierzeniach obraz zająca odbiega od współczesnej sielankowej wizji szaraka.
W chłopskiej kulturze na średniowiecznych ziemiach Europy zając – nie wielkanocny, lecz jako zwierzę – był owiany aurą tajemniczości i wzbudzał pewnego rodzaju respekt za sprawą nocnego bytowania. W połączeniu ze swoją zwinnością i nieuchwytnością sprawiało to, że ludzie zwyczajnie odczuwali wobec niego strach i kojarzyli go na poły demonicznie, podobnie jak czarne koty. Widać więc, że obecny zwyczaj wielkanocny przedstawia zające w całkowicie inny sposób.
Niektórzy współczesnego umiejscowienia zajączka w tradycji doszukują się już w mitologii. Bowiem nie ulega wątpliwości, że z dawnych czasów pochodzi symbolika zająca jako zwierzęcia niezwykle płodnego. I tak spotykamy zająca w starożytnym Egipcie u boku odradzającego się Ozyrysa. W starożytności uważano, iż mięso zająca to afrodyzjak, a Pliniusz twierdził, że spożycie macicy zająca leczy bezpłodność.
Później jego niezmierną płodność wiązano z obfitością i pomnażaniem dóbr, co znajdowało wyraz w przedchrześcijańskich rytuałach mających zapewnić urodzaj.
Zająca wielkanocnego można też zobaczyć w dawnej ikonografii pod stopami Marii Panny, a zatem w pozycji znamionującej rezygnację z dzikiej swobody i sprośności. W takiej postaci mógł się już stać symbolem biednych, słabych i pokornych.
Do symboliki zająca wielkanocnego nawiązują już wczesnochrześcijańscy twórcy, jak Augustyn z Hiponny czy Hezydiusz. W ich pismach można spotkać się z rozważaniami na temat zająca w odniesieniu do zmartwychwstania Jezusa.
Dlaczego zając jest symbolem Wielkanocy?
„Bez wątpienia obrzędowość chrześcijańska symbolikę zająca przyswoiła sobie z wierzeń pogańskich i w konsekwencji stworzyła kompozycję dość niezwykłą. Znany z popularnej świątecznej ikonografii wielkanocny zajączek „znoszący” jajo stał się zwielokrotnionym w planie przedstawienia symbolem wiosennej odnowy życia” – pisał Piotr Kowalski w książce „Znaki Świata”
Skojarzenie zająca z Wielkanocą sięga kilka wieków wstecz, kiedy to pojawiły się obrazki przedstawiające te zwierzątko w sąsiedztwie jajek wielkanocnych. Nie wiadomo jednak do końca, gdzie jest źródło tej symboliki. Na ten temat krążą różne teorie, spośród których najbardziej popularne są dwie. Pierwsza – że jest to nawiązanie do tradycji składania podatków w naturze. Druga – że pojawienie się zająca niejako zwiastuje wiosnę, a przecież Wielkanoc to jest święto ściśle związane z tą porą roku. Nie bez znaczenia może być też fakt, że kiedyś w Anglii tuż po świętach wielkanocnych rozpoczynał się sezon polowań na zające. W Polsce pewien związek z tradycją zajączka wielkanocnego ma też zwyczaj zwany „zajączek”, popularny w Wielkopolsce i na Śląsku. Nie jest to nasz rodzimy zwyczaj, ale przyszedł do nas z Niemiec. Polega na tym, że po śniadaniu wielkanocnym domownicy udają się na poszukiwanie ukrytych prezentów.
Zajączek wielkanocny współcześnie
Obecnie jego postać uległa znacznemu skomercjalizowaniu i jest powszechnie używana w marketingu. Zajączek wielkanocny to po prostu masowo sprzedawany w różnych formach produkt – oferuje się go jako słodycze, a jego sylwetka zdobi przybory szkolne, skarpetki, kubki czy długopisy. Zajączek wielkanocny nierozwalanie kojarzy się ze święconką, która często mu towarzyszy na wielu akcesoriach i obrazkach, na których się pojawia.
Opublikowany: 16 kwietnia, 2025 | Zaktualizowany: 18 kwietnia, 2025
- https://uroczysko.pl/wydraizajac/zajac/docs/zajac_ksiazka.pdf;
- "Olga Drenda: Uszaty trickster. Mitologiczny wizerunek królika i zająca"; https://www.taraka.pl/uszaty_trickster;
- https://www.bbc.co.uk/newsround/17597617; 2019-04-18;
coś o frgtihirh ihoy
Temat zając wielkanocny a na zdjęciach króliki
Kto byl pierwszy zajac kura czy jajko ?!
Dzięcioł.
U nas wielkanoc budzi u dzieci tyle radości, że miesiąc przed już się cieszą i wypytują :D U nas dzieciaki budzą się rano, mają kartkę z instrukcją gdzie szukać prezentów i ruszają :D Rezygnujemy z dużej ilości słodyczy i kupujemy raczej drobniejsze prezenty a do tego jeden większy. Syn dostanie drewniane klocki Maple https://www.dobrezabawki.com/producenci/maple a córka delfinka równoważnie https://www.dobrezabawki.com/produkt/delfin-rownowaznia :)
Ja tego nie wiem a może wy coś wiecie
A czy to prawda?
Zające w zimie nie pokazują się chętnie. Aktywne staja się wraz ze zmrokiem. Natomiast na pograniczu zima wiosna staja się aktywne w dzień. Mają okres godowy. Nie było ich a nagle są wszędzie.
To może również kojarzyć się z symboliką Wielkanocy.
Pamiętam, że jako małe dziecko (3-5 lat?) poszukiwałem wraz z ojcem ukrytych jajek zajączka wielkanocnego. Skąd w moim ultrakatolickim domu takie zwyczaje ? Nie mam już teraz kogo o to zapytać.
Jest legenda o starogermanskiej bogini Ostrze która znalazła zimą rannego ptaszka i zamieniła go w zająca. On jednak marzył o lataniu – bogini na pocieszenie pozwoliła mu znosić jajka ale tylko jedno w roku. Na wiosnę ptaszek z radości ze przeżył zniósł jjako pięknie je ozdobić i podarował bogini
Jak wiadomo, większość chrześcijańskich symboli ma korzenie pogańskie.
Chodziło o rodzaj balsamowania, a nie o opatrywanie ran jak u żywego człowieka
A po co trupowi opatrywać rany?
ty chyba nie jesteś katolikiem, co za bzdury pierwszym świadkiem zmartwychwstania P.Jezusa była Maria Magdalena która poszła opatrzeć Rany balsamem i olejkiem!!!!!
zajace byly pierwszymi swiadkami zmartychstaniem pana jezusa
Nie mam pojecia z kąd się wziol zajączek wielkanocny .??????!
Zając już w średniowieczu pojawiał się na obrazach u boku Maryi Panny. I jak większość z chrześcijańskich symboli i ten wywodzi się z wierzeń pogańskich
Z dziada, pradziada zawsze było jajko i kurczątko. Nie wiem co oznacza jakiś zając?