Konrad Zacharias Lorenz urodził się 7 listopada 1903 r. w Wiedniu,
zmarł 27 lutego 1989 roku w Altenbergu. Był słynnym austriackim
przyrodnikiem, zoologiem i ornitologiem. Zasłynął jako twórca
nowoczesnej etologii (nauka o zachowaniu się zwierząt), a za swoje
badania w 1973 roku otrzymał Nagrodę Nobla.
„Brakujące ogniwo między zwierzęciem a człowiekiem to właśnie my.” (Konrad Lorenz)
Wczesne lata
Jego ojciec – Adolf Lorenz – światowej klasy chirurg ortopeda –
zaczepił chłopcu pasje naukowe, jednak Konrad od medycyny wolał
zoologię. Wszechstronne wykształcenie zdobywa w Schottengymnasium w
Wiedniu. Jednak to wakacje spędzane w Altenbergu, gdzie mieściła się
letnia rezydencja rodziny maja na młodego przyrodnika zdecydowany
wpływ. To tutaj podpatruje przyrodę i z powodzeniem hoduje niektóre
zwierzęta (m in. udane rozmnożenie salamandry), wkrótce czyni tez
pierwsze obserwacje ptactwa wodnego. Jako wnikliwy obserwator szybko
dostrzega pewne prawidłowości i już jako dziecko jest w stanie
powiedzieć więcej o zachowaniu ptaków wodnych, niż niejeden uznany
ornitolog. Jak sam wspomina początkowo chciał zostać paleontologiem,
wkrótce jednak zainteresował się teorią ewolucji a całkowicie
pochłonęła go etologia, której zresztą poświęcił życie.
Wykształcenie
Szkołę średnia kończy w 1922 roku, rozpoczynając zgodnie z wolą ojca
studia medyczne na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Tam też ma
okazję po raz pierwszy obejrzeć chromosomy, jednak wciąż miłość do
przyrody jest ważniejsza niż medycyna. Po dwóch semestrach Lorenz wraca
do Wiednia, gdzie kontynuuje naukę medycyny na Uniwersytecie
Wiedeńskim. Nie przeszkadza mu to jednak prowadzić obserwacji
przyrodniczych, podbudowanych teraz nauką. Stosując metodę porównawczą
Lorenz starał się początkowo na podstawie wygładu zwierzęcia wnioskować
o jego ewolucji. Wkrótce odkrył że metodę tą daje się stosować nie
tylko do badania budowy zwierząt ale i ich wzorców zachowania, na
podstawie których można wnioskować o ich ewolucji. Pochłonięty tymi
badaniami, niejako przy okazji w 1928 roku uzyskuje dyplom lekarza.
Praca zawodowa
Mimo ukończenia uczelni medycznej, Lorenz nigdy nie zajął się leczeniem
ludzi. Początkowo zostaje wykładowcą na wydziale anatomii macierzystej
uczelni. Jednocześnie dalej zajmuje się obserwacją zachowań ptaków
wodnych, uzyskując na Uniwersytecie Wiedeńskim w 1933 roku tytuł
doktora zoologii. Na Uniwersytecie Wiedeńskim pracuje do 1935 roku,
jednak już od 1934 zajmuje się niemal wyłącznie badaniami zachowania
dzikich i udomowionych gęsi. Badania prowadzi na rozlewiskach Dunaju w
Altenbergu w pobliżu letniej posiadłość, a aby prowadzić bezpośrednie
obserwacje sam zajmuje się ptakami. Dzięki stałej obecności w pobliżu
ptaków ma okazje doskonale poznać ich rozwój fizyczny oraz cały okres
godów. Przez kolejne cztery lata (zwane później „gęsimi”) bada
zachowanie ptaków prowadząc przy okazji szereg oryginalnych doświadczeń
na podstawie których formułuje nowe koncepcje teoretyczne.
Jeszcze w
1936 roku na międzynarodowym sympozjum poznaje Niko Tinbergena –
podobnie jak on badacza zachowania zwierząt, z którym wkrótce połączy
go przyjaźń i współpraca naukowa. Rok później jako współzałożyciel
Niemieckiego Towarzystwa Psychologii Zwierząt zostaje redaktorem nowego
czasopisma: Zeitschrift für Tierpsychologie (obecnie Ethology). W tym
samym roku zostaje docentem anatomii porównawczej i psychologii
zwierząt na Uniwersytecie w Wiedniu. Od 1940 roku, już jako profesor
psychologii jest kierownikiem zakładu psychologii ogólnej na
Uniwersytecie Alberta w Królewcu. Pracuje tu do 1942 roku (inne źródła
mówią o 1941 roku), kiedy to wstępuje do Wehrmachtu jako medyk.
Wkrótce jednak trafia do sowieckiej niewoli (Lorenz w autobiografii
podaje rok 1942, inne źródła mówią o 1944) gdzie jest jeńcem do 1948
roku.
Konrad Lorenz (po prawej) i Nikolaas Tinbergen (1978).By Max Planck Gesellschaft [GFDL or CC-BY-SA-3.0], via Wikimedia Commons
Po powrocie do Niemiec zostaje jednym z założycieli Instytutu Etologii
Porównawczej w Altenbergu, gdzie pracuje prowadząc dalsze badania nad
zachowaniem się gęsi. W latach 1949-51 kieruje tą placówką. W roku
1950 wraz z wybitnym neurofizjologiem Erichem von Holstem zakłada
Zakład Etologii Porównawczej w Instytucie Maxa Plancka w Buldern
(Westfalia). Prowadzi tam dalsze badania a w 1954 roku zostaje
współdyrektorem tej placówki. Kilka lat później zakłada Instytut
Fizjologii Zachowania się im. Maksa Plancka w Seewiesen (Górna Bawaria)
gdzie pracuje od 1958 roku. Tu tez publikuje swoje pierwsze książki o
zachowaniu się zwierząt, a w latach 1961-73 zajmuje stanowisko
dyrektora instytutu. Na emeryturę przechodzi w 1973 roku, wracając do
Austrii, gdzie prowadzi dalsze badania na założonym przez siebie
Instytucie Etologii Porównawczej w Altenbergu. Jednocześnie prowadzi
gościnne wykłady na wielu uniwersytetach, stając się przy okazji jednym
z najbardziej znanych obrońców środowiska naturalnego. Wspierał
austriacką Partię Zielonych, angażując się w protesty przeciw budowie
wielkiej elektrowni wodnej na Dunaju, w pobliżu Hainburga. Do końca
życia poświęca się badaniom naukowym, umiera w rodzimym Altenbergu, 27
lutego 1989 roku.
Osiągnięcia
Lorenz zasłynął jako jeden z twórców etologii czyli nauki o zachowaniu
się zwierząt. To jemu zawdzięczamy m. in dogłębne zbadanie zjawiska
imprintingu (wdrukowania). Polega ono na tym, że w „krytycznym okresie
rozwoju” młody organizm utrwala sobie wzorzec rodzica oraz typowych dla
gatunku zachowań. Lorenz udowodnia też, że pewne sygnały wywołują
ustalone reakcje, najczęściej związane z polowaniem, ucieczką, czy
wymianą sygnałów. Ponadto dowodzi, że zwierzęta uczą się nie tylko na
podstawie z góry zaprogramowanych zasad (np. wdrukowanie) ale są
również genetycznie uwarunkowane do nabywania określonych umiejętności.
Ukoronowaniem tych odkryć jest przyznana w 1973 roku Nagroda Nobla w
dziedzinie medycyny i fizjologii. Lorenz otrzymuje ją za badania nad
zachowaniem gęsi, a wraz z nim Niko Tinbergen (za badania nad
zachowaniem cierników) oraz Karl von Frisch (za badania zachowania
pszczół w tym ich „tańca”).
Lorenz studiował zachowanie zwierząt, zwłaszcza zjawisko wdrukowania u gęsi gęgawy. Fot. By MichaelMaggs (Own work) [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons
Jako współtwórca etologii wykształcił wielu godnych następców, wśród
jego studentów był m.in. Irenäus Eibl-Eibesfeldt - pionier badań w
zakresie etologii człowieka. Lorenz był autorem licznych artykułów
naukowych i popularnonaukowych o zachowaniu się ptaków oraz ryb.
Zasłynął także jako autor książek, wśród których międzynarodową sławę
przyniosła mu bestselerowa „Tak zwane zło” – traktująca o powstawaniu
agresji i jej znaczeniu w życiu zwierząt i ludzi. Do innych słynnych
dziel należą z pewnością : „I tak człowiek trafił na psa”, „Regres
człowieczeństwa” oraz „Opowiadania o zwierzętach”.
Konrad Lorenz był wykładowcą Uniwersytetu Wiedeńskiego, honorowym
profesorem uniwersytetu w Monachium i w Münster, doktorem honoris causa
w Leeds (Anglia) i Uniwersytetu im. I. Loyoli w Chicago, doktorem
medycyny h.c. uniwersytetu w Bazylei, a także doktorem nauk h.c.
uniwersytetów w Yale i w Oksfordzie. Był ponadto członkiem Royal
Society w Londynie oraz profesorem wizytującym Fakultetu Nauk na
Uniwersytecie Colorado w Denver. Do dziś pozostaje wzorem dla kolejnych
pokoleń naukowców, wielu z nich kontynuuje badania które kilkadziesiąt
lat temu rozpoczął „pewien austriacki chłopiec w letniej posiadłości w
Altenbergu”.
Ekologia.pl