Borowik cytrynowy to pyszny, aromatyczny grzyb z rodziny borowikowatych, traktowany obecnie jako odmiana borowika szlachetnego czyli prawdziwka. Swoją nazwę „cytrynowy” zawdzięcza intrygującej, cytrynowożółtej barwie kapelusza.
- Sezon
- Występowanie
- Wygląd
- Właściwości
- Zastosowanie
- Borowik cytrynowy – pytania i odpowiedzi
- Galeria zdjęć
Sezon
W ciągu roku obserwuje się zwykle tylko jeden pojaw borowików cytrynowych - od sierpnia zwykle do pierwszych dni października, wyjątkowo dłużej, nawet do końca listopada. Podczas wyjątkowo ciepłych zim obserwuje się tego grzyba nawet w grudniu.
Występowanie
Rozmieszczenie borowika cytrynowego (żółtego) budzi spory wśród fachowców. Przyjmuje się, że jest podobne jak typowych borowików szlachetnych czyli obejmuje Europę, Indie, Nepal, Iran, Daleki Wschód, USA (głównie na zachód od Gór Skalistych), ponadto zawleczony z sadzonkami drzew do RPA, Australii oraz na Nową Zelandię.Według niektórych, nowszych ujęć na zachodnich, pacyficznych wybrzeżach USA oraz w Chinach Ludowych rosną inne gatunki borowików. Borowiki rodzime dla Colorado, Arizony, Nowego Meksyku i Kalifornii ujmuje się jako: Boletus rex-veris, B. barrowsii, B. grandedulis i B. regineus. Jakkolwiek chińskie borowiki dostępne w handlu wciąż opisuje się jako b. szlachetne B. edulis to jednak co raz częściej bywają klasyfikowane w pracach naukowych jako odrębne gatunki: B. bainiugan, B. meiweiniuganjun oraz B. shiyong.
Mikoryzy borowika cytrynowego są mniej znane od mikoryz formy typowej borowika szlachetnego. Ten ostatni w Europie Środkowej rośnie głównie pod świerkiem, rzadziej brzozą. Może jednak wchodzić w symbiozę z korzeniami wielu innych drzew i krzewów, w górach Eurazji z kosodrzewiną; w Europie Południowej z kasztanem jadalnym, miejscowymi dębami i czystkiem; w Ameryce Północnej z daglezją, sosną wirginijską i sosną rozpierzchłą; na Dalekim Wschodzie z keteleeriami, chryzolepisem, litokarpusem, miejscowymi bukami, dębami oraz sosną Massona; na Nowej Zelandii z sosną kalifornijską albo europejskimi brzozami.
Wygląd
Owocniki borowika cytrynowego (żółtego) tworzą małe grupy lub rosną samotnie.Hymenofor rurkowaty, koloru białego.
Kapelusz przybiera różne odcienie żółci. Pod innymi względami podobny do kapeluszy typowych b. szlachetnych i sosnowych: do 20-25 cm średnicy, o gładkiej powierzchni i brzegach, u młodych owocników półokrągły, wyraźnie wypukły, u starszych egzemplarzy poduszkowato rozpostarty. W dotyku kapelusz suchy, matowy, nierzadko pomarszczony. Jedynie po ulewach i u najstarszych osobników może być kleisty i gładszy jak u maślaków. Mleczka nie ma.
Borowik żółty ma trzon długości 5-16 cm, a 3-7 cm grubości, z siateczkowatą powierzchnią, pełny, jędrny u młodych okazów, a co raz bardziej gąbczasty u starszych, środkowy, zwykle pękaty, maczugokształtny lub bulwiasty.
Miąższ w kapeluszu biały, nie zmienia koloru po nacięciu bądź zmiażdżeniu. Smak i zapach miłe, grzybowe, typowo „prawdziwkowe”.
Wysyp spor u młodych kremowo-brązowy, u starszych ciemnooliwkowy lub oliwkowo-brązowy. Spory wrzecionowate, gładkie, bez pór rostkowych, z kroplą oleju, mierzą najczęściej 14-18 na 4,5-7,0 μm.
Z racji niezwykłej barwy kapelusza b. cytrynowego łatwo odróżnić od innych borowików, goryczaków, podgrzybków i piaskowców. W Polsce za podobne do borowika szlachetnego uznaje się tylko inne gatunki jadalnych, wybornych borowików oraz okropnego w smaku goryczaka żółciowego Tylopilus felleus. W krajach, gdzie nie ma tradycji samodzielnego zbierania prawdziwków w lasach, zdarzają się jednak trudne dla nas do pojęcia pomyłki z piaskowcem kasztanowatym Gyroporus castaneus, a nawet z borowikiem szatańskim Rubroboletus satanas. Dla amerykańskich grzybiarzy źle kończy się pomylenie borowika szlachetnego z borowikiem hurońskim B. huronensis, powodującym bóle żołądka i jelit.
Właściwości
Borowi cytrynowy (żółty) to pomimo obfitego nieraz zaczerwienia wspaniały grzyb jadalny. Ceni się go wysoko za apetyczny wygląd po ugotowaniu, posiekaniu lub ususzeniu, gdyż pozostaje biały. Kolejnymi zaletami są swoisty, mocny ale przyjemny borowikowy aromat oraz łagodny, lekko słodkawy smak. Owocniki borowików, w tym cytrynowych, bardzo smakują wielu zwierzętom, od larw muchówek („czerwi, robaków”) przez ślimaki i chrząszcze do ptaków śpiewających i gryzoni.Świeże owocniki borowika cytrynowego składają się w 80% z wody, 7% białek, 3% z tłuszczów i około 9 % z węglowodanów. Cukrowce z borowików to przede wszystkim: glikogen, mannitol, trehaloza i glukoza. Tłuszcze z prawdziwków to głównie estry kwasów: palmitynowego, stearynowego, oleinowego oraz linolowego. Z innych lipidów sporo jest ergosterolu. Wolne kwasy organiczne reprezentowane są przez szczawiowy, cytrynowy, jabłkowy, fumarowy i bursztynowy. W owocnikach prawdziwków nie brak też niebiałkowego aminokwasu ergotioneiny oraz polifenoli, głównie kwasu rozmarynowego. Pełnią one rolę wymiataczy wolnych rodników. Borowiki ceni się za zawartość witaminy B i E. Sucha pozostałość borowików w 80-90% obejmuje niestrawne dla człowieka, włókniste polimery budulcowe: chitynę, hemicelulozy i grzybowe pektyny. Dawniej uważano, że składniki te obniżają wartość odżywczą grzybów. Dziś ceni się je, gdyż ułatwiają chudnięcie. Borowik cytrynowy jak wszystkie prawdziwki może niestety kumulować w sobie wiele metali ciężkich i/lub radioaktywnych, w tym rtęć, kadm, ołów, cez czy polon. Z niemetali, niezbędnych ludziom w małych dawkach, w większych zaś toksycznych, gromadzi dużo selenu, jednak zdaniem nowszych badań selen ten pozostaje niemal nie przyswajalny dla człowieka.
Zastosowanie
Jak u pozostałych borowików. Borowik cytrynowy (żółty) podobnie jak typowy prawdziwek świetnie smakuje na świeżo, tudzież jako składnik pierogów, sosów, zup, marynat oraz ekstraktów grzybnych do innych potraw. To uniwersalny składnik, który z powodzeniem można wykorzystać w kuchni na wiele sposobów – zarówno jako główny element danego dania, jak i smakowity dodatek do innej potrawy. W obu przypadkach borowik żółty spisuje się znakomicie i zapewnia oczekiwane wrażenia kulinarne.W wielu regionach Europy zbieranie prawdziwków. Pozyskiwanie tych grzybów na eksport w krajach „nowej UE” stanowi nierzadko ważne źródło dochodu dla grup wykluczonych społecznie: byłych pracowników PGR w Polsce, Romów na Słowacji i Węgrzech etc.
Borowik cytrynowy – pytania i odpowiedzi
Gdzie występuje borowik żółty?Gatunek ten pojawia się w wielu miejscach na całym świecie, od USA, poprzez Europę i Azję, skończywszy na RPA, Australię i Nową Zelandię, co świadczy o umiejętności dostosowania się tej odmiany do bardzo różnych warunków życiowych. Jeśli chodzi o konkretne miejsca, borowik żółty upodobał sobie drzewa – przede wszystkim świerki, niekiedy także brzozy, z którymi wchodzi w symbiozę.
Jak można wykorzystać go w celach kulinarnych?
Atrakcyjny i zarazem uniwersalny smak powoduje, że stosuje się go jako dodatek do wielu potraw lub główny element dań. Nadaje się do spożywania po ugotowaniu, usmażeniu, upieczeniu czy grillowaniu.
Czy warto włączyć borowika żółtego do swojego jadłospisu?
Poza zawartością kilku witamin prezentuje on niewielką wartość odżywczą, jednak fakt, że pozostaje bardzo niskokalorycznym składnikiem, pozwala na stosowanie go podczas odchudzania.
