Świetlik świętojański – opis, występowanie i zdjęcia. Owad świetlik świętojański ciekawostki
„Świętojański robaczek” – podobno takiej nazwy używał, opisując świetlika świętojańskiego (Lampyrus noctiluca) polski naturalista XVIII wieku – kanonik Krzysztof Kluk. Letnie, ciepłe noce to czas zalotów robaczków świętojańskich. To właśnie teraz przywołują ukochanego własnym światłem, ciesząc przyrodników i nas wszystkich.
Genetyk ewolucyjny Sarah Lower, asystent profesora biologii na Uniwersytecie Bucknell w Lewisburgu w Pensylwanii, mówi, że świetliki pojawiają się od czasów dinozaurów. „Obecnie szacujemy, że świetliki mają ponad 100 milionów lat” – mówi. Na początku swojej historii podzieliły się na dwie grupy, z których jedna rozprzestrzeniła się w obu Amerykach, a druga skolonizowała Europę i Azję.
Gdzie mieszkają owady? Świetlik świętojański występuje wyspowo w wielu częściach Europy, sięgając na wschód aż po Azję. Można jest spotkać w lasach mieszanych, ogrodach oraz parkach. Preferują miejsca, gdzie licznie występuje dziurawiec. Podczas ciepłych letnich wieczorów wchodzą na źdźbła traw.
W kraju znane są różne trzy gatunki chrząszczy świetlikowatych – świetlik świętojański (Lampyris noctiluca), iskrzyk (Lamprohiza splendidula) i świeciuch (Phosphorus hemipterus).
W polskiej tradycji, świetliki świętojańskie kojarzone są głównie z nocą świętojańską. Dawniej sądzono, że są symbolem dusz błądzących po świecie. Niektórzy wierzyli, że są atrybutem biednych studentów, a ich blask służył za jedyne źródło światła do nauki.
Pokaż się świetliku świętojański
Jak wyglądają świetliki świętojańskie? Ich długość, w zależności od płci, wynosi od 1 do 2 centymetrów. Głowa zaopatrzona jest w krótkie czułki, a w trzech ostatnich segmentach odwłoku od strony brzusznej są świecące narządy.
Barwa ciała samca, łącznie ze spodem ciała, jest brunatnoszara (za wyjątkiem ciemnego środka przedplecza). W środkowej części
przedplecza jest niewielki przezroczyste pole. Pokrywy skrzydeł posiadają zmarszczki oraz dwa lub trzy słabo widoczne „żeberka”. Z kolei samice są czarnobrunatne nieco jaśniejsze od spodu. Samice wyglądem przypominają larwy, a ich skrzydła zredukowane są do szczątków pokryw. Na ich odwłoku znajdują się świecące organy, które układają się w określony wzór. Po ułożeniu tych plam oraz częstotliwości (a więc również barwie) emitowanego z nich światła rozpoznają je latające i wydające świetlne błyski samce. Samce unoszą się zwykle na wysokości pół metra nad ziemią i także wysyłają sygnały świetlne. Kiedy samica dostrzeże i uzna sygnał emitowany przez samca za charakterystyczny dla własnego gatunku (zauważa go z odległości 3-4 m od niej), zaczyna wydawać własne świetlne błyski. Zauważywszy świetlną odpowiedź samicy, samce zaczynają krążyć wokół niej. Rytuał wzajemnego wabienia się płci jest kilkakrotnie powtarzany.
Jeżeli sygnały świetlne poskutkują, to dochodzi do kopulacji. Po tym niezwykłym akcie miłosnym samica składa jaja (od 50 do 100) pod ściółką, wśród mchu lub w glebie w ciągu 3 dni, a wkrótce potem umiera. A jaj wykluwają się bardzo drapieżne larwy. Młode świetliki świętojańskie żywią się ślimakami, które wcześniej zabijają trującą wydzieliną (postacie dorosłe przeważnie nie żerują). Larwy w ciągu około trzech lat pięciokrotnie linieją. Do przepoczwarzenia dochodzi wiosną w glebie.
Dlaczego świetliki świętojańskie świecą?
Dorosłe samice świetlików świętojańskich mają duży, wytwarzający światło narząd na końcu odwłoka. W nocy używają jasnego, stałego strumienia żółto-zielonego światła, aby przyciągnąć latające samce. W ciągu dnia chowają się pod ziemią, aby uniknąć drapieżników.
Samica wspina się na szczyt, na przykład łodygę trawy, i kieruje swoje światło w górę. Dzięki temu jest jak najbardziej widoczna dla latających samców. Dorosła samica L. noctiluca żyje tylko przez kilka tygodni, aż do krycia i złożenia jaj.
Światło wytwarzane przez świetliki świętojańskie jest formą bioluminescencji i jest zdecydowanie bardziej wydajniejsza niż większość nam znanych źródeł światła. Jest to spowodowane utlenieniem cząsteczki zwanej lucyferyną w celu wytworzenia oksylocyferiny, przy czym enzym lucyferaza działa jako katalizator w reakcji. To właśnie reakcja chemiczna z enzymem emitującym światło lucyferazą powoduje ich iluminację. Świetliki świętojańskie nie są w stanie kontrolować zaopatrzenia w tlen, więc nie mogą włączać i wyłączać światła jak inne gatunki świetlików. Zamiast tego wytwarzają trwały strumień światła.
Samce i samice świetlików świętojańskich komunikują się ze sobą, zarówno migając światłami w określonych wzorach i tempach, aby się zidentyfikować. Jest to jeden z głównych sposobów, w jaki świetliki informują, czy otrzymują wiadomość od tego samego gatunku.
Świetliki z rodzaju Photuris, występujące w Ameryce Północnej, są często nazywane błyskawicowymi femme fatale. Samice naśladują jasne wzory innych gatunków, przyciągając samców, by ich zabić i zjeść.
Gasnące światła świetlików świętojańskich
Niestety wieloletnie obserwacje entomologów potwierdzają fakt, że wielkość populacji świetlika świętojańskiego zmniejsza się – kurczy się zasięg gatunku i zmniejsza się jego liczebność. Dlaczego tak się dzieje? Biolodzy ścigają się z czasem, aby zrozumieć, co dzieje się z świetlikami świętojańskie i co zrobić by je uratować, zanim ich światła zgasną na zawsze.
Świetliki świętojańskie nie migają swoimi światłami, dla naszej uciechy. Te światła służą do przyciągania partnerów. A kiedy nocne niebo jest oświetlone przez latarnie uliczne i neony, całkowicie psuje to nastrój do amorów.
W 2018 roku Lewis i Avalon Owens z działu biologii w Tufts zidentyfikowali pięć sposobów, w jaki nocne zanieczyszczenie światłem może wpływać na świetliki świętojańskie. Światło może sprawić, że stracą poczucie czasu lub pozycji. Świetliki świętojańskie mogą mieć trudności z rozpoznaniem ważnych obiektów, w tym pokarmu. U gatunków, w których jedną płeć przyciąga blask drugiej, sztuczne światło może zakłócać parowanie. Wreszcie naprawdę jasne światła mogą oślepiać owady.
„Samice próbują znaleźć partnerów w bardzo jasnym świetle, gdzie znacznie trudniej jest dostrzec te sygnały” – powiedziała Sara Lewis, ekolog z Uniwersytetu Tufts. Lewis jest główną autorką badania opublikowanego w czasopiśmie BioScience, które analizuje globalne zagrożenia dla świetlików świętojańskich. Ona i jej zespół przeprowadzili ankiety wśród obserwatorów świetlików na całym świecie i poprosili ich o uszeregowanie zagrożeń dla owadów. Trzy najważniejsze, w kolejności: utrata siedlisk, zanieczyszczenie światłem i stosowanie pestycydów. Dalej na liście znalazły się: zanieczyszczenie wody, gatunki inwazyjne i zmiany klimatu.
Lewis powiedziała, że chociaż zmiany klimatu znalazły się niżej na liście globalnych zagrożeń, są one ściśle powiązane z utratą siedlisk. Potwierdzają to badania przeprowadzone w Anglii, które wykazały, że liczba świetlików spadła o trzy czwarte od 2001 r., a kryzys klimatyczny jest wyraźnym czynnikiem.
Larwy żywią się kochającymi wilgoć ślimakami, a coraz gorętsze i suche lata oznaczają mniej pokarmu. „Uważano, że świetliki zanikają i prawdopodobnie już od kilku dziesięcioleci, ale nie było twardych dowodów” – powiedział Tim Gardiner z Agencji Środowiska, który kierował badaniami. „Wykazaliśmy duży spadek w wielu różnych miejscach w Essex. Zmieniający się klimat niewątpliwie odegrał pewną rolę. ”
Lewis przyznała, że początkowo była zaskoczona, że zanieczyszczenie światłem znalazło się tak wysoko na liście zagrożeń. Ale jest sporo dowodów naukowych wskazujących, że jasno oświetlone nocne niebo zakłóca sygnały świetlne podczas zalotów owadów.
„Samice świetlików świętojańskich tolerują bardzo, bardzo małe różnice we wzorach świetlnych samców” – powiedziała Lewis. „Kobiety preferują samce, które albo szybciej emitują błyski, albo błyski, które trwają nieco dłużej”. Samice mogą nie dostrzegać tych świetlnych zalotów jeżeli niebo w nocy oświetla sztuczne światło.
Inne poważne zagrożenie, to pestycydy. Większość swojego życia świetlik świętojański spędza się jako larwa, na ziemi lub pod ziemią lub pod wodą. Tam są narażone na pestycydy. Larwy świetlika są szczególnie zagrożone, ponieważ są drapieżnikami, zwykle polującymi na małe ślimaki, z których każdy może zawierać dawkę pestycydu.
Lewis powiedziała, że możemy pomóc zmniejszyć zagrożenie dla świetlików świętojańskich. Staraj się chronić otwartą przestrzeń, w której gromadzą się świetliki świętojańskie, ograniczaj, lub eliminuj pestycydy w ogrodach oraz wyłączaj oświetlenie domowe w nocy – wymienia.
Jeśli chcesz zobaczyć świetliki świętojańskie w akcji, wybierz się na wieczorny spacer na skraj lasu lub mad jezioro. Można je również znaleźć na łąkach, wzdłuż żywopłotów, trawiastych poboczy, nasypów kolejowych, kościołów i parków itp. szczególnie tam, gdzie występują rośliny zielne i wyższe trawy. Dlatego też przy odrobinie szczęścia możesz zobaczyć świetliki świętojańskie w parkach miejskich lub w ogrodzie w domu.
Świetliki świętojańskie w kulturze Japonii
Co interesujące, robaczki świętojańskie odgrywają ważną rolę w kulturze japońskiej. Hotaru, jak nazywa się je w tamtejszym języku, od wieków są uznawane za istotny symbol nieszczęśliwego uczucia. Uosabiały ulotność miłości, kruchość ludzkiego życia i niestałość emocji. Jeszcze do niedawna uważano także, że światło, które emituje świetlik (robaczek świętojański), pochodzi od japońskich żołnierzy poległych na placu boju. Równie interesujący jest fakt, że w kraju ze stolicą w Tokio niegdyś urządzano pokazy tych owadów, a nawet polowano na nie, w czym specjalizowała się tamtejsza klasa wyższa.
Od XVII do połowy XIX w. (okres Edo) gatunek ten stał się też częstą inspiracją artystyczną i zaczął się pojawiać na obrazach wielu malarzy, którzy wykorzystywali go m.in. jako tło do sportretowania kobiecych postaci. Z kolei w literaturze popularny stał się motyw „podglądania w blasku świetlików” – polegał on na tym, że zakochany mężczyzna nocą oświetlał swoją ukochaną za ich pomocą, aby móc rozkoszować się jej pięknem. W Japonii funkcjonuje nawet frazeologizm „era świetlików i śniegu” będący synonimem beztroskich czasów studenckich.
Świetlik świętojański – pytania i odpowiedzi
1. Czy świetliki świętojańskie można hodować?
Aby móc cieszyć się światłem emitowanym przez te zwierzątka w ogrodzie, należy zadbać o całoroczną dostępność kopców liści, gdzie składają one jaja.
2. Jak długo żyją świetliki świętojańskie?
Bardzo krótko: owad w pełni rozwinięty przeżywa zaledwie ok. 60 dni.
3. Czym się żywią świetliki świętojańskie?
Dorosłe osobniki nie odżywiają się w ogóle, podczas gdy larwy są drapieżnikami i spożywają ślimaki oraz robactwo.
- Atkins, Val & Bell, Dolly & Bowker, Ann & Charig, Marcus & Crew, June & Dale, Martin & Hickmott, Bill & Payne, Barbara & Pendleton, Dilys & Pendleton, Trevor & Robinson, Martin & Wollen, Kate & Woodell, Becky & Tyler, John. (2016); "The status of the glow-worm Lampyris noctiluca L. (Coleoptera: Lampyridae) in England. 20-35."; Lampyrid (2016) 4, 20-35;
- Tyler, John. (2011).; "A study of the male flight season in the glow-worm Lampyris noctiluca (L.) (Coleoptera: Lampyridae)."; Lampyrid 2011. 1:32–38 Copyright © 2011 Brazen Head Publishing. All rights reserved;
- George Newport; "On the Natural History of the Glowworm (Lampyris noctiluca)."; Zoological Journal of the Linnean Society, Volume 1, Issue 1, March 1856, Pages 40–48, https://doi.org/10.1111/j.1096-3642.1856.tb00943d.x Published: 11 April 2011;
- https://www.wbur.org/earthwhile/2020/02/03/threats-fireflies-habitat-loss-pesticides-light-pollution; 2020-06-25;
- https://www.theguardian.com/environment/2020/feb/22/why-lights-going-out-fireflies-conservation-pollution; 2020-06-25;
Czy są sposoby, by przenieść i zadomowić świetliki w ekologicznym ogrodzie?
właściwie nie wiem
Super