Ochrona siedlisk - aspekty, cele i sposoby ochrony siedlisk

Ochrona siedlisk jest dopełnieniem ochrony gatunkowej, nie da się skutecznie chronić zwierząt bez zachowania i ochrony całych ekosystemów, a więc także ich naturalnych miejsc bytowania.

1. Typy ochrony obszarowej

Potrzebę ochrony przyrody dostrzegano już w czasach historycznych, chociaż początkowo odpowiednie przepisy określały raczej przywileje władzy niż troskę o dobro zwierząt. W Polsce już za czasów Bolesława Chrobrego wydano przepisy chroniące bobry, a kolejni królowie wydawali dekrety dotyczące innych zwierząt.

Wszystko rzecz jasna w trosce o możliwość urządzania polowań przez szlachetnie urodzonych, chociaż faktycznie przy okazji można mówić w jakimś stopniu o ochronie gatunkowej. Szybko jednak się okazało, że ochrona gatunkowa to za mało. Mimo ochrony coraz liczniejszych gatunków ich liczebność zmniejszała się – co było odpowiedzią na utratę czy degradacje ich siedlisk. Dlatego współcześnie trudno mówić o ochronie jakichkolwiek zwierząt bez chronienia ich siedlisk. Spośród krajowych aktów prawnych kwestie te reguluje m in. Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku.

Typy ochrony obszarowej

Wspominana ustawa precyzuje krajowe formy ochrony obszarowej. Jeżeli chodzi o ochronę zwierząt do najważniejszych form ochrony obszarowej można zaliczyć:

Parki narodowe – to najwyższa a zarazem jedna z najważniejszych form ochrony przyrody. W myśl ustawy ten typ ochrony powinien obejmować obszar o szczególnych wartościach przyrodniczych, lub kulturowych o powierzchni co najmniej 1000 ha. W Polsce do tej pory powołano 23 parki narodowe, chroniące łącznie ponad 3000 km². Spośród nich najcenniejsze są obszary ochrony ścisłej (ponad 680 km²) gdzie przyroda rządzi się swoimi prawami, bez żadnej ingerencji człowieka. Na pozostałych terenach możliwe jest podejmowanie odpowiednich działań wspierających ochronę np. wykaszanie łąk w ramach ochrony czynnej.Rezerwaty przyrody – są znacznie powszechniejszą, a zarazem równie ważną formą ochrony cennych przyrodniczo siedlisk. W myśl ustawy rezerwatem może być obszar zachowany w stanie naturalnym (lub minimalnie zmienionym), obejmujący cenny ekosystem, ostoję gatunku, czy też siedlisko przyrodnicze. Na obszarze rezerwatu przyrody może obowiązywać ochrona ścisła, lub ochronie częściowa (dopuszczająca różne zabiegi ochrony czynnej), ponadto mogą być chronione tylko niektóre elementy rezerwatu (np. siedlisko danego gatunku). Obecnie w Polsce jest ponad 1400 rezerwatów.  Parki krajobrazowe – z uwagi na znaczną powierzchnię jaką obejmują,  są cenną formą ochrony siedlisk. Zgodnie z ustawą park krajobrazowy ma chronić obszary cenne przyrodniczo, ale też krajobrazowo, czy kulturowo. Może być tutaj prowadzona działalność gospodarcza, chociaż w zakresie nie zagrażającym walorom parku. W Polsce jest 120 parków krajobrazowych o łącznej powierzchni 24 500 km².

Obszary chronionego krajobrazu – w praktyce obszary te są łącznikiem między obszarami chronionymi w większym stopniu i obejmują rozległe obszary o danym typie środowiska (np. rozległe kompleksy leśne czy doliny rzeczne). Na takich terenach działalność gospodarcza jest w małym stopniu ograniczona, tereny te służą głównie rekreacji w możliwie mało przekształconym krajobrazie. W Polsce istnieje około 450 takich obszarów, obejmujących łącznie ponad 23% powierzchni kraju.

Obszary Natura 2000 – obszary ochrony ustanowione w ramach wspólnego systemu ochrony obszarów w krajach Unii Europejskiej. W praktyce obszary takie mogą być powołane w ramach jednej z dwóch kategorii: dyrektywy ptasiej (Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków - OSO), lub dyrektywy środowiskowej (Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk - SOO). Obszary Natura 2000 mają zachować cenne w skali Europy obszary przyrodnicze, często nie objęte innymi formami ochrony. Gospodarowanie na tych terenach jest możliwe, a niekiedy nawet wskazane (np. ekstensywny wypas bydła), ale podlega ograniczeniom związanym z zachowaniem danego typu siedliska. Do tej pory w Polsce powołano 141 obszarów OSO i 364 obszary SOO w ramach sieci natura 2000, sukcesywnie powoływane są nowe.
Użytki ekologiczne – to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mające znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej. Użytkami ekologicznymi mogą być np., śródleśne oczka wodne, zadrzewienia śródpolne, starorzecza czy też torfowiska. Często są to tereny o niewielkiej powierzchni, jednak mające kluczowe znaczenie dla bioróżnorodności i liczebności lokalnych populacji danych gatunków. Status ten posiada w Polsce ponad 6150 obszarów o łącznej powierzchni przeszło 42 000 ha.Dopełnieniem tych form ochrony obszarów jest oczywiście ochrona gatunkowa, o której można się dowiedzieć więcej w stosownym akapicie. Niektóre akty prawa międzynarodowego (np. Konwencja Ramsarska, Konwencja Berneńska) również regulują kwestie związane z ochrona danych siedlisk.