Zgliszczak pospolity to wszędobylski, dość szkodliwy gospodarczo przedstawiciel rodziny próchnilcowatych Xylariaceae, a zarazem do najliczniejszego, a zarazem najsilniej zróżnicowanego typu grzybów – workowców Ascomycota. Poraża żywe drzewa, a potem rozkłada martwe drewno. Jego skorupiaste, brodawkowate owocniki przypominają plechy niektórych porostów (grzybów lichenizowanych).
Sezon
Zgliszczak pospolity zawiązuje wieloletnie owocniki, zwane w tym wypadku podkładkami, cały rok.
Występowanie
Zgliszczak pospolity zależnie od okoliczności atakuje żywe drzewa liściaste jako pasożyt, a potem rozwija się na obumarłych resztkach swoich gospodarzy jako roztocze (saprotrof). Podawano go ze strefy umiarkowanej niemal całej Eurazji i Ameryki Północnej. Najchętniej rozwija się na bukach, ale jego ofiarą pada również wiele innych rodzajów drzew np.: dęby, jesiony, klony, kasztanowce oraz lipy.
Wygląd
Owocnik zgliszczaka pospolitego, podobnie jak u pozostałych próchnilcowatych, nazywany jest podkładką, łac. stromata. U zgliszczaka podkładka początkowo jest biaława lub jasnoszara w barwie, a skórzasta w dotyku. Z wiekiem staje się coraz twardsza, co raz bardziej krucha i brodawkowata. Kolor zmienia się na czerwonawo czarny, a wreszcie na węgliście czarny (stąd polska nazwa rodzajowa: zgliszczak wygląda i jest w dotyku niczym zwęglone drewno ze zgliszczy spalonego budynku).Pojedyncze podkładki żyją wiele lat, co roku też (wiosną i w początkach lata) wyrastają nowe. Młode podkładki i nowe przyrosty starych są jaśniejsze, albowiem intensywnie produkują zarodniki konidialne. Nierzadko zlewają się one ze starszymi. Przekrój poprzeczny ujawnia ich koncentryczne sfałdowanie. Kolejnym wyróżnikiem zgliszczaka jest łatwość oderwania podkładki od podłoża.
W wierzchniej warstwie podkładek zgliszczaka zanurzone są tak zwane otocznie (perytecja), wysokie na 1,5 mm, a szerokie na 0,8-1,1 mm. Każda otocznia ma na szczycie czarny wlot, zwany ostiolą, którym uwalniają się zarodniki.
Wysyp zarodników czarny. Spory zgliszczaka pospolitego mają nieregularnie eliptyczny kształt, gładką powierzchnię, podłużny rozszczep oraz po 2 krople oleju na jeden zarodnik. Mierzą zazwyczaj 27-35 (-38) × 7-9 μm.
Zgliszczaka pospolitego łatwo pomylić (szczególnie najmłodsze owocniki, które jeszcze nie osiągnęły typowej barwy i konsystencji podkładek) z wieloma innymi przedstawicielami próchnilcowatych z rodzajów: Kretzschmaria i Hypoxylon.
Właściwości
Zgliszczak pospolity to grzyb niejadalny, dość niebezpieczny pasożyt drzew liściastych, potem saprofit psujący drewno.
Zgliszczak pospolity tworzy podkładki na korzeniach lub przy podstawie pnia rośliny żywicielskiej. Wewnątrz gospodarza rozrasta się we wiązkach przewodzących, a dokładniej w cewkach. Porażone przezeń cewki czernieją, a całe drzewo z czasem obumiera i się rozkłada. Mimo pospolitości tego pasożyta brak sprawdzonych i precyzyjnych informacji odnośnie dróg infekcji. Przypuszcza się, iż najważniejszym czynnikiem zakaźnym są konidia rozprzestrzeniane z wiatrem. Także zarodniki workowe czyli askospory mają być zdolne do kolonizacji co raz to nowszych gospodarzy. Rozrastająca się grzybnia zgliszczaka może też wędrować korzeniami na nowych żywicieli.
Zastosowanie
Na razie brak jest zastosowania zgliszczaka pospolitego.
Bibliografia
- Boddy L., Rayner A. 1983. ; “Origins of decay in living deciduous trees: the role of moisture content and a re-appraisal of the expanded concept of tree decay. ”; New Phytologist 94: 623 – 641. ;
- Chmiel M. 2006.; “Checklist of Polish Larger Ascomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów workowych Polski. ”; Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków.;
- Gerhart E. 1985. ; “Pilze: Röhrlinge, Porlinge, Bauchpilze, Schlauchpilze und andere. Spektrum der Natur BLV Intersivführer. Band 2. ”; BLV Verlagsgesellschaft, München-Wien- Zürich.;
- Gminder A. 2011. ; “Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej? ”; Wyd. Weltbild, Warszawa.;
- Gumińska B., Wojewoda W. 1985. ; “Grzyby i ich oznaczanie. ”; PWRiL, Warszawa. ;
- Mułenko W., Majewski T., Ruszkiewicz-Michalska M. 2008. ; “A preliminary checklist of micromycetes in Poland. Wstępna lista grzybów mikroskopijnych Polski. ”; Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków. ;
- “http://mycology.sinica.edu.tw/xylariaceae/generalInfo.asp?qrySectionName=Kretzschmaria&qryPageID=5”; data dostępu: 2019-12-10
